အေဆာက္အအုံတိုင္းကေတာ့ သူ႔သမိုင္းနဲ႔သူ ရွိၾကစၿမဲပဲ။ အခ်ိဳ႕ေသာ အေဆာက္အအုံေတြၾကေတာ့ သူျဖတ္သန္းခဲ့ရာ သမိုင္းကို ကိုယ္စားျပဳတတ္ၾကတယ္။ အခ်ိဳ႕က တိုေတာင္းတဲ့ ကာလနဲ႔ မွတ္တိုင္တခု ျဖစ္ခဲ့သလိို အခ်ိဳ႕ကေတာ့ ေခတ္မ်ားစြာ ကာလမ်ားစြာ ျဖတ္သန္းရင္း ျဖစ္ရပ္မ်ားစြာကို ေဖာ္ျပခဲ့ၾကတယ္။ အဲ့ဒီထဲမွာ “ၿမိဳ႕ေတာ္ခန္းမ” ဟာလည္း တခုအပါအဝင္ ျဖစ္ခဲ့တယ္။ တကယ္လို႔မ်ား Town Hall လို႔ေခၚတဲ့ ၿမိဳ႕ေတာ္ခန္းမသာ စကားေျပာတတ္မယ္ဆိုရင္…။ ဒီေနရာမွာ ရန္ကုန္တၿမိဳ႕လုံးကို စီမံခန္႔ခြဲခဲ့ဖူးတယ္။ ၁၈၇၄ အက္ဥပေဒနဲ႔ဲ ျမဴနီစီပယ္လူႀကီး ေရြးေတာ့လည္း ဒီေနရာစခဲ့တာ။ အဲ့ဒီတုန္းက “ရစ္ပြန္ေဟာ” Ripon (Rippon) Hall ေတာင္ မေဆာက္ရေသးဘူး။ ရစ္ပြန္ေဟာ ဆိုတာက ၁၈၈၂ ခုႏွစ္ အိႏၵိယဘုရင္ခံခ်ဳပ္ရဲ႕ နာမည္။ သူဟာ ဗမာျပည္လာမယ္ဆိုလို႔ သူ႔ကိုဂုဏ္ျပဳတဲ့အေနနဲ႔ ေဆာက္ခဲ့တာ။ ေနာက္ပိုင္း ျမဴနီစီပါယ္ လူႀကီးမင္းတို႔ ႐ုံးထိုင္ခဲ့တာေပါ့။ ဒီေဟာမွာပဲ ျမန္မာတို႔အေရး ေဆြးေႏြးခဲ့ၾကတာပဲ။ ရစ္ပြန္ေဟာမွာ ဗမာျပည္ ကံၾကမၼာအေရးလည္း ေဆြးေႏြးခဲ့ဖူးတယ္။ အခ်ိဳ႕မွတ္တမ္းေတြအရဆိုရင္ သီေပါဘုရင့္ႏုိင္ငံကို သိမ္းယူဖို႔ ရန္ကုန္ရွိ ျမန္မာသစၥာေဖာက္ကုန္သည္ အခ်ိဳ႕နဲ႔ ဥေရာပသား ကုန္သည္တို႔က စည္းေဝးဆုံးျဖတ္ တိုက္တြန္းခဲ့ဖူးတယ္လို႔ ႏိုဝယ္ဆင္းဂါးက Old Rangoon City of the Shwedagon မွာ ေဖာ္ျပထားတာ ဖတ္ခဲ့ရတယ္။ ပထမအႀကိမ္ အထက္တန္းေက်ာင္းသားေလး ေမာင္တင္ (ဦးေဖေမာင္တင္) တို႔ ေက်ာင္းမတက္ဘဲ သပိတ္စတင္ေမွာက္ခ်ိန္ကလည္း ၿမိဳ႕မိၿမိဳ႕ဖေတြ စုေဝးၿပီး ေတာ္စိန္ခိုကို သဘာပတိတင္လို႔ ျပႆနာေျဖရွင္းၾကေတာ့လည္း ဒီရစ္ပြန္ေဟာမွာ စုေဝးဆုံးျဖတ္ခဲ့ၾကရတာပါ။ အေစာဆုံး ေက်ာင္းသားသပိတ္ေပါ့။ အစိုးရဘက္သာမက အရပ္ဘက္ဆိုင္ရာ ကိစၥေတြကိုလည္း ဒီေနရာမွာ စုေဝးခဲ့ၾက၊ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ ခ်ရေပသကိုး။ ျမန္မာ့အေရးေတြကို အတန္ၾကာ ေျဖရွင္းေပးခဲ့ရဖူးတဲ့ ရစ္ပြန္ခန္းမဟာ ၁၉၁၀ ထဲမွာေတ့ အမိုးေတြၿပိဳက်၊ ေပၚတီကိုအမိုးလည္း ပ်က္စီးေနၿပီမို႔ အေဆာက္အအုံ ျပန္လည္ေဆာက္လုပ္ဖို႔ ႀကိဳးစားခဲ့ေပမယ့္ ပထမကမၻာစစ္ေၾကာင့္ ဆိုင္းငံ့ခဲ့ရပါတယ္။ စစ္ႀကီးၿပီးေတာ့ ရစ္ပြန္ေဟာကို ျပန္လည္တည္ေဆာက္ဖို႔ ေဆြးေႏြးၾကေသးတယ္။ တကယ္တမ္း ေတ့ေတ့ဆိုင္ဆိုင္ ေဆြးေႏြးၾကတာက ၁၉၂၈ ထဲမွာပါ။ အဲဒီေဆြးေႏြးပြဲမွာ ေကာ္မရွင္နာမင္းႀကီး အင္ဂ်င္နီယာ “ဘေရး" ရဲ႕ အေဆာက္အအုံပုံစံကို ျမန္မာမႈမပါတဲ့အတြက္ စိုင္အာခီရဲ႕ မင္းတိုင္ပင္အမတ္ ဦးဘေဖ (ဘႀကီးဘေဘ) က ကန္႔ကြက္ခဲ့တာေၾကာင့္ ၁၉၂၉ မွာ အစည္းအေဝးထပ္ေခၚၿပီး စည္သူဦးတင္ကို တာဝန္ေပးခဲ့ၿပီး ဆြဲခဲ့တာ။ ၁၉၃၄ မွာ စေဆာက္ခဲ့ၿပီး ၁၉၃၆ မွာ အေဆာက္အုံၿပီးလို႔ ဖြင့္ပြဲလုပ္ခဲ့တယ္။ အဲဒီဖြင့္ပြဲကို ဘုရင္ခံ ဆာအာခ်ီေဘာေကာ့ကရိန္းက ေရႊထီးငါးလက္မိုးထားတဲ့ ရထားလုံးကို စီးနင္းၿပီး လာေရာက္ဖြင့္လွစ္ေပးခဲ့တယ္လို႔ မွတ္တမ္းျပဳထားေလရဲ႕။ အဂၤလိပ္တို႔ရဲ႕ မွတ္တမ္းျဖစ္တဲ့ Old Town Hall & EmmanuelBaptist Church မွာေတာ့ The City Hall occupies the former site of Ripon Hall. လို႔ ေရးသားခဲ့တယ္။ ဒါေၾကာင့္ ၿမိဳ႕ေတာ္ခန္းမ (Town Hall) ဟာ ရိပြန္ေဟာေနရာမွာ ေဆာက္လုပ္ခဲ့တာျဖစ္ေၾကာင္း ေျပာႏုိင္ပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္ကစၿပီး ရိပြန္ေဟာလို႔ မေခၚၾကေတာ့ဘဲ ၿမိဳ႕ေတာ္ခန္းမရယ္လို႔ ေခၚတြင္လာခဲ့ၾကပါေတာ့တယ္။ ၿမိဳ႕ေတာ္ခန္းမဟာ ဥေဒါင္း႐ုပ္၊ ၾကာပန္းအလွနဲ႔ နဂါးႏွစ္ေကာင္တို႔ရဲ႕ ျမန္မာမႈ အႏုလက္ရာေတြနဲ႔ ခန္႔ညားထည္ဝါစြာ ထြက္ေပၚလာခဲ့ပါေတာ့တယ္။ အေဆာက္အအုံရဲ႕ အဓိကခန္းမထဲမွာ ဆိုရင္လည္း ျမန္မာ့ဗိသုကာ လက္ရာေတြနဲ႔ တန္ဆာဆင္ထားတယ္။ က်ယ္ဝန္းတဲ့ ေလွကားေတြနဲ႔ တက္ရဆင္းရသလို ခန္းမေဆာင္ရဲ႕ တံခါးေပါက္တခုခ်င္းဆီမွာ ထီးဟန္နန္းဟန္ပါတဲ့ အေျပာက္အမြမ္းေတြနဲ႔ တန္ဆာဆင္ထားတယ္။ ၿမိဳ႕ေတာ္ခန္းမကို အစျပဳ ေခၚတာက “ရန္ကုန္ျမဴနီစပယ္ ေကာ္ပိုေရးရွင္း အေဆာက္အအံု” ျဖစ္တယ္။ ေကာ္ပိုေရးရွင္းဥကၠ႒ကို “ၿမိဳ႕ေတာ္ဝန္” လို႔ စေခၚခဲ့တာက ၁၉၃၄ ခုႏွစ္မွာပါ။ ေနာက္ေတာ့ ျမဴနီစီပါယ္ ေကာ္ပိုေရးရွင္းကို ျမဴနီစီပယ္အဖြဲ႔လို႔ ျပင္ဆင္ခဲ့ပါတယ္။ ၿမိဳ႕ေတာ္ဝန္ အေခၚနဲ႔အတူ ၿမိဳ႕ေတာ္ခန္းမလို႔ ေခၚေဝၚေျပာဆိုလာၾကတယ္။ ဒုတိကကမၻာစစ္ႀကီးၿပီးေတာ့ အဂၤလိပ္တို႔ရဲ႕ ကက္စဘီ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးကာလမွာ ၿမိဳ႕ေတာ္ခန္းမဟာ တေက်ာ့ျပန္ အသက္ဝင္လာခဲ့ပါတယ္။ ၁၉၄၆ ခုႏွစ္ထဲမွာ ၿမိဳ႕ေတာ္ခန္းမဟာ အဂၤလိပ္ မဟာမိတ္တပ္မ်ားရဲ႕ စစ္ရာဇဝတ္ခုံ႐ုံးအျဖစ္ အသုံးေတာ္ ခံရျပန္ပါတယ္။ ပထမဆုံး စစ္ရာဇဝတ္ေကာင္အျဖစ္ ဂ်ပန္စစ္ဗိုလ္ေတြကို စစ္ေဆးခဲ့တယ္။ ၁၉၄၄ ခုႏွစ္ စစ္တြင္းကာလမွာ ေမာ္လၿမိဳင္ၿမိဳ႕နဲ႔ (၁၀) မိုင္ခန္႔ကြာေဝးတဲ့ က်ိဳက္မေရာၿမိဳ႕နယ္ထဲက ေရတြင္းကုန္းဆိုတဲ့ရြာမွာ ျဖစ္ပ်က္ခဲ့တဲ့ အျဖစ္တခုပါ။ အဲဒီရြာသား ၆၀၀ ေက်ာ္ေလာက္ကို ဗမာ့ေတာ္လွန္ေရး ေျပာက္က်ားတပ္မ်ားနဲ႔ ၿဗိတိသွ် ေလထီးတပ္သားေတြကို အကူအညီေပးလို႔ဆိုၿပီး ဂ်ပန္တို႔က သတ္ပစ္ခဲ့ၾကတယ္။ အဲဒီအထဲက ထြက္ေျပးလြတ္ေျမာက္သြားသူေတြက သတ္စဥ္က ပါဝင္ခဲ့တဲ့ စစ္သားနဲ႔ စစ္ဗိုလ္ေတြကို ျပသေစၿပီး သက္ေသယူူကာ အမွန္တကယ္ ပါဝင္ခဲ့တဲ့ ဂ်ပန္စစ္ဗိုလ္ (၄) ေယာက္ကို ေသဒဏ္ေပးခဲ့တယ္။ စစ္ခုံ႐ုံးေနရာက ၿမိဳ႕ေတာ္ခန္းမရဲ႕ အေပၚဆုံးထပ္မွာပါ။ ေသမိန္႔ခ်မွတ္ခဲ့တာက ၁၉၄၆ ေဖေဖာ္ဝါရီလ ၂၈ ရက္ေန႔ေပါ့။ တကယ္ေတာ့ ၿမိဳ႕ေတာ္ခန္းမဟာ ျမန္မာႏိုင္ငံကို အဂၤလိပ္တို႔ စီမံခန္႔ခြဲမႈျပဳရာ ေနရာသာမက ျမန္မာ့လြတ္လပ္ေရးအတြက္လည္း အေရးပါတဲ့ အခန္းက႑မွာလည္း ပါဝင္ခဲ့ပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ ၁၉၄၇ ခုႏွစ္ ဇူလိုင္လ (၁၃) ရက္ေန႔မွာ အမ်ိဳးသားေခါင္းေဆာင္ႀကီး သခင္ေအာင္ဆန္းရဲ႕ “ဗမာေတြ စိတ္ထက္သေလး ဘာေလးနဲ႔ တလြဲဆံပင္ေကာင္းေနၾကတယ္။ ဗမာျပည္ လြတ္လပ္ေရးရေအာင္ လုပ္ရမယ့္ တိုက္ပြဲမ်ိဳးမွာ အသုံးမခ်ဘူး။ ဗမာျပည္ ျပန္လည္ထူေထာင္ေရးမွာ အသုံးမခ်ဘူး။ ဗမာ ဗမာခ်င္း ခ်ဖို႔မွာ လုပ္ခ်င္တယ္။ ဒါမ်ိဳးေတြလုပ္ခ်င္လို႔ ဘယ္ေတာ့မွ အက်ိဳးမရွိဘူး” ဆိုတဲ့ ေနာက္ဆုံးမိန္႔ခြန္းကလည္း ၿမိဳ႕ေတာ္ခန္းမအတြက္ မေမ့ႏိုင္တဲ့ မွတ္တိုင္တခု ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီလိုနဲ႔ လြတ္လပ္ေရးရၿပီး ေနာက္ပိုင္းမွာလည္း ၿမိဳ႕ေတာ္ခန္းမဟာ ရန္ကုန္ရဲ႕ ျမဴနီစီပါယ္အဖြဲ႔အျဖစ္ ကျပအသုံးေတာ္ခံရျပန္ပါတယ္။ ၁၉၆၄ ထဲမွာေတာ့ အမ်ိဳးသားစာၾကည့္တိုက္ကို ၿမိဳ႕ေတာ္ခန္းမကို ေျပာင္းေရႊ႕ဖြင့္လွစ္ခဲ့ပါေသးတယ္။ မဆလအစိုးလက္ထက္ ၁၉၇၄ ခု မတ္လ ၂၅ ရက္ေန႔မွာေတာ့ ရန္ကုန္ ျမဴနီစီပါယ္ေကာ္မတီကို “စည္ပင္သာယာေရးအဖြဲ႔” လို႔ အမည္ေျပာင္းေၾကာင္းကိုေတာ့ ျပည္ထဲေရးနဲ႔ သာသနာေရး ဝန္ႀကီးဌာနရဲ႕ အမိန္႔ေၾကာ္ျငာစာ ထုတ္ျပန္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီကစၿပီး စည္ပင္သာယာအဖြဲ႔လို႔႔ပဲ ေခၚေဝၚခဲ့ၾကပါတယ္။ အခုေတာ့ ၿမိဳ႕ေတာ္ခန္းမဆိုတဲ့ အေဆာက္အအုံႀကီးကို ၂၀၁၄ ခုႏွစ္ ၾသဂတ္လမွာပဲ (၉) ရက္ေန႔မွာ အျပာေရာင္ ကမၸည္းစာတမ္းကပ္လို႔ သမိုင္းအေမြအႏွစ္ စာရင္းဝင္ လူအိုႀကီးအျဖစ္ ေရာက္ရွိသြားခဲ့ပါေတာ့တယ္။