ျမန္မာျပည္ ဒီမုိကေရစီအေျပာင္းအလဲနဲ့ ပတ္သက္လို့ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္မွန္သမွ် လက္ေတြ့မွာ ၂၀၀၈ ခုနွစ္တုန္းက စစ္တပ္က ျပ႒ာန္းထားတဲ့ ဖြဲ့စည္းပံုအေျခခံဥပေဒနဲ့ တည့္တည့္ရင္ဆုိင္ရဖို့ပဲ ႐ွိပါတယ္။ ၂၀၀၈ ဖြဲ့စည္းပံုဆိုတာက ဒီမုိကေရစီကို မထီမဲ့ျမင္ လုပ္ခဲ့တယ္လို့ အမ်ားက ယူဆၾကတဲ့ ၂၀၀၈ ေမလ ဆနၵခံယူပြဲနဲ့ တရား၀င္အတည္ျပုခဲ့တဲ့ ဖြဲ့စည္းပံုပါ။ အဲဒီတုန္းက အတိုက္အခံအုပ္စုေတြက ဘယ္လိုပဲ က်ယ္က်ယ္ေလာင္ေလာင္ သပိတ္ေမွာက္ခဲ့၊ မဲမေပးဘဲ ေနခဲ့ၾကေပမယ့္ စစ္အစိုးရကေတာ့ မဲေမးပိုင္ခြင့္႐ွိသူ အားလံုးရဲ့ ၉၈ ရာခုိင္နႈန္းက မဲေပးခဲ့ၾကျပီး၊ အဲဒီထဲက ၉၂ ရာခုိင္နႈန္းက ေထာက္ခံမဲေပးခဲ့ၾကတယ္လို့ မေတာ္မတရားဘဲ ေၾကြးေၾကာ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီဆနၵခံယူပြဲမတုိင္ခင္ ရက္ပုိင္းေလးမွာပဲ ျမန္မာျပည္ဟာ နာဂစ္ဆုိင္ကလုန္းဒဏ္ကို အၾကီးအက်ယ္ ခံခဲ့ရပါေသးတယ္။ ဖြဲ့စည္းပံုအသစ္ေၾကာင့္ နုိင္ငံေရးျပုျပင္ေျပာင္းလဲေရးတံခါး ပြင့္သြားခဲ့တယ္လို့ အဲဒီ အခ်ိန္တုန္းက ေလ့လာသူ အနည္းငယ္ေလာက္က ေမွ်ာ္လင့္ခဲ့ေပမယ့္ ေ႐ွ့ကို ေ၀းေ၀း ေရာက္ဖို့ကေတာ့ အဟန့္အတားေတြ အေျမာက္အျမား ႐ွိေနတာကေတာ့ အမွန္ပါပဲ။ ၂၀၀၈ ဖြဲ့စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒကို ဂ႐ုတစိုက္ေလ့လာၾကည့္လုိက္ရင္ ေနာင္လာမယ့္ ေ႐ြးေကာက္ပြဲေတြမွာ စစ္တပ္က မ်က္နွာသာေပးထားတဲ့ ပါတီက မနိုင္ခဲ့ရင္ေတာင္မွ နိုင္ငံေရးမွာ စစ္တပ္က ဗီတိုအာဏာကို ဆက္ကိုင္ထားနိုင္တဲ့ အာဏာပိုင္အစိုးရ ပံုစံမ်ဳိးျဖစ္ေအာင္ တမင္ ရည္႐ြယ္ခ်က္႐ွိ႐ွိ တည္ေဆာက္ထားတာကို ေတြ့နုိင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ နိုင္ငံေရးအေျပာင္းအလဲေတြကို ဒီမုိကေရစီဆီကို ဦးတည္သြားဖို့ ဆုိရင္ေတာ့ ၂၀၀၈ ဖြဲ့စည္းပံု အေျခခံဥပေဒထဲက ပုဒ္မေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကို ျပင္ဆင္ဖို့ လုိအပ္ေနပါတယ္။ ဖြဲ့စည္းပံုအသစ္အရ သမၼတကို ျပည္သူေတြက တုိက္႐ုိက္ေ႐ြးခ်ယ္တာ မဟုတ္ေပမယ့္ အလြန္အာဏာ႐ွိတဲ့ အဆင့္ေနရာမ်ဳိး ေပးထားပါတယ္။ ဥပမာအေနနဲ့ သမၼတဟာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအဖြဲ့ရဲ့ အၾကီးအကဲျဖစ္သလို၊ ေ႐ြးေကာက္ပြဲေကာ္မ႐ွင္ကိုလည္း သူ့စိတ္ၾကိုက္ပုဂိၢုလ္ေတြနဲ့ ဖြဲ့စည္းနုိင္တယ္ ဆုိတာမ်ဳိးေတြပါ။ အမ်ဳိးသားကာကြယ္ေရးနဲ့ လံုျခံုေရး ေကာင္စီမွာက်ေတာ့လည္း အကယ္၍ သမၼတက စစ္တပ္ဘက္က အရာ႐ွိၾကီးတေယာက္ မဟုတ္ခဲ့ရင္ေတာင္မွ တပ္မေတာ္က အလြန္တရာ အာဏာ႐ွိေနျပန္ပါတယ္။ ဖြဲ့စည္းပံုျပင္ဆင္ေရးအတြက္ဆုိရင္လည္း ၇၅ ရာခုိင္နႈန္းေက်ာ္ လိုအပ္ေနတာေၾကာင့္ ပါလီမန္ထဲက တပ္မေတာ္သား ၂၅ ရာခုိင္နႈန္းဆုိတာကလည္း ဖြဲ့စည္းပံုျပင္ဆင္ေရးမွန္သမွ်ကို ကန့္ကြက္ဖို့ အသင့္႐ွိေနျပန္ပါတယ္။ ဒီအခ်က္ေတြေၾကာင့္ ျမန္မာျပည္က ဒီမုိကရက္ေတြအေနနဲ့ ၾကီးမားတဲ့ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းပိုင္း အက်ပ္အတည္း (structural dilemma) နဲ့ အေရးတၾကီး ရင္ဆုိင္ေနရပါတယ္။ ဒါျဖင့္ရင္ လက္႐ွိဖြဲ့စည္းပံုရဲ့ စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းေဘာင္ထဲမွာ ၀င္ကစားမယ္ဆုိၾကပါစို့။ အကယ္၍ ေနာင္လာမယ့္ ေ႐ြးေကာက္ပြဲေတြက ၂၀၁၂ ဧျပီလ ၾကားျဖတ္လြွႊတ္ေတာ္ ေ႐ြးေကာက္ပြဲအတုိင္းပဲ လြတ္လပ္မွ်တခဲ့မယ္ပဲ ဆုုိၾကပါစို့။ လြွႊတ္ေတာ္ ၂ ရပ္စလံုးမွာ ဒီမုိကရက္ေတြက အမ်ားစု အနိုင္ရသြားနုိင္ပါတယ္။ ဒီလိုဆုိရင္ ဒီမုိကရက္တစ္ေတြက  (လက္႐ွိပုဒ္မေတြအရ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ကလြဲလို့) သူတို့ စိတ္ၾကိုက္ သမၼတတေယာက္ ကိုလည္း ေ႐ြးတင္နိုင္ပါလိမ့္မယ္။ ဒီအဆင့္မွာလည္း တပ္မေတာ္သားကိုယ္စားလွယ္တခ်ဳိ့က ဘက္ေျပာင္းလာမွပဲ ဖြဲ့စည္းပံုကို ျပင္ဆင္နိုင္တယ္ဆုိတဲ့ လုပ္ထံုးစည္းမ်ဥ္းေတြေၾကာင့္ အၾကီးအက်ယ္ ခြ်တ္ယြင္းေနတဲ့ ဒီမုိကေရစီရဲ့ဒဏ္ကို ခံၾကရဖုိ့ ႐ွိေနပါတယ္။ တပ္မေတာ္သား ကိုယ္စားလွယ္ေတြကို လြွႊတ္ေတာ္ထဲမွာ အစားထုိးဖို့ ကိစၥကို အထက္ကအမိန့္နဲ့ ဆံုးျဖတ္ေနတဲ့ စနစ္မွာ တပ္မေတာ္သား ကိုယ္စားလွယ္ေတြ ဘက္ေျပာင္းလာဖု့ိဆုိတဲ့ကိစၥဟာ ဘယ္လိုမွ မျဖစ္နိုင္၊ ခက္ခဲတဲ့ ကိစၥပါ။ တဖက္မွာ ၂၀၀၈ ဖြဲ့စည္းပံုအေျခခံဥပေဒကို မျပင္ဆင္ဘဲ ဆက္သြားရင္ေတာ့ ျမန္မာျပည္ဟာ စစ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးတပုိင္း၊ ဒီမုိကေရစီတပုိင္း ေပါင္းစပ္ထားတဲ့ စနစ္နဲ့ ေသခ်ာေပါက္ ေသာင္တင္ေနဖုိ့ ႐ွိပါတယ္။ ဒီလိုျဖစ္လာရင္ သဘာ၀အရ ဘယ္လုိမွ ညွိနိႈင္းေစ့စပ္လို့ မရတဲ့ (စစ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးနွင့္ ဒီမုိကေရစီ) ဘက္ ၂ ဘက္ၾကားမွာ တင္းမာမႈေတြ၊ အားျပိုင္မႈေတြြအေပၚ အေျခခံျပီး မတည္ျငိမ္မႈေတြဆီကို ဦးတည္သြားနုိင္ပါတယ္။ ဒီလိုမွမဟုတ္ဘဲ စစ္တပ္က ျခယ္လွယ္ထားတဲ့ အမ်ဳိးသားကာကြယ္ေရးနဲ့ လုံျခံုေရး ေကာင္စီကို အေရးေပၚအေျခအေန ေၾကညာနိုင္တဲ့ အခြင့္အာဏာေတြ ေပးထားတဲ့ လက္႐ွိအေျခအေနမွာ ဒီမုိကေရစီနည္းလမ္းနဲ့ တက္လာတဲ့ သမၼတက စစ္တပ္ ခံတြင္း မေတြ့နိုင္ေလာက္တဲ့ အတုိင္းအတာအထိ အရပ္ဘက္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးရဲ့ အခြင့္အာဏာနဲ့ တရားဥပေဒ စိုးမိုးမႈကို ပံုေဖာ္တည္ေဆာက္ဖို့ ၾကိုးစားလာရင္ ေ႐ြးေကာက္ပြဲစနစ္သစ္ဟာ စစ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးရဲ့ ေနာက္ထပ္စြက္ဖက္မႈေတြကို ခံရဖုိ့အတြက္ ဓားစာခံ ျဖစ္သြားနိုင္ ပါေသးတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ျမန္မာျပည္ ဒီမုိကေရစီေ႐ွ့ခရီးဟာ ၂၀၁၅ မတုိင္ခင္မွာ ဖြဲ့စည္းပံုကို ညွိညွိနိႈင္းနိႈင္းနဲ့ ဘယ္ေလာက္ထိ ျပင္ဆင္နိုင္မလဲဆိုတဲ့ ကိစၥအေပၚမွာ ေလးေလးနက္နက္မူတည္ေနပါတယ္။ နုိင္ငံေရးဆုိင္ရာ စည္းမ်ဥ္းေတြ၊ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းေတြနဲ့ ပတ္သက္လို့ ညွိနိႈင္းမႈေတြ ေအာင္ျမင္သြားနိိုင္တဲ့ အေၾကာင္းရင္း ၂ ရပ္႐ွိပါတယ္။  ပထမတခ်က္ကေတာ့ အစိုးရအေနနဲ့ ၂၀၁၅ ေ႐ြးေကာက္ပြဲကို ဂုဏ္သိကၡာ႐ွိ႐ွိ က်င္းပနုိင္ဖို့ ဆုိရင္ အထူးသျဖင့္ အၾကီးဆံုး အတုိက္အခံျဖစ္တဲ့ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ ေခါင္းေဆာင္တဲ့ အမ်ဳိးသားဒီမိုကေရစီအဖြဲ့ခ်ဳပ္ အပါအ၀င္ ဒီမုိကေရစီ အင္အားစုေတြကို လိုအပ္ေနပါတယ္။ ဂုဏ္သိကၡာ႐ွိတဲ့ ေ႐ြးေကာက္ပြဲေတြ က်င္းပနုိင္မွပဲ အစိုးရဘက္က ပံုမွန္ ဖြဲ့စည္းပံုအေျခခံ စနစ္ကို ေျပာင္းလဲနိုင္လိုက္တယ္လို့ ေၾကြးေၾကာ္နုိင္မွာျဖစ္ျပီး၊ ဆက္႐ွိေနတဲ့ အေမရိကန္နဲ့ နိုင္ငံတကာရဲ့ ဒဏ္ခတ္ပိတ္ဆို့မႈေတြလည္း ႐ုပ္သိမ္းသြားနုိင္လိမ့္မယ္။ ေနာက္တခ်က္က အခုဆုိရင္္ လက္႐ွိအစိုးရကိုယ္တုိင္က လက္႐ွိ က်င့္သံုးေနတဲ့ မဲမ်ားသူ နုိင္စတမ္း (First-Past-The-Post .. FPTP) ေ႐ြးေကာက္ပြဲစနစ္ဟာ အန္အယ္လ္ဒီကိုသာ အက်ဳိး႐ွိေစျပီး၊ တျခားပါတီေတြကို အေရးနိမ့္ေစလိမ့္မယ္ ဆုိတာကို သေဘာေပါက္စ ျပုေနပါျပီ၊ (လူနည္းစု တုိင္းရင္းသားပါတီေတြနဲ့ ဒီမိုကရက္တစ္ပါတီငယ္ေလးေတြ (အထူးျဖင့္ အန္အယ္လ္ဒီက ခြဲထြက္တဲ့ပါတီ) လည္း အလားတူ သေဘာေပါက္ေနၾကပါတယ္။ ေျပာရရင္ အန္အယ္လ္ဒီ ကိုယ္တုိင္က ၁၉၉၀ တုန္းက ၾကံုခဲ့ဖူးတာကို ေထာက္ျပီး မဲမ်ားသူ နိုင္စတမ္း (FPTP) ေ႐ြးေကာက္ပြဲ စနစ္နဲ့ပတ္သက္လို့ စိုးရိမ္စိတ္ထားသင့္ပါတယ္။ ၁၉၉၀ ေ႐ြးေကာက္ပြဲမွာ အန္အယ္လ္ဒီက အလြန္အကြ်ံအနိုင္ရသြားတဲ့ အက်ဳိးဆက္ေၾကာင့္ အရာအားလံုး လက္လြွႊတ္ ဆံုး႐ွံႈးခဲ့ရတဲ့ သင္ခန္းစာပါ၊၊ ေ႐ြးေကာက္ပြဲ နုိင္တဲ့နွစ္မွာပဲ စစ္တပ္က အတင္း၀င္လာျပီး ေ႐ြးေကာက္ပြဲရလဒ္ကို ဖ်က္သိမ္း၊ အန္အယ္လ္ဒီ ေခါင္းေဆာင္ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကို ျပည္ေျပး ဘ၀ေရာက္ေအာင္ တြန္းပို့ခဲ့တဲ့ သင္ခန္းစာပါ၊ (ေဆာင္းပါး႐ွင္သည္ စတမ္းဖုိ့ဒ္တကၠသိုလ္ (Stanford Univdrsity) ဒီမုိကေရစီ၊ ဖြံ့ျဖိုးေရးနွင့္ တရားဥပေဒစိုးမိုးေရးဌာန၏ ညြွႊန္ၾကားေရးမႉးျဖစ္ျပီး၊ ဒီမုိကေရစီဂ်ာနယ္ (Journal of Democracy) ၏ တြဲဖက္ အယ္ဒီတာလည္း ျဖစ္ပါသည္) ရည္ညြွႊန္း၊ ၊ The Need For A Political Pact by Larry Diamond (ေ႐ွ့တပတ္အညြန္း - ေတာင္အာဖရိက အသြင္ကူးေျပာင္းေရးသင္ခန္းစာ)