ကန္ေရျပင္ အတိမ္အနက္ကို ၾကာ႐ိုးၾကာစြယ္နဲ႔ တိုင္းတာၾကသလို ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံရဲ႕ တိုးတက္မႈကိုလည္း စာေပနဲ႔ တိုင္းတာၾကတယ္လို႔ ဆို႐ိုးရွိခဲ့တယ္။ ဒီလိုပါပဲ။ စာေပျပန္႔ပြားစည္ပင္မႈကိုလည္း စာၾကည့္တိုက္နဲ႔ တိုင္းတာၾကရပါတယ္။    စာၾကည့္တိုက္ကို ႏိုင္ငံရွိ လူထုက အဘယ္မၽွေလာက္ထိ အားကိုးအားထားျပဳသလဲ။ ဘယ္လို အသုံးခ်ခဲ့ၾကသလဲဆိုတာ အလြန္အေရးပါတဲ့ အခ်က္ပါ။ လြတ္လပ္ေရးေခတ္ ေနာက္ပိုင္းမွာလည္း စာၾကည့္တိုက္ဟာ လြတ္လပ္တဲ့ အသင္းအပင္း အဖြဲ႔အစည္းအျဖစ္ ရပ္တည္ခြင့္ရွိခဲ့ပါတယ္။ စာၾကည့္တိုက္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအဖြဲ႔ေတြကပဲ ႀကီးၾကပ္လုပ္ေဆာင္ခဲ့ၾကတာပါ။ ဒီလိုလုပ္ေဆာင္ရာမွာ စာၾကည့္တိုက္ အမ်ိဳးအစားအရ လုပ္ေဆာင္ၾကရတာေတြလည္း ရွိပါတယ္။ စာၾကည့္တိုက္အမ်ိဳးအစားကို အၾကမ္းခြဲၾကည့္ရင္ ၁။ အမ်ိဳးသားစာၾကည့္တိုက္၊ ၂။ တကၠသိုလ္စာၾကည့္တိုက္၊ ၃။ ျပည္သူ႔စာၾကည့္တိုက္၊ ၄။ အထူးစာၾကည့္တိုက္နဲ႔ ၅။ နယ္လွည့္စာၾကည့္တိုက္တို႔ပါပဲ။ အမ်ိဳးသားစာၾကည့္တိုက္ကေတာ့ တမ်ဳိးသားလုံးနဲ႔ဆိုင္တဲ့ အဓိက အခ်က္အခ်ာ အက်ဆုံးပဲ။ တမ်ဳိးသားလုံး ဂုဏ္သိကၡာနဲ႔ သက္ဆိုင္တယ္။ အစိုးရက တာဝန္ယူေပးရမယ့္ စာၾကည့္တိုက္မ်ိဳးပါ။ က်န္စာၾကည့္တိုက္ေတြကေတာ့ ျပည္နယ္/တိုင္း အစိုးရအဖြဲ႔က ထုတ္ျပန္တဲ့ မူဝါဒအရ၊ စာၾကည့္တိုက္အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ေကာ္မတီကပဲ တာဝန္ယူၾကရပါတယ္။ အမ်ိဳးသားစာၾကည့္တိုက္ အမ်ိဳးအစားကေတာ့ တမ်ဳိးသားလုံးနဲ႔ သက္ဆိုင္တဲ့အတြက္ အစိုးရက တာဝန္ယူေပးရမွာ ျဖစ္သလို ျပည္ေထာင္စုအစိုးရက ဥပေဒတရပ္အျဖစ္ ျပ႒ာန္းၿပီး ေဆာင္ရြက္ေပးဖို႔ တာဝန္လည္း ရွိေနပါတယ္။ အရင္ေခတ္ကာလေတြမွာ အမ်ိဳးသားစာၾကည့္တိုက္ကို လူတိုင္း ဝင္ႏိုင္ထြက္ႏိုင္ ေလ့လာႏိုင္သလို စာဖတ္ခြင့္ စည္းကမ္းနဲ႔အညီ စာအုပ္ငွားခြင့္ေတြ ရွိခဲ့ဖူးတယ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံ အမ်ိဳးသားစာၾကည့္တိုက္ဟာ ကိုလိုနီေခတ္က ရွိခဲ့တဲ့ ဘားနဒ္ အခမဲ့စာၾကည့္တိုက္ကို ဆက္ခံခဲ့တာပါ။ ၁၉၆၂ ခုႏွစ္ စစ္တပ္က အာဏာမသိမ္းယူမီအထိ အမ်ိဳးသားစာၾကည့္တိုက္ဟာ စာေပေလ့လာသူ၊ စာဖတ္သူ၊ က်မ္းျပဳသူ၊ သုေတသနျပဳသူေတြနဲ႔ အလြန္စည္ကားၿပီး ဖြံ႔ၿဖိဳးတိုးတက္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီေနာက္ပိုင္းေတာ့ အမ်ိဳးသားစာၾကည့္တိုက္ဟာ တျဖည္းျဖည္း လုံးပါး ပါးလာခဲ့တယ္။ ၁၉၆၄ ခုႏွစ္မွာ “စာၾကည့္တိုက္၊ ျပတိုက္ႏွင့္ ျပပြဲမ်ား ႀကီးၾကပ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးဥပေဒ” ကို ျပ႒ာန္းခဲ့ပါတယ္။ ဒီျပ႒ာန္းခ်က္နဲ႔အတူ အရင္က ျပ႒ာန္းခဲ့တဲ့ စာၾကည့္တိုက္ မူဝါဒေတြလည္း ဖ်က္သိမ္းခဲ့တယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ ဒီဥပေဒ ထုတ္ျပန္လိုက္တာနဲ႔ စာၾကည့္တိုက္ေတြဟာလည္း မွတ္ပုံတင္ၾကရတယ္။ တကယ္ေတာ့ ၆၄ ခုႏွစ္က ျပ႒ာန္းခဲ့တဲ့ စာၾကည့္တိုက္၊ ျပတိုက္၊ ျပပဲြနဲ႔ ႀကီးၾကပ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ဥပေဒဟာ စာၾကည့္တိုက္ရွိ စာအုပ္စာရင္းေတြ ေတာင္းၿပီး စာၾကည့္တိုက္ကို အစိုးရက ခ်ဳပ္ကိုင္လိုက္တာပါပဲ။ အဲဒီကာလတေလၽွာက္လုံး ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ စာေပေမြ႔ေလ်ာ္သူေတြရဲ႕ လိုအပ္ခ်က္အရ၊    ရပ္ကြက္ေတြမွာ စာအုပ္အငွားဆိုင္ေလးေတြ ေပၚလာၿပီး ဒီအငွားဆိုင္ေတြကပဲ လူထုရဲ႕ အသိပညာ လိုအပ္ခ်က္ကို ျဖည့္ဆည္းေပးခဲ့ရတာ။ အမ်ိဳးသားစာၾကည့္တိုက္ ဆုိတာလည္း ေနရာအတည္တက် မရွိဘူး။ ေျခာက္ထပ္႐ံုးေရာက္လိုက္၊ ၿမိဳ႕ေတာ္ခန္းမ ေရာက္လိုက္။ ၿမိဳ႕ေတာ္ခန္းမထဲဝင္ရင္ မွတ္ပုံတင္ျပ၊ အစစ္ေဆးခံရတာက အရင္။ ၾကာေတာ့ အမ်ိဳးသားစာၾကည့္တိုက္ဟာ လူထုနဲ႔ တျဖည္းျဖည္း ကင္းေဝးသြားလိုက္တာဟာ အခုခ်ိန္ထိပါပဲ။ ဒီအေျခေနေတြေၾကာင့္ DVB Law Lab (ပုိင္းျခားစိတ္ျဖာ ဥပေဒေရးရာ) အစီစဥ္မွာ “အမ်ိဳးသားစာၾကည့္တိုက္ဥပေဒ ဘယ္ေတာ့လဲ” ဆိုတဲ့ ေခါင္းစဥ္နဲ႔ ေဆြးေႏြးတင္ျပဖို႔အတြက္ ဦးတင့္လြင္ (ရန္ကုန္တိုင္းေဒသႀကီး လႊတ္ေတာ္ကိုယ္စားလွယ္) နဲ႔ ေဒါက္တာေကသီေထြး (ညႊန္/မႉး၊   အမ်ိဳးသားစာၾကည့္တိုက္) တို႔ကို ဖိတ္ၾကားခဲ့ပါတယ္။ အစီအစဥ္တင္ဆက္သူ ဦးခင္သန္းရဲ႕ အေမးကိုေတာ့ ဦးတင့္လြင္က ျမန္မာႏိုင္ငံက အမ်ိဳးသားစာၾကည့္တိုက္ဟာ အာရွမွာ အရွည္ၾကာဆုံးနဲ႔ အေရႊ႕အေျပာင္း အမ်ားဆုံးပါပဲ။ မပ်က္မစီးတဲ့ ေပ၊ ပုရပိုက္ေတြနဲ႔အတူ ေမာ္ကြန္းတိုက္အျဖစ္ ထိန္သိမ္းရတာေၾကာင့္ ဥပေဒတရပ္အေနနဲ႔ ျပ႒ာန္းသင့္တယ္ ထင္ပါတယ္။ အခုေတာ့ ဥပေဒၾကမ္းအျဖစ္ ေရာက္ရွိေနပါၿပီလို႔ ဆိုပါတယ္။ ေဒါက္တာေကသီေထြးကေတာ့ အခုေတာ့ ဘ႑ာေငြလည္း က်ေနၿပီမို႔ ျပင္ဆင္မႈေတြ စေနပါၿပီ။ ေနာက္ႏွစ္ေႏွာင္းပိုင္းေလာက္ဆို ဖြင့္ႏိုင္ေတာ့မွာပါ။ ႏိုင္ငံတကာပညာရွင္ေတြနဲ႔ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ေနတာပါ။ အမ်ိဳးသားစာၾကည့္တိုက္အတြက္ တကယ္လိုအပ္ေနတာက ဘ႑ာေရးေထာက္ပံ့မႈအျပင္ ဥပေဒအရ စာေပပစၥည္း ရပိုင္ခြင့္ကို ျပ႒ာန္းေပးဖို႔ပဲ။ အထူးသျဖင့္ကေတာ့ ရည္ညႊန္းစာအုပ္ မွတ္တမ္းတင္ႏိုင္ဖို႔မွာ ထုတ္ေဝခြင့္ျပဳခ်က္ကို အမ်ိဳးသားစာၾကည့္တိုက္က တာဝန္ယူရင္ ပိုအဆင္ေျပမယ္လို႔ ထင္ျမင္ေၾကာင္း ေဆြးေႏြးသြားခဲ့ပါတယ္။ မွန္ပါတယ္။ အမ်ိဳးသားစာၾကည့္တိုက္ဆိုတာ ရည္ညႊန္းစာၾကည့္တိုက္ ျဖစ္တဲ့အျပင္ ထုတ္ေဝမႈမွန္သမၽွကို စနစ္တက် စုေဆာင္းသိမ္းဆည္း မွတ္တမ္းတင္ရာ ဌာနႀကီး ျဖစ္တဲ့အတြက္ ထုတ္ေဝသမၽွစာအုပ္တိုင္း သူတို႔ဆီ အနည္းဆုံး ၃ အုပ္ေတာ့ အခမဲ့ေပးဖို႔ လိုအပ္မွာပါ။ ဘတ္ဂ်က္ရွိတယ္ ဆိုေပမယ့္ မလုံေလာက္ႏိုင္ပါဘူး။ ဘယ္စာၾကည့္တိုက္ အမ်ိဳးအစားမဆို စာအုပ္မရွိဘဲ ဖြင့္လို႔မရႏိုင္ပါဘူး။ ၿပီးတာနဲ႔ စာၾကည့္တိုက္ အသင္းဝင္ေတြရွိဖို႔ ေလ့လာဖတ္႐ႈသူရွိဖို႔ ဆိုတာေတြဟာ စာၾကည့္တိုက္ ရွင္သန္ေရးအတြက္ လုိအပ္ခ်က္တခုပါပဲ။ စာၾကည့္တိုက္ ရွင္သန္ဖြံ႔ၿဖိဳးဖို႔ဆိုရင္ B သုံးလုံးနဲ႔ေတာ့ အနည္းဆုံး ျပည့္စုံဖို႔လိုတယ္။ B သုံးလုံးဆိုတာ Book, Brain, Building တို႔ပါပဲ။ Brain ဆိုတာကေတာ့ စာၾကည့္တိုက္မႉးရဲ႕ စီမံခန္႔ခြဲမႈကို ေျပာတာ။ စာၾကည့္တိုက္မွာ မရွိမျဖစ္က “စာအုပ္” ပါပဲ။ ၁၉၆၂ ခုႏွစ္ကစၿပီး လူထုနဲ႔ ကင္းကြာေနခဲ့တဲ့ အမ်ိဳးသားစာၾကည့္တိုက္။ အခုေတာ့ အမ်ိဳးသားစာၾကည့္တိုက္အတြက္ အေဆာက္အဦ ဆိုတာလည္း ရရွိေနၿပီ။ စာၾကည့္တိုက္ ပညာရွင္ေတြကလည္း ရွိေနသလို စာအုပ္အေနအထားကလည္း ရွိသင့္သေလာက္ ရွိေနၿပီမို႔ မၾကာမီ ကာလတခုအတြင္းမွာ လူထုထံ ျပန္လည္ေရာက္ရွိလိမ့္မယ္လို႔ ေမၽွာ္လင့္စရာေတာ့ ရွိေနပါၿပီ။ ဘာပဲျဖစ္ျဖစ္ အတန္ၾကာ တိမ္ျမဳပ္ေနခဲ့တဲ့ အမ်ိဳးသားစာၾကည့္တိုက္ အသက္ျပန္ဝင္လာမွာကို စာခ်စ္သူတေယာက္အေနနဲ႔ ႀကိဳဆိုလိုက္ပါတယ္။ ထြန္းေဇာ္ေဌး