“အဘတို႔ငယ္ငယ္ ဖဆပလေခတ္ စည္ပင္ေရြးေကာက္ပြဲက ေပ်ာ္စရာႀကီးကြ။ ေရြးေကာက္ပြဲမတိုင္မီ ေလးငါးေျခာက္လေလာက္ကတည္းက သူ႔လူကိုယ့္လူ အႏိုင္ရေရးအတြက္ ျပင္ဆင္ၾကရတာ။ ဟုိတုန္းကေတာ့ ျမဴလူႀကီးေရြးေကာက္ပြဲလို႔ ေခၚတာ။ အခုေခတ္လို ေရြးေကာက္ပြဲနားနီးမွ စိတ္ကူးေပါက္လို႔ ဝင္အေရြးခံတာမ်ိဳး မဟုတ္ဘူးကြ။ ျမဴေရြးေကာက္ပြဲ ဝင္ခ်င္တဲ့သူက တႏွစ္ပတ္လုံး သူယွဥ္ၿပိဳင္မယ့္နယ္ေျမအတြက္ အစစျပင္ဆင္ၿပီး လိုအပ္ခ်က္ေတြ ၾကည့္ထားရတာကလား။ ရပ္ကြက္လူထုနဲ႔လည္း မကင္းကြာေအာင္ ေနၾကရတာ။ ရပ္ေရးရြာေရး ကိစၥေတြမွာလည္း ဝင္ေရာက္လုပ္ေဆာင္ေပးၿပီး မ်က္ႏွာနာေအာင္ လူထုနဲ႔ စဥ္ဆက္မျပတ္ ထိေတြ႔ေနခဲ့ၾကတာ။ အခုေခတ္လို မဲေရြးကာနီးမွ ေရာက္လာလို႔ကေတာ့ သံပုံးတီး ႏွင္ထုတ္လိုက္ၿပီသာမွတ္။” သက္ႀကီးစကား သက္ငယ္ၾကား။ အရပ္ထဲက ၉၀ ေက်ာ္အဘေျပာျပတဲ့ ျမဴေရြးေကာက္ပြဲပါ။ အခုေခတ္မွာေတာ့ မတ္လ ၃၁ ရက္ေန႔ စည္ပင္သာယာေရြးေကာက္ပြဲ က်င္းပမယ္လို႔ ေၾကညာထားေပမယ့္ လူထုကေတာ့ စိတ္ဝင္စားဟန္ မျပၾကပါဘူး။ အပိုအလုပ္တခုလို႔ပဲ ျမင္ေနသလား၊ အလုပ္႐ႈပ္တယ္လို႔ပဲ ယူဆေလသလား မေျပာတတ္။ ဘာေၾကာင့္မ်ားလဲလို႔ ေစာဒနာၾကည့္မိတယ္။ ျမန္မာတို႔ရဲ႕ ျမဴနီစီပယ္သမိုင္းကို ျပန္ၾကည့္ရင္ ၁၈၇၄ အက္ဥပေဒအမွတ္ ၇ အရ ျမဴနီစီပယ္အဖြဲ႔ကို စတင္တည္ေထာင္ခဲ့တာ။ ေကာ္မရွင္မင္းႀကီး “ခ်ိဗ္” လက္ထက္ ၁၈၈၂ ေရာက္မွ ျမဴနီစီပယ္အဖြဲ႔ဝင္ေတြကို မဲနဲ႔ေရြးခ်ယ္ျခင္း အစျပဳခဲ့တာ။ ၿမိဳ႕အုပ္ခ်ဳပ္ေရးကိုေတာ့ ၿမိဳ႕ဝန္ႀကီးလို႔ေခၚတဲ့ Town Magistrate က အုပ္ခ်ဳပ္တယ္။ ျမဴက သူ႔လက္ေအာက္ခံေပါ့။ ၁၈၈၂ ေရာက္မွ ျမဴအဖြဲ႔က လႊဲေျပာင္းယူလိုက္တာ။ ပထမအႀကိမ္ ျမဴေရြးေကာက္ပြဲ ၁၈၈၂ မွာ လူထုမဲနဲ႔ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္သူက ၁၈ ဦး၊ အစိုးရခန္႔ ၆ ဦးပဲရွိတယ္။ ဒီအခ်ိန္ထိ ျမဴနီစီပယ္ အက္ဥပေဒ မေပၚေသးဘူး။ ၁၈၉၈ မွာ ျမဴအက္ဥပေဒကို အတည္ျပဳခဲ့တယ္။ တကယ္အသုံးျပဳတဲ့ ျမဴအက္ဥပေဒက ၁၉၂၂ ခုႏွစ္ထဲေရာက္မွ ျမဴအက္ဥပေဒဆိုတာ ေပၚလာတာ။ ဥပေဒ မေပၚခင္ကတည္းက ႏွစ္စဥ္ ျမဴေရြးေကာက္ပြဲ က်င္းပခဲ့တာပါ။ လြတ္လပ္ေရးရၿပီးေနာက္ပိုင္း ပထမဆုံး ျမဴနီစီပယ္မင္းႀကီးအျဖစ္ ဦးထြန္းအုံ ျဖစ္ခဲ့တယ္။ ႏွစ္စဥ္ ျမဴေရြးေကာက္ပြဲဟာ လူထုစိတ္အဝင္စားဆုံးနဲ႔ ၿပိဳင္ဆိုင္မႈ အားႀကီးခဲ့တာ။ ျမဴနီစီပယ္လူႀကီးအျဖစ္ ေရြးေကာက္ပြဲဝင္မယ့္သူေတြဟာ အနည္းဆုံး လူ႐ိုေသရွင္႐ိုေသ၊ ရပ္ကြက္ၿမိဳ႕နယ္ေတြမွာ ၾသဇာရွိသူေတြ ျဖစ္ၾကတယ္။ ရပ္ေရးရြာေရး လူမႈေရးကိစၥ အားသန္သူေတြ ျဖစ္တယ္။ အဲဒီလို တခိ်န္က စိတ္အားတက္ႂကြသူေတြဟာ အခု ဘာေၾကာင့္ စိတ္မဝင္စားၾကေတာ့တာလဲဆိုတာ ေဝဖန္ပိုင္းျခားၾကည့္သင့္တယ္။ ဒါမွသာ အေျဖတခု ထုတ္ႏိုင္မွာပါ။ ျမဴနီစီပယ္ ေရြးေကာက္ပြဲအေပၚ လူထုစိတ္မဝင္စားေစတဲ့ အခ်က္ေပါင္းမ်ားစြာ ရွိတယ္။ သမိုင္းေၾကာင္းအရၾကည့္ရင္ ၁၉၆၂ စစ္တပ္က အာဏာသိမ္းၿပီးတဲ့ေနာက္ ျမဴနီစီပယ္ ေရြးေကာက္ပြဲေတြ မရွိေတာ့ဘဲ စစ္တပ္ခန္႔ ကိုယ္စားလွယ္ေတြပဲ ေနရာယူလာခဲ့တယ္။ ျမဴနီစီပယ္ အျဖစ္ကေန စည္ပင္သာယာအျဖစ္ ေျပာင္းလိုက္တယ္။ အဲဒီအခ်ိန္ကစၿပီး ေရြးေကာက္ပြဲ ယဥ္ေက်းမႈလည္း ပ်က္စီးသြားခဲ့ေတာ့တာပဲ။ စည္ပင္သာယာမွာ လူကိုယ္စားလွယ္ဆိုတာလည္း ဆိတ္သုဥ္းသြားခဲ့တယ္။ လူထုတင္ေျမႇာက္တဲ့ စည္ပင္ကိုယ္စားလွယ္မရွိဘဲ မဆလေခတ္ကလို အစိုးရခန္႔ ကိုယ္စားလွယ္နဲ႔ ၿမိဳ႕ေတာ္ဝန္သာ ထားရွိခဲ့တာ။ ဒီအခ်က္ဟာလည္း စည္ပင္ေရြးေကာက္ပြဲအေပၚ လူထုစိတ္ဝင္စားမႈ ေလ်ာ့နည္းသြားေစျခင္းရဲ႕ အခ်က္တခ်က္ျဖစ္မယ္ ထင္ပါတယ္။ ဒီလိုနဲ႔ စည္ပင္သာယာမွာ လူထုကိုယ္စားလွယ္ ေပ်ာက္ဆုံးခဲ့တာ ႏွစ္ေပါင္း ၅၀ ေက်ာ္ ၾကာခဲ့ပါတယ္။ ေႏွာင္းလူငယ္ေတြရဲ႕ အသိမွာနဲ႔ အေတြ႔အႀကဳံမွာ စည္ပင္လူႀကီးေရြးေကာက္ပြဲ ဆိုတာ ၾကားဖူးဟန္ပင္ မရွိေတာ့ပါဘူး။ မၾကာမီႏွစ္ေတြက လႊတ္ေတာ္ကိုယ္စားလွယ္ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ပြဲေတြ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ျပန္လည္ေပၚထြန္းလာျခင္းနဲ႔အတူ စည္ပင္သာယာ ေရြးေကာက္ပြဲလည္း ျပန္လည္စတင္လာခဲ့ပါတယ္။ ပထမဆုံး စည္ပင္ေရြးေကာက္ပြဲကိုေတာ့ ၂၀၁၄ ခုႏွစ္၊ ဒီဇင္ဘာ ၂၇ ရက္ေန႔မွာ က်င္းပႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီေရြးေကာက္ပြဲနဲ႔အတူ စည္ပင္သာယာမွာ လူထုကိုယ္စားလွယ္ ၅ ဦးနဲ႔ အစိုးရခန္႔ ၄ ဦး ေကာ္မတီဝင္ ျဖစ္လာခဲ့တယ္။ အဲဒီေနာက္ေတာ့ စည္ပင္ေကာ္မတီဝင္ ၉ ဦးစလုံးကို ၂၀၁၆ ေမလ ၁၈ ရက္ေန႔မွာ ဖ်က္သိမ္းခဲ့တယ္။ ဖ်က္သိမ္းၿပီးတဲ့ေနာက္ စည္ပင္သာယာဥပေဒ ျပင္ဆင္ေရးကို အေၾကာင္းျပၿပီး ေရြးေကာက္ပြဲမက်င္းပဘဲ အစိုးရခန္႔ စည္ပင္ေကာ္မတီမ်ားနဲ႔ပဲ ခရီးဆက္ေနခဲ့ျခင္းဟာလည္း စည္ပင္ေရြးေကာက္ပြဲအေပၚမွာ လူထု စိတ္ဝင္စားမႈမရွိျခင္း အခ်က္တခ်က္ ျဖစ္ေစခဲ့ပါတယ္။ ဖ်က္သိမ္းၿပီး သုံးႏွစ္နီးပါးၾကာမွ ၂၀၁၉ မတ္လ ၃၁ ရက္ေန႔မွာ ဒုတိယအႀကိမ္အျဖစ္ စည္ပင္သာယာ ေရြးေကာက္ပြဲ က်င္းပမယ္လို႔ ရန္ကုန္တိုင္း အစိုးရအဖြဲ႔က ေၾကညာခဲ့တယ္။ စည္ပင္သာယာဥပေဒသစ္အရ ၿမဳိ႕ေတာ္စည္ပင္ေကာ္မတီဝင္ ၁၁ ဦးရွိရာမွာ အစိုးရက ၅ ဦးခန္႔ထားၿပီး သားျဖစ္လို႔  က်န္တဲ့ ကိုယ္စားလွယ္ ၆ ဦးကို လူထုရဲ႕မဲနဲ႔ ေရြးေကာက္ တင္ေျမႇာက္ၾကရမွာပါ။ ဒီ ၆ ဦးထဲကမွ တဦးကို ဒုတိယၿမဳိ႕ေတာ္၀န္ အျဖစ္ ေကာ္မတီ၀င္ ၁၁ ဦးက လွ်ဳိ႕၀ွက္မဲစနစ္နဲ႔ ျပန္ၿပီး ေရြးခ်ယ္ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ ရန္ကုန္တုိင္းထဲရွိ ၿမဳိ႕နယ္ေပါင္း ၃၃ ခုရဲ႕ ၿမဳိ႕နယ္အဆင့္ စည္ပင္ေကာ္မတီ အသီသီးအတြက္လည္း ဥကၠ႒ ၁ဦးနဲ႔ အဖြဲ႕၀င္ ၂ ဦးက်စီနဲ႔ တၿမဳိ႕နယ္ကို ၃ ဦး စုစုေပါင္း  ၉၉ ဦးကို လည္း လူထုဆႏၵနဲ႔ မဲေပးေရြးခ်ယ္ရမွာျဖစ္ပါတယ္။ သက္ဆိုင္ရာ ၿမဳိ႕နယ္ေတြမွာ ေရြးေကာက္ပြဲ ၀င္ၿပဳိင္ၾကမယ့္ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းေတြကို ေကာ္မရွင္က ထုတ္ျပန္ထားတဲ့အျပင္ မဲဆြယ္စည္း႐ံုးလႈပ္ရွားမႈေတြ စတင္ေနၿပီျဖစ္ေပမယ့္ အခုထိေတာ့ မဲဆႏၵရွင္လူထု အေနနဲ႔လည္း မဲေပးဖို႔ ေသြးေအးေနဆဲ ျဖစ္ေနတာကို ျမင္ေတြ႔ေနရပါတယ္။ ေနာက္အစိုးရသက္တမ္း ကာလေတြမွာလည္း အခုလိုပဲ ေရြးေကာက္ပြဲ အရွိန္အဟုန္ ဆက္လက္စီးေမ်ာႏိုင္ပါ့မလားဆိုတဲ့ သံသယကလည္း ရွိေနေၾကာင္းပါခင္ဗ်ာ။ ထြန္းေဇာ္ေဌး