၁၉၆၀ ျပည့္ႏွစ္၊ ကုလသမဂၢရဲ႕ တတိယေကာ္မတီ စည္းေဝးခန္းမမွာ လူစုံေနၿပီ။ အစည္းေဝးက မစႏုိင္ေသးဘူး။ အေရးပါတဲ့ ကိုယ္စားလွယ္တေယာက္ အလာကို ေမွ်ာ္ေနၾကတယ္။ အဲ့ဒီအခ်ိန္မွာပဲ ေလာ္စပီကာကေန “ျမန္မာႏုိင္ငံကိုယ္စားလွယ္ မစၥတာေဒၚျမစိန္ အစည္းအေဝးခန္းမ အမွတ္---ကို အျမန္လာပါ။ အစည္းအေဝး စပါေတာ့မယ္” ဆိုတဲ့ ေခၚသံႀကီး ထြက္ေပၚလာေတာ့ “မစၥတာေဒၚျမစိန္” ဆိုတဲ့ ျမန္မာအေခၚအေဝၚအသုံး သိသူေတြက ၿပံဳးၾကေပါ့။ ေဒၚျမစိန္ေရာက္လာေတ့ာမွ အစည္းအေဝး စတင္ႏုိင္တယ္လို႔ သံအမတ္ႀကီး ဦးေအာင္သန္႔က မွတ္တမ္းျပဳခဲ့တယ္။ တကယ္ေတာ့ ကုလသမဂၢမွာ ပုံမွန္အစည္းေဝးပြဲက အေရးႀကီးသလို ႀကိတ္ဝုိင္း ေဆြးေႏြးပြဲဟာလည္း အေရးပါတယ္။ ႀကိတ္ဝုိင္းေဆြးေႏြးတာက ကန္႔လန္႔ကာေနာက္ကြယ္မွာ ေဆြးေႏြးၾကတာပါ။ ကိုယ္စားလွယ္တိုင္းကေတာ့ ႀကိတ္ဝုိင္းပြဲေတြကို မတက္ႏုိင္ၾကပါဘူး။  ဒီပြဲေတြမွာ ျမန္မာကိုယ္စားလွယ္ အဖြဲ႔ထဲက ေဒၚျမစိန္ဟာ ဦးေဆာင္ေဆြးေႏြးေလ့ ရွိတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အခုပုံမွန္စည္းေဝးပြဲမွာ ေဒၚျမစိန္ မလာေသးတဲ့အတြက္ မစႏိုင္ဘဲ ျဖစ္ေနတာေၾကာင့္ စပီကာနဲ႔ ေၾကညာေခၚယူခဲ့တာပါ။ အဲ့ဒီပြဲမွာ ေဒၚျမစိန္ဟာ ျမန္မာ့ စိန္ေဗဒါႀကီးအျဖစ္ ကင္ပြန္းအတပ္ခံရတယ္လို႔ သံအမတ္ႀကီး ဦးေအာင္သန္႔က ေရးခဲ့ပါတယ္။ ေဒၚျမစိန္ဟာ ကုလစင္ျမင့္မွာ နာမည္ႀကီးခဲ့တာက အခုမွမဟုတ္။ ကုလသမဂၢမျဖစ္မီ ႏုိင္ငံေပါင္းခ်ဳပ္ အသင္းႀကီးရဲ႕ ၁၉၃၁ ခုႏွစ္၊ အမ်ိဳးသမီးအခြင့္အေရး စိစစ္မႈေကာ္မတီ ေဆြးေႏြးပြဲ တက္စဥ္ကတည္းက ပြဲလယ္တင့္သူပါ။ ဒါေၾကာင့္လည္း ၁၉၃၂ ခုႏွစ္ထဲေရာက္ေတာ့ ျမန္မာ့အေရးအတြက္ အဂၤလန္မွာက်င္းပတဲ့ မ်က္ႏွာစုံညီ အစည္းအေဝးပြဲမွာလည္း တြဲေရးခြဲေရးကိစၥမွာ အျပတ္ရပ္တည္ခဲ့သူ အျဖစ္လည္း နာမည္ႀကီးခဲ့ရသူပါ။ အေျပာေကာင္း အေၾကာင္းျပခ်က္ေကာင္းေတြနဲ႔ အတိုက္အခံလုပ္ခဲ့တာ။ ေကာင္းေပမေပါ့ အဂၤလန္ ေအာက္စဖို႔ဒ္ေက်ာင္းေတာ္ႀကီးကပဲ ျမန္မာအမ်ိဳးသမီးထဲမွာ ပထမဆုံးေသာ (M.A, B.litt,) ဘြဲ႔ေတြ ရခဲ့သူပဲေလ။ မ်ိဳး႐ုိးၾကည့္ျပန္ေတာ့လည္း ဖခင္ ဦးေမေအာင္ဆိုတာ ဥပေဒပါေမာကၡတေယာက္ ျဖစ္သလို ဘုရင့္အတိုင္ပင္ခံရဲ႕ ျပည္ထဲေရးဝန္ႀကီးေပပဲ။ သူ႔အစ္ကို ထြန္းလွေအာင္ဆိုတာ ေနာင္တခ်ိန္ ရဲခ်ဳပ္ျဖစ္မယ့္ ပညာတတ္ကေလးပဲ။ မိခင္ဘက္ၾကည့္ေတာ့ ဟိုတခ်ိန္က ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ဝန္ေဟာင္း စစ္ကဲေမာင္ေထာ္ေလးရဲ႕ ေျမးတေယာက္ပါ။ သူကေတာ့ စစ္ကဲေမာင္ေထာ္ေလးရဲ႕ ျမစ္ေပါ့။ ငယ္စဥ္ကတည္းက စာေတာ္ခဲ့တာလည္း ေျပာဖို႔ေတာင္ လုိမယ္မထင္ပါဘူး။ ဂ်ာဒင္းဆုလည္း ရခဲ့ဖူးတယ္။ အစိုးရပညာသင္ဆုလည္း ရခဲ့တယ္။ ၁၉၂၀ ရန္ကုန္ေကာလိပ္တက္ေတာ့လည္း အိုင္ေအမွာ ဂုဏ္ထူး ၄ ဘာသာနဲ႔ ေအာင္တယ္။ ေကာလိပ္ေက်ာင္းသူ ဘဝမွာလည္း ပထမဆုံး ဖြဲ႔စည္းခဲ့တဲ့ ေက်ာင္းသားကိုယ္စားလွယ္ေကာင္စီမွာ ဦးေဆာင္ပါဝင္ လႈပ္ရွားခဲ့သလို စာေပႏွင့္ ဒီဘိတ္ေကာ္မတီမွာလည္း ဦးေဆာင္သူျဖစ္ခဲ့တယ္။ ဒီအေတြ႔ႀကံဳေတြကပဲ ေနာင္တခ်ိန္မွာ သူ႔အတြက္ ပြဲဝင္ ရဲရင့္ေစခဲ့ဟန္ပါပဲ။ ပထမဦးဆုံး အတြင္းဝန္႐ုံးကို ဝိုင္းၿပီး အမ်ိဳးသမီး အခြင့္အေရး ေတာင္းဆိုဖို႔ အဓိက လႈံ႔ေဆာ္သူက ေဒၚျမစိန္ပါ။ အဲ့ဒီအခ်ိန္က သူဟာ သမိုင္းဘာသာရပ္နဲ႔ မဟာဝိဇၨာဘြဲ႔ကို ပထမအဆင့္နဲ႔ ေအာင္ျမင္ခဲ့ၿပီး အဲ့ဒီႏွစ္မွာပဲ ေအာက္စဖို႔ဒ္တကၠသိုလ္မွာ ဘီလစ္ဘြဲ႔အတြက္ ပညာသင္သြားရမွာပါ။ အဲ့ဒီႏွစ္ရဲ႕ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁ ရက္ေန႔မွာ အမ်ိဳးသမီးအမတ္ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ထားရွိေပးဖို႔ အတြင္းဝန္႐ုံးကို ဝိုင္းၿပီး ဆႏၵျပၾကပါတယ္။ ေရွ႕ဆုံးက သူ႔အဘြားျဖစ္သူ မင္းကေတာ္ႀကီး ေဒၚျမေမနဲ႔ သတင္းစာဆရာမႀကီး အင္ဒီပင္းဒင့္ ေဒၚစန္းတို႔ကို ဦးေဆာင္ခ်ီတက္ေစပါတယ္။ ဆႏၵျပတဲ့ အမ်ိဳးသမီးအားလုံး ျမန္မာ့႐ုိးရာ အထိမ္းအမွတ္အျဖစ္ ပုသိမ္ထီးေတြ ကိုယ္စီနဲ႔၊ “မိန္းမေတြ မေၾကာက္ၾကနဲ႔”။ “မိန္းမအမတ္ရရွိေရး…ဒို႔အေရး” အစရွိတဲ့ ဆိုင္းဘုတ္ေတြ ကိုင္လို႔။ ဒီတိုက္ပြဲရလဒ္ကေတာ့ ၁၉၃၆ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအသစ္မွာ မိန္းမအမတ္ထားရွိေရးကို အဂၤလိပ္အစိုးရက ခြင့္ျပဳေပးလိုက္ရပါတယ္။ ပထမဆုံး အမ်ိဳးသမီးထု အခြင့္အေရးတိုက္ပြဲ ျဖစ္ခဲ့သလို အတြင္းဝန္႐ုံးကို ဝိုင္းၿပီး ဆႏၵျပျခင္းဟာ ပထမဆုံးေသာ အမ်ိဳးသမီးထုျဖစ္ျခင္းရဲ႕ျပ႐ုပ္တခုလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ၁၉၃၀ မွာေတာ့ ဂ်နီဗာ ႏိုင္ငံေပါင္းခ်ဳပ္အသင္းက က်င္းပတဲ့ အမ်ိဳးသမီးထု အခြင့္အေရး ေကာ္မတီကို တက္ေရာက္လုပ္ေဆာင္ႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါဟာ သူ႔ရဲ႕ ေရွ႕ပိုင္း လုပ္ေဆာင္ခ်က္ေတြေပါ့။ ဒီမွာ အေလးထား ေျပာခ်င္တာတခ်က္က ျမန္မာ့လြတ္လပ္ေရးအတြက္ တေထာင့္တေနရာက သူ႔ရဲ႕ ပါဝင္ပတ္သက္မႈ အေၾကာင္းပါ။ စစ္အတြင္းမွာ စစ္ေျပးအစိုးရရဲ႕ အႀကံေပးအျဖစ္ ဆင္းမလားမွာ တာဝန္ထမ္းရြက္ခဲ့တယ္။ စစ္ၿပီးေတာ့ ၁၉၄၅ ထဲမွာပဲ The Future of Burma (ဗမာ့အနာဂတ္အေရး) ဆိုတဲ့ စာအုပ္တအုပ္ ေရးသားထုတ္ေဝခဲ့တယ္။ ဒီစာအုပ္မွာ စစ္အၿပီး ဗမာျပည္ႀကံဳေတြ႔ရမယ့္ ျပႆနာရပ္ေတြကို တင္ျပထားတယ္။ အဓိကအခ်က္က ဓနသဟာရအတြင္း ေနထိုင္ေရးနဲ႔ ဓနသဟာရမွ သီးျခားကင္းလြတ္စြာ ေနထိုင္ေရးတို႔မွာ ေတြ႔ႀကံဳရမယ့္ ႏိုင္ငံေရး လူမႈေရး ျပႆနာေတြကို ကမၻာ့အေရးနဲ႔ ယွဥ္ၿပီး ေရးထားတာ။ စစ္ႀကီးၿပီးေတာ့ ၿဗိတိသွ်အစိုးရကို ျမန္မာတို႔သေဘာထားအျဖစ္ သူေရးတဲ့ ဗမာ့့အနာဂတ္အေရး စာအုပ္ပါ အခ်က္တခ်ိဳ႕ကို အေျခခံၿပီး ရွင္းျပေပးဖို႔ ဖဆပလ ဥကၠ႒ကိုယ္တိုင္ အကူအညီ ေတာင္းခဲ့တယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ သူ႔ရဲ႕ အျခားအားထုတ္ခ်က္ေတြကေတာ့ “ဗမာ့အုပ္ခ်ဳပ္ေရးသမိုင္း”၊ "ဆာျခားေရာ့စ္ဝိတ္နဲ႔ ဗမာျပည္အုပ္ခ်ဳပ္ေရး အုတ္ျမစ္ခ်ျခင္း”၊ “ဗမာ့လြတ္လပ္ေရးတြင္ အမ်ိဳးသမီးထု အခန္းက႑”၊ “ပုဂံဘုရားမ်ားစာတမ္း” တို႔ကို ျပဳစုခဲ့တယ္။ လြတ္လပ္ေရးရၿပီး သမိုင္းဌာနမွာ ကထိကအျဖစ္ အမႈထမ္းခဲ့တယ္။ တခ်ိန္က ကုလသမဂၢစင္ျမင့္ထက္မွာ ဗမာစိန္ေဗဒါႀကီးအျဖစ္ ခပ္စြာစြာ လက္ေစာင္းထက္ခဲ့သူ၊ ပညာေရးမွာ ထူးခၽြန္သူ၊ ဗမာပညာေရးမွာ ပထမဆုံး အမ်ိဳးသမီးထဲက မဟာဝိဇၨာဘြဲ႔ရသူအျဖစ္ နာမည္ႀကီးခဲ့သူ၊ အတြင္းဝန္႐ုံးကို ပထမဆံုး ဝိုင္းပတ္ဆႏၵျပခဲ့သူ၊ ပထမဆုံးေသာ ဗမာ့အမ်ိဳးသမီးထု အခြင့္အေရးအတြက္ ေတာင္းဆိုလႈပ္ရွားခဲ့သူ၊ သမိုင္းဌာနရဲ႕ ကထိက၊ ဥေရာပနဲ႔ အေမရိကန္တကၠသိုလ္တို႔မွာ အေရွ႕အာရွသမိုင္းနဲ႔ ဗမာ့ယဥ္ေက်းမႈဆိုင္ရာ ဧည့္ပါေမာကၡအျဖစ္ လွည့္လည္ ေဟာေျပာပို႔ခ်ေပးခဲ့ရင္း ျမန္မာ့ဂုဏ္ကို ေဖာ္ေဆာင္ေပးခဲ့တဲ့ ဆရာမႀကီး ေဒၚျမစိန္ဟာ ၁၉၈၈ ခုႏွစ္ ႏုိဝင္ဘာ ၁၀ ရက္ေန႔မွာ ဘဝတပါးသို႔ ေျပာင္းသြားခဲ့ပါၿပီ။ မ်ိဳးဆက္အျဖစ္ သား ဦးျမေဘာ္နဲ႔ သမီး ေဒၚျမသႏၱာတို႔ က်န္ရစ္ခဲ့ပါတယ္။ ဆရာမႀကီးရဲ႕ ဂုဏ္ေက်းဇူးကို အေလးထားေသာအားျဖင့္ ဂုဏ္ျပဳတင္ဆက္လိုက္ပါတယ္။ ဆရာမႀကီး ေကာင္းရာဘုံဘဝသို႔ ေရာက္ပါေစေသာဝ္..။ ဆရာေ႒း