သတင္းအခ်က္အလက္ ေတာင္းယူသိရွိပုိင္ခြင့္ဥပေဒ လုိေနၿပီလား - အယ္ဒီတာစကား၀ုိင္း
DVB
·
November 25, 2016
ဒီတပတ္ ေဆြေႏြးမယ့္ အေၾကာင္းအရာကေတာ့ RTI – Rights to Information ဆုိတဲ့ သတင္းအခ်က္အလက္ ေတာင္းယူသိရွိႏိုင္ခြင့္ဥပေဒနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ ေဆြးေႏြးမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီဥပေဒဟာ ကမာၻေပၚမွာ ႏိုင္ငံေပါင္း ၁၁၂ ႏိုင္ငံမွာ ရွိခဲ့ပါတယ္။ လက္ရွိ ျမန္မာျပည္ရဲ႕ အေျပာင္းအလဲမွာ ဒီဥပေဒတရပ္ လိုလာၿပီလား။ အထူးသျဖင့္ေတာ့ ဒီဥပေဒသည္ သတင္းေထာက္ေတြသာမက စီအက္စ္အုိလို႔ေခၚတဲ့ အရပ္ဘက္အဖဲြ႔အစည္းေတြ၊ ႐ိုး႐ိုးသာမန္ ျပည္သူျပည္သားတေယာက္ကလည္း မ႑ိဳင္ႀကီး ၃ ရပ္ရဲ႕သတင္းကုိ သိရွိခြင့္ကို သက္ဆိုင္တဲ့သူေတြက ထုတ္ေပးရတဲ့ ဥပေဒတရပ္ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါနဲ႔ပတ္သက္လို႔ ေဆြးေႏြးမယ့္သူေတြကေတာ့ The Voice သတင္းစာ အယ္ဒီတာခ်ဳပ္ ဦးေက်ာ္မင္းေဆြနဲ႔ ျမန္မာႏိုင္ငံသတင္းစာဆရာအသင္းက အေထြေထြအတြင္းေရးမႉး ဦးေက်ာ္စြာမင္း (ခ) Dမင္းတုိ႔ ျဖစ္ပါတယ္။
ဦးတိုးေဇာ္လတ္ (ဒီဗီြဘီ)
“ဆရာေက်ာ္မင္းေဆြကေန စေမးပါတယ္။ ျမန္မာျပည္လို အေျခအေနမွာ အခုလိုမ်ဳိး သတင္းအခ်က္အလက္ ေတာင္းယူပိုင္ခြင့္ဥပေဒတခု လိုေနၿပီလား။ ေနာက္တခု ေျပာင္းလဲခ်ိန္တန္ၿပီဆိုတဲ့ အစိုးရနဲ႔ေရာ ဒီဟာက က်ေနာ္တို႔တိုင္းျပည္အတြက္ ဘာေတြ အက်ဳိးအျမတ္ရႏိုင္လဲဆိုတာ စၿပီး ေဆြးေႏြးေပးပါ ဆရာ။"
ဦးေက်ာ္မင္းေဆြ (အယ္ဒီတာခ်ဳပ္၊ The Voice)
“က်ေနာ့္အျမင္ကေတာ့ လိုေနတာ ၾကာၿပီေပါ့ေနာ္။ ဦးသိန္းစိန္ လက္ထက္ကတည္းက ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးလုပ္ငန္းေတြ လုပ္တယ္။ ေနာက္ Public ကို ရည္ရြယ္ၿပီးလုပ္တဲ့ ကိစၥေတြေပါ့။ အထူးသျဖင့္ေတာ့ ျပည္သူလူထုရဲ႕ အခြင့္အေရးေပါ့။ ျပည္သူလူထု အခြင့္အေရးကို အေျခခံၿပီးလုပ္တဲ့အတြက္ ဒီဥပေဒက လိုကုိလုိတယ္။ ျပည္သူလူထုဟာ အစိုးရ အပါအဝင္ အာဏာ ၃ ရပ္ ဘာလုပ္ေနလဲဆိုတာ ျပည္သူလူထုက သိပိုင္ခြင့္ရွိတယ္။ ေနာက္တခါ သူတို႔အတြက္သံုးတဲ့ ဘတ္ဂ်က္ေတြ ဘယ္ေနရာမွာသံုးလဲ အစရွိသျဖင့္ေပါ့ေနာ္။ သူတုိ႔ သိခ်င္တဲ့အရာမွန္သမွ် ႏိုင္ငံေတာ္လွ်ဳိ႕ဝွက္ခ်က္ကိစၥေတြမွ တပါးေပါ့ေနာ္။ အႏၲရာယ္ရွိတဲ့ ကိစၥေတြမွတပါး သူတို႔ သိခြင့္ရွိတယ္။ သိခြင့္ရွိတဲ့ ျပည္သူလူထုအတြက္လုပ္တဲ့ ဥပေဒဆိုတာ အင္မတန္ ဆီေလ်ာ္မွန္ကန္ပါတယ္။ လိုလည္း လိုအပ္ပါတယ္။ ဒီအတြက္လည္း အက်ဳိးမ်ားပါတယ္။ သက္ဆိုင္ရာေဒသေတြမွာ ျပည္သူလူထုအေနနဲ႔က အရင္ကတည္းက တိုင္းျပည္မွာရွိခဲ့တဲ့ စနစ္ဆိုးနဲ႔အတူတူ တြယ္ကပ္လာၿပီးေတာ့ ေမြးဖြားလာတဲ့ အက်င့္ပ်က္ ျခစားမႈက ဒီ Right to Information Law ရွိလာတာနဲ႔အမွ် ပြင့္လင္းျမင္သာမႈရွိလာရင္ ဒါကို ေလ်ာ့သြားမွာ ေသခ်ာတယ္။"
ဦးတိုးေဇာ္လတ္ (ဒီဗီြဘီ)
“က်ေနာ္ ဆရာDမင္းလည္း ဒီေမးခြန္းပဲ ေမးပါမယ္။ သတင္းအခ်က္အလက္ ေကာက္ယူရရွိပိုင္ခြင့္ဥပေဒေပါ့ေနာ္။ ဒီဟာက သတင္းေထာက္ေတြထက္ ေဘာင္ေက်ာ္ၿပီးေတာ့ Civil Society ေတြ၊ ႐ိုး႐ိုးသာမန္ျပည္သူေတြပါ တာဝန္ရွိတယ္။ အထူးသျဖင့္ေတာ့ တိုင္းျပည္ေတြမွာ ျခစားမႈကို ဟန္႔တားႏိုင္ဖုိ႔ ဆိုၿပီးေတာ့ လုပ္တာေပါ့ေနာ္။ ျမန္မာျပည္မွာေရာ လိုအပ္ေနၿပီလား။ ဒီဟာရဲ႕ အသံုးဝင္ပံု၊ အက်ဳိးရွိပံု အဲဒါေလးကို ျဖည့္စြက္ ေဆြးေႏြးေပးပါဦး။"
ဦးေက်ာ္စြာမင္း (ခ) Dမင္း (အေထြေထြအတြင္းေရးမႉး၊ ျမန္မာႏိုင္ငံသတင္းစာဆရာအသင္း)
“က်ေနာ္တုိ႔ RTI ေျပာမယ္ဆိုရင္ RTI ရဲ႕ ရည္ရြယ္ခ်က္ေပါ့ေနာ္။ RTI ရဲ႕ ရည္ရြယ္ခ်က္က ဒီမိုကေရစီနဲ႔ RTI ဆုိတာ ခဲြျခားလို႔ မရဘူးေပါ့ေနာ္။ ဒီမိုကေရစီႏိုင္ငံတႏိုင္ငံ စစ္ေၾကာင္း ျပမယ္ဆိုရင္ RTI ရွိမွ ျပလို႔ရမွာ။ ဘာျဖစ္လို႔လဲဆိုေတာ့ ဒီမိုကေရစီႏိုင္ငံတႏိုင္ငံမွာ ပြင့္လင္းျမင္သာမႈက အရမ္းအေရးႀကီးတယ္။ ေနာက္တခါ Corruption ေပါ့ေနာ္။ အက်င့္ပ်က္ ျခစားမႈ တိုက္ဖ်က္တဲ့ေနရာမွာ RTI Law က အဓိက အခရာ ျဖစ္တယ္။ က်ေနာ္တို႔ အိမ္နီးနားခ်င္းႏိုင္ငံေတြကို ၾကည့္မယ္ဆိုရင္ လာအိုကလဲြလို႔ေပါ့ေနာ္။ ဘဂၤလားေဒ့ရွ္၊ အိႏိၵယ၊ တ႐ုတ္ေရာ၊ ထုိင္းေရာက RTI ႏိုင္ငံေတြ ျဖစ္ကုန္ၿပီ။ ေစာေစာက ကိုတိုးေဇာ္လတ္ ေျပာသလို ၁၉၉၇ မွာ ထိုင္းက ျဖစ္ေနၿပီ။ အဓိက အဲဒီမွာ ထူးဆန္းတာက တ႐ုတ္ႏိုင္ငံ။ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံရဲ႕ ရည္ရြယ္ခ်က္က ဘာလဲဆိုေတာ့ Anti-Corruption ေပါ့၊ Corruption ကို တိုက္ဖ်က္ဖို႔ သူက RTI ကို လုပ္တာ။ ဒါေၾကာင့္မို႔ က်ေနာ္တို႔ ျမန္မာႏိုင္ငံ ဒီမိုကေရစီစံႏႈန္းနဲ႔ ျပည့္ျပည့္ဝဝ အရပ္သားအစိုးရ ျဖစ္တဲ့အခါမွာ ဒီ RTI ဟာ မရွိမျဖစ္ လိုအပ္လာၿပီ။ ဒီဟာျဖစ္ၿပီဆိုရင္ က်ေနာ္တို႔က Win-Win ပါ။ Win-Win ပါဆိုတာက အစိုးရအေနနဲ႔ ဘယ္ေလာက္အထိ ပြင့္လင္းတယ္၊ ဘယ္ေလာက္အထိ ျခစားမႈေတြကင္းတယ္ ဆိုတာကို ဒါလည္း ထုတ္ျပႏိုင္တယ္။ ျပည္သူလူထုကလည္း ဘာျဖစ္ခ်င္တယ္၊ ဘာေတြသိေနၿပီလဲဆိုတဲ့၊ ဘာေတြသိခ်င္တယ္ဆိုတာကုိလည္း ဒီဥပေဒက ေတာင္းဆိုပိုင္ခြင့္ေတြ ရလာေတာ့မွာ ျဖစ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္မို႔လို႔ အစိုးရေရာ၊ ျပည္သူေရာ၊ ေနာက္ သတင္းမီဒီယာကအစ အင္မတန္မွ အေရးႀကီးပါတယ္။ ေစာေစာတုန္းက ကိုေက်ာ္မင္းေဆြ ေျပာသလို ေနာက္ေတာင္က်ေနပါၿပီ။”
ဦးတိုးေဇာ္လတ္ (ဒီဗီြဘီ)
“အဲဒီေတာ့ က်ေနာ္တို႔ အာဆီယံေဒသတြင္းမွာဆိုရင္လည္း အိမ္နီးခ်င္း ထိုင္း ရွိတယ္။ အင္ဒိုနီးရွားလည္း ေတာ္ေတာ္ၾကာၾကာကတည္းက ရွိတယ္။ အခု မၾကာခင္ ေဒသတြင္းက ဖိလစ္ပိုင္ပါ ထုိးထားတယ္ေပါ့ေနာ္။ ျမန္မာကေတာ့ မရွိေသးပါဘူး။ ေနာက္တခုက က်ေနာ္တို႔ သိခ်င္တာက RTI မွာ ဘယ္သူက ဦးေဆာင္ၿပီး လုပ္ေပးလဲ။ ဥပေဒကေတာ့ ေသခ်ာတယ္။ ပါလီမန္က လုပ္မယ္။ တခ်ဳိ႕ႏိုင္ငံေတြမွာ ေကာ္မရွင္နဲ႔ လုပ္တယ္။ တခ်ဳိ႕ႏိုင္ငံေတြမွာ ျပန္ၾကားေရးဝန္ႀကီးဌာနက ကိုင္တယ္။ တခ်ဳိ႕ႏိုင္ငံေတြမွာ ဝန္ႀကီးဌာန Spoke Person ေတြက ကိုင္တယ္ေပါ့။ ျမန္မာျပည္လို အခင္းအက်င္းမွာေရာ ဘယ္သူက တာဝန္ခံၿပီးေတာ့ ဒါကို ေဖာ္ေဆာင္ေပးလဲ။ အထူးသျဖင့္ေတာ့ Question အထြက္ဆံုးက Independent Body ေပါ့ေနာ္။ အရင္ ျပန္ၾကားေရးက Draft ဆဲြခဲ့တယ္။ အဲဒါကို မပါလို႔ဆိုၿပီး ႐ုပ္သိမ္းသြားတယ္။ အဲဒါနဲ႔ပတ္သက္လို႔ ကိုေက်ာ္မင္းေဆြရဲ႕ အျမင္ကို သိပါရေစ။ ဒီေကာ္မရွင္တခုကို ဘယ္လိုမ်ဳိးမ်ား ဖဲြ႔သင့္ပါလဲဆိုတာ ေျပာေပးပါဦး ခင္ဗ်။”
ဦးေက်ာ္မင္းေဆြ (အယ္ဒီတာခ်ဳပ္၊ The Voice)
“က်ေနာ္ကေတာ့ ဝန္ႀကီးဌာနေတြက ကိုင္တြယ္တာမ်ဳိးက မသင့္ေတာ္ဘူးလို႔ ထင္တယ္။ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ျပည္သူလူထုနဲ႔ ဝန္ႀကီးဌာနေတြၾကားမွာ ရွိတဲ့၊ အထူးသျဖင့္ေတာ့ ျပန္ၾကားေရးဝန္ႀကီးဌာနနဲ႔ မီဒီယာေတြၾကားမွာရွိတဲ့ Trust ေပါ့ေနာ္။ အဲဒါက ေပ်ာက္ေနတယ္။ အဲဒီေတာ့ ဝန္ႀကီးဌာနတခုခုက ကိုင္တြယ္ေဆာင္ရြက္တဲ့ ကိစၥမွန္သမွ် ျပည္သူလူထုနဲ႔ သက္ဆိုင္ရာနယ္ပယ္က သံသယရွိတယ္။ ဒီသံသယအက်ဳိးကို သက္ဆိုင္ရာ ဝန္ႀကီးဌာနက ခံစားရမွာ။ အဲဒီအတြက္ က်ေနာ္ကေတာ့ Independent ျဖစ္တဲ့၊ ႏိုင္ငံတကာမွာလည္း ဒီလုိပဲ သြားရတာေပါ့ေနာ္။ Independent ျဖစ္တဲ့ Body တခု လိုတယ္။ ေကာ္မရွင္ သို႔မဟုတ္ Something ေပါ့။ လိုအပ္တဲ့ သက္ဆုိင္ရာနယ္ပယ္ကလူေတြ ပါသင့္တယ္။ အထူးသျဖင့္ေတာ့ မီဒီယာနယ္ပယ္က လူေတြေပါ့ေနာ္။ ဒီလူေတြ စုစည္းၿပီးေတာ့ လြတ္လပ္တဲ့၊ Independent ျဖစ္တဲ့ Body ျဖစ္မွသာလွ်င္ ဒီ Law အေပၚမွာရွိတဲ့ ႏွစ္ဘက္ အျပန္အလွန္ Trust ရွိမယ္လို႔ က်ေနာ္ကေတာ့ ယူဆတယ္။ ဝန္ႀကီးဌာန မပါဘူး မဟုတ္ဘူး။ ဝန္ႀကီးဌာနလည္း ပါဖုိ႔ေပါ့ေနာ္။ ဝန္ႀကီးဌာနကလူလည္း ထိုက္သင့္တဲ့ Ratio ပါမယ္။ ျပည္သူလူထုနဲ႔ သက္ဆိုင္ရာနယ္ပယ္အလိုက္ ပါသင့္ပါထိုက္တဲ့လူေတြ ပါတဲ့ Independent Body လိုအပ္တယ္လို႔ က်ေနာ္ကေတာ့ ယူဆတယ္။”
ဦးတိုးေဇာ္လတ္ (ဒီဗီြဘီ)
“ဆရာDမင္းလည္း ဒီေမးခြန္းပဲ ေမးပါမယ္။ ဒီ RTI သည္ အစုိးရဌာနတင္မက စီးပြားေရးလုပ္ငန္းေတြရဲ႕၊ ဥပမာ ဖားကန္႔မွာ ကုမၸဏီဘယ္ေလာက္၊ ဘာေတြတူးေနလဲ သိခြင့္ပါ ပါလာတယ္ေပါ့ေနာ္။ အဲဒါနဲ႔ပတ္သက္လို႔ တကယ္တမ္း ရပိုင္ခြင့္ ေကာ္မတီပဲ ေျပာေျပာ၊ တခ်ဳိ႕ႏိုင္ငံေတြမွာ ေကာ္မရွင္ ေျပာတယ္၊ တခ်ဳိ႕ႏိုင္ငံေတြမွာ ဝန္ႀကီးဌာနနဲ႔ သြားတယ္။ ျမန္မာျပည္မွာလည္း သင့္ေတာ္မယ့္ ဘယ္လိုပံုစံမ်ဳိးမ်ား ရွိလဲ ျဖည့္စြက္ေဆြးေႏြေပးပါဦး။”
ဦးေက်ာ္စြာမင္း (ခ) Dမင္း (အေထြေထြအတြင္းေရးမႉး၊ ျမန္မာႏိုင္ငံသတင္းစာဆရာအသင္း)
“ဟုတ္ကဲ့။ ကိုတိုးေဇာ္လတ္က စီးပြားေရးဘက္ကို သိခ်င္တာေပါ့ေနာ္။ စီးပြားေရးဘက္ကလည္း အရင္အစိုးရလက္ထက္နဲ႔စာရင္ ပိုၿပီးေတာ့ ပြင့္လင္းျမင္သာမႈ ရွိလာတဲ့အခါမွာ ဒီလမ္းေၾကာင္းကို ပိုၿပီးခ်ေျပာဖို႔ လိုတာေပါ့ေနာ္။ တိုနီမက္တယ္ေပါ့ေနာ္။ သူက တကယ္ ႏိုင္ငံတကာမွာ အေတြ႔အႀကံဳရွိတဲ့လူပါ။ သူက ေျပာတဲ့အခါမွာ ေနာက္ဆံုးေျပာတာ တင္ဒါေပါ့ေနာ္။ တင္ဒါမွာ ပြင့္လင္းျမင္သာမႈ ရွိတဲ့အခါမွာ စီးပြားေရးသမားတေယာက္က သူ ဘာေၾကာင့္ က်႐ံႈးတယ္။ က်႐ံႈးသြားၿပီဆိုရင္ ေနာက္တခါ ၿပိဳင္ခြင့္၊ ငါ ဒီတေခါက္ေတာ့ က်သြားၿပီ၊ ေနာက္တေခါက္က်ရင္ ငါ ဘယ္လိုမ်ဳိး ၿပိဳင္ႏိုင္မလဲ ဆိုတဲ့အခါမွာ သူ႔အေနနဲ႔ ေနာက္ထပ္ တင္ဒါမွာ ေအာင္ျမင္ႏိုင္ေအာင္ဆိုၿပီးေတာ့ စီးပြားေရးသမားေတြ ႀကိဳးစားမႈကို ပိုၿပီးေတာ့ ႐ုပ္လံုးပိုေပၚလာေစတယ္ေပါ့ေနာ္။ သူ႔အတြက္လည္း အက်ဳိးရွိတာေပါ့။ စီးပြားေရးဘက္မွာ ေနာက္ပိုင္းမွာဆုိ ပိုလာေတာ့မယ္။ FDI ေတြ ဝင္လာမယ္။ တင္ဒါေတြဆုိလည္း အခုဆို အမ်ားႀကီး ေခၚေနတာ။ ဒါေပမယ့္ ေခၚတာပဲရွိတယ္။ ဘယ္သူေတြက ဘယ္ေလာက္နဲ႔ရသြားတယ္ ဆိုတာကို မသိရွိၾကဘူး။ ဒါေၾကာင့္မို႔လုိ႔ RTI Law လာၿပီဆိုရင္ေတာ့ က်ေနာ္တို႔က ဒီစီးပြားေရးမွာ ဘယ္သူကေတာ့ ရတယ္။ ဘယ္ေလာက္နဲ႔ ရသြားၿပီ။ ဘယ္သူကေတာ့ မရဘူး။ ဘယ္သူကေတာ့ ဘယ္ေလာက္အနိမ့္ဆံုးနဲ႔ ရသြားတယ္ဆိုတာ ပိုၿပီးေတာ့ ပြင့္လင္းျမင္သာမႈ ရွိတယ္။ ဒါေၾကာင့္မို႔လုိ႔လည္း စီးပြားေရးတိုးတက္မႈ အခြင့္အလမ္းကို ဒါက တနည္းတလမ္းနဲ႔ ဖန္တီးေပးမယ္လုိ႔ က်ေနာ္ကေတာ့ ထင္တယ္ခင္ဗ်။”
ဦးတိုးေဇာ္လတ္ (ဒီဗီြဘီ)
“ဟုတ္ကဲ့ခင္ဗ်။ ဆရာတို႔အကုန္လံုးကလည္း သတင္းမီဒီယာလုပ္ငန္း လုပ္ကိုင္ေနတာေပါ့ေနာ္။ ျမန္မာျပည္မွာ သတင္းရယူပိုင္ခြင့္နဲ႔ပတ္သက္လုိ႔ ေတာ္ေတာ္ေလးကို အျငင္းပြားဖြယ္ရာေတြ ရွိပါတယ္။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ တျခားဥပေဒေတြလည္း ရွိတာကိုး။ ႏိုင္ငံေတာ္လွ်ဳိ႕ဝွက္ခ်က္ဥပေဒတို႔၊ ဝန္ထမ္းဥပေဒတို႔။ တကယ္လို႔မ်ား RTI ရွိလာရင္ ဒီဟာေတြကိုေရာ က်ေနာ္တို႔ ဘယ္လိုေက်ာ္လႊားႏိုင္မလဲ။ သတင္းထုတ္ေပးရတဲ့ ဝန္ထမ္းေတြအတြက္ေရာ ဘာေတြမ်ား အေထာက္အကူျပဳလဲ။ အဲဒါေလး ဆရာေက်ာ္မင္းေဆြ ျဖည့္စြက္ၿပီးေတာ့ ေဆြးေႏြးပါဦးခင္ဗ်။”
ဦးေက်ာ္မင္းေဆြ (အယ္ဒီတာခ်ဳပ္၊ The Voice)
“ဒီကိစၥကေတာ့ က်ေနာ္တို႔တိုင္းျပည္က အားသာခ်က္ ရွိတာေပါ့ေနာ္။ အားသာခ်က္ဆိုတာက ေနာက္ကလိုက္ရတဲ့အတြက္။ တျခားႏိုင္ငံေတြက ေရွ႕မွာ RTI နဲ႔ပတ္သက္လို႔ အေတြ႔အႀကံဳေတြ၊ အဆိုး အေကာင္းေတြ အမ်ားႀကီး ရွိခဲ့တယ္။ ရွိခဲ့တဲ့အခါက်ေတာ့ က်ေနာ္တို႔ရဲ႕ အားနည္းခ်က္ကေတာ့ အရင္တုန္းက မရွိခဲ့တာေပါ့ဗ်ာ။ အားသာခ်က္ကေတာ့ ေရွ႕ကလူေတြရဲ႕ အဆိုး အေကာင္းကို သင္ခန္းစာယူႏိုင္တယ္။ က်ေနာ္တို႔ ပိုေကာင္းေအာင္ လုပ္ႏိုင္တယ္။ အဲဒီေတာ့ RTI Law ရွိလာတဲ့အတြက္ အဓိကကေတာ့ သတင္းမီဒီယာေတြကိစၥေပါ့ေနာ္။ သတင္းမီဒီယာေတြမွာ နဂိုက သတင္းမီဒီယာဥပေဒ ရွိတယ္။ ဒါေပမယ့္ သတင္းမီဒီယာဥပေဒမွာလည္း သတင္းရယူခြင့္နဲ႔ပတ္သက္လို႔ ထည့္ထားတယ္ ဆိုေပမယ့္လည္း လံုေလာက္မႈ မရွိဘူး။ လံုေလာက္မႈမရွိတဲ့အျပင္ အဲဒီအခ်ိန္တုန္းက ႀကံ့ခိုင္ေရးပါတီအမ်ားစု ႀကီးစိုးတဲ့ လႊတ္ေတာ္နဲ႔ က်ေနာ္တို႔က ဆဲြခဲ့ရတဲ့အခါက်ေတာ့ ဒီသေဘာသဘာဝကုိ နားမလည္တဲ့အတြက္ ေတာ္ေတာ္ေလး အေခ်အတင္ လုပ္ခဲ့ရတယ္။ က်ေနာ္တုိ႔ ေကာင္စီမွာ ဥပေဒဆဲြတဲ့အခါက်ေတာ့ သတင္းရယူခြင့္နဲ႔ပတ္သက္လို႔ ေတာ္ေတာ္ေလး ခက္ခဲခဲ့တယ္။ ႏွစ္ဘက္မွ်တေအာင္ က်ေနာ္တို႔ ေတာ္ေတာ္ေလး ႀကိဳးစားရတယ္။ သို႔ေသာ္ ဒီအခ်ိန္အထိ ေက်နပ္မႈမရွိဘူး။ ဒါက က်ေနာ္တို႔ သတင္းမီဒီယာေတြဘက္က သတင္းရယူခြင့္။ တဘက္မွာလည္း ဒီသတင္းရယူခြင့္ကို အဟန္႔အတားျဖစ္ေစတဲ့ ဝန္ထမ္းစည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းေတြ၊ ႏိုင္ငံေတာ္လွ်ဳိ႕ဝွက္ခ်က္အက္ဥပေဒ အစရွိသျဖင့္ ဒီဟာေတြကလည္း အဟန္႔အတား ျဖစ္တယ္။ အထူးသျဖင့္ေတာ့ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၲရားမွာ သတင္းရယူခြင့္နဲ႔ပတ္သက္တဲ့ကိစၥကို ေက်ေက်လည္လည္ နားလည္သေဘာေပါက္မႈ မရွိဘူး။ အဲဒီေတာ့ ရွင္းရွင္းေျပာရရင္ မီဒီယာကို Media Person အေနနဲ႔ပဲ ၾကည့္ေနတာကိုး။ မီဒီယာဆိုတာ ျပည္သူလူထုရဲ႕ သိပိုင္ခြင့္ Right to Know ဆိုတဲ့ ျပည္သူလူထုရဲ႕ အေျခခံ၊ ဒီမိုကေရစီႏိုင္ငံေတြရဲ႕ အေျခခံသိပိုင္ခြင့္ကို ျဖည့္ဆည္းေပးေနတဲ့ ၾကားခံ မက္ဆင္ဂ်ာဆိုတာ နားမလည္တဲ့အတြက္၊၊ နားလည္မႈလဲြတဲ့အတြက္ သူတို႔ဘက္ကလည္း အဆီးအတား အပိတ္အဆို႔ေတြ စနစ္အရ ရွိတဲ့အတြက္ ဒီကိစၥက လိပ္ခဲတည္းလည္း ျဖစ္ခဲ့ရတာေပါ့ေနာ္။ Right to Information Law ေပၚလာမယ္ဆိုရင္ေတာ့ အဲဒီဟာေတြ ေက်ာ္ျဖတ္သြားႏိုင္တယ္။ အဲဒီမွာ တဘက္မွာ ဘာျဖစ္သြားႏိုင္လဲဆိုေတာ့ ေတာင္းဆိုတဲ့သူဘက္ကေတာ့ ျပႆနာ သိပ္မရွိႏိုင္ဘူး။ ျဖည့္ဆည္းေပးရမယ့္အပိုင္း၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး တာဝန္ရွိတဲ့သူေတြအေနနဲ႔ ဒီဟာကို ေက်လည္ဖုိ႔ လိုတယ္။ ဒီကိစၥကို က်ေနာ္ကေတာ့ နည္းနည္းေလး စဥ္းစားစရာအပိုင္းက အဲဒီဘက္လို႔ က်ေနာ္ ထင္တယ္။”
ဦးတိုးေဇာ္လတ္ (ဒီဗီြဘီ)
“က်ေနာ္ ဆရာDမင္းလည္း ဒီကိစၥပဲ ေမးပါမယ္။ အထူးသျဖင့္ေတာ့ သတင္းရယူမႈအေရးေပါ့ေနာ္။ သတင္း Access to Information ေပါ့။ အဲဒါနဲ႔ပတ္သက္လို႔ ျမန္မာျပည္မွာ တျခားဥပေဒေတြအရ ကန္႔သတ္ထားတာလည္း အမ်ားႀကီးပဲ။ အထူးသျဖင့္ေတာ့ ဒီဟာေတြကို ေပးဖို႔ တာဝန္ရွိတဲ့ ဝန္ထမ္းေတြအတြက္ ဒီဥပေဒက ဘာေတြမ်ား အေထာက္အကူျပဳႏိုင္လဲ။ အဲဒီလိုပဲ ဒီလိုသတင္းအခ်က္အလက္ေတြ ရယူၿပီးေတာ့ လႈပ္ရွားမႈေတြ ေဆာင္ရြက္မယ့္ သတင္းသမားေတြေရာ၊ NGOs ေတြေရာ၊ ဒီ Civil Society အတြက္ကို ဘာေတြမ်ား အက်ဳိးရွိႏိုင္လဲ။ အဲဒါေလး ျဖည့္စြက္ေဆြးေႏြးေပးပါ ခင္ဗ်ာ။”
ဦးေက်ာ္စြာမင္း (ခ) Dမင္း (အေထြေထြအတြင္းေရးမႉး၊ ျမန္မာႏိုင္ငံသတင္းစာဆရာအသင္း)
“ဟုတ္ကဲ့ခင္ဗ်။ က်ေနာ္ တခုေလးပဲ ေျပာခ်င္ပါတယ္။ RTI နဲ႔ Access to Information။ Access to Information နဲ႔ Right to Information နည္းနည္းေလး ကြဲတာေလး။ ေရာသြားမွာစိုးလို႔ပါ။ Access to Information က်ေတာ့ သတင္းမီဒီယာသမားေတြနဲ႔ ဆိုင္ပါတယ္။ က်ေနာ္တို႔ သတင္းမီဒီယာဥပေဒ အခန္း-၂၊ အပိုဒ္-၆ မွာေတာ့ သတင္းေတာင္းပိုင္ခြင့္ကို ျပထားတယ္။ နည္းဥပေဒ အပိုဒ္-၃၀၊ ၃၁ မွာလည္း က်ေနာ္တို႔ ဘယ္လိုအခ်က္အလက္ေတြနဲ႔ ေတာင္းႏိုင္တယ္။ ေတာင္းရင္လည္း ဘယ္လို ျပန္ေပးရမယ္။ ၁၅ ရက္အတြင္းမွာ အေၾကာင္းျပန္ရမယ္ ဆိုတဲ့ အခ်က္အလက္ ပါတယ္ေပါ့။ ဒါက သတင္းမီဒီယာဥပေဒမွာ ပါထားတဲ့ Information ေပါ့ေနာ္။ ဥပေဒတခုမွာက အားေကာင္းဖုိ႔ လိုတယ္။ ဥပေဒ ျပ႒ာန္းၿပီးေတာ့ ဥပေဒမွာ အားမေကာင္းဘူးဆိုရင္ ဒီဥပေဒနဲ႔ ဘာမွ ေဆာင္ရြက္လို႔ မရဘူး။ ဒါေၾကာင့္မို႔လို႔ က်ေနာ္တို႔ Right to Information ဥပေဒ ပါလာၿပီဆိုရင္ အဲဒီဥပေဒမွာ က်ေနာ္တုိ႔က အားေကာင္းဖုိ႔ လိုတယ္။ ျပန္ေျပာမယ္ဆုိရင္ က်ေနာ္တို႔က Access to Information ရွိတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဥပေဒမွာ ျပ႒ာန္းထားၿပီးေတာ့ တကယ္ေတာင္းယူလိုက္ေတာ့၊ ဥပေဒက အားမေကာင္းေတာ့ သတင္းအခ်က္အလက္ကို တကယ္တမ္း လုပ္ပိုင္ခြင့္မရဘူး။ ခုနက ကိုေက်ာ္မင္းေဆြ ေျပာသြားတဲ့အခါမွာ မွန္ပါတယ္။ တခ်ဳိ႕ ေနျပည္ေတာ္မွာ ဖိုရမ္လုပ္ၾကတဲ့အခါမွာ ဝန္ႀကီးဌာနေတြက Spoke Person ေတြက သူတို႔ကေတာ့ ခုနကဥပေဒကို ဖမ္းတယ္။ လွ်ဳိ႕ဝွက္ဥပေဒအရ ထားထားတယ္။ Access to Information ကလည္း ေပးထားတယ္။ ဒါေတြကို သူတို႔ ေျပာခ်င္တယ္။ ဒါေပမယ့္ တဘက္မွာလည္း ဒီဥပေဒက ရွိတယ္။ သူတို႔အေနနဲ႔ကလည္း ပြင့္ပြင့္လင္းလင္းေျပာရင္ ဒုကၡေရာက္သြားမွာ ေၾကာက္တယ္။ အဲဒီမွာ အရမ္းထူးဆန္းတာတခု Result ေလးထြက္လာတာ ဘာလဲဆိုေတာ့ သူတို႔ ေျပာမယ္၊ ေျပာၿပီးရင္ သူတို႔ကို ျပန္လည္ကာကြယ္ေပးမယ့္ ဥပေဒတခုေလာက္ သူတို႔ ျပ႒ာန္းခ်င္ပါတယ္တ့ဲ။ အဲဒီမွာ က်ေနာ္တို႔က ေျပာခ်င္တယ္ေပါ့။ ခုနက ျပန္ေျပာမယ္ဆုိရင္ေတာ့ RTI ေရာ၊ Access to Information ေရာ ေပၚလာၿပီဆိုရင္ေတာ့ က်ေနာ္တို႔ သတင္းမီဒီယာေရာ၊ ျပည္သူေရာ၊ အစိုးရေရာ အားလံုးက win-win ေတြပါပဲ။ ဒါေၾကာင့္ ဒါကို ေပၚလာေပးဖို႔ က်ေနာ္တို႔က အားႀကိဳးထုတ္ဖုိ႔ လိုတယ္ခင္ဗ်။”
ဦးတိုးေဇာ္လတ္ (ဒီဗီြဘီ)
“ဟုတ္ကဲ့ခင္ဗ်။ ေနာက္တခုကေတာ့ ဒီဥပေဒနဲ႔ပတ္သက္လို႔ အိမ္နီးခ်င္းတိုင္းျပည္ေတြရဲ႕ အေတြ႔အႀကံဳအရ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ေဝဖန္တာက ကန္႔သတ္မႈ။ သူကေတာ့ ႏိုင္ငံတိုင္းမွာေတာ့ ႏုိင္ငံေတာ္ရဲ႕လွ်ဳိ႕ဝွက္ခ်က္ ရွိမယ္။ ကန္႔သတ္တဲ့အပိုင္းမွာ ေတာ္ေတာ္မ်ားတယ္လုိ႔ ေျပာၾကတယ္။ ထိုင္းမွာဆိုလည္း ဘုရင္နဲ႔ ပတ္သက္တာေတြ ရွိတယ္။ အင္ဒိုနီးရွားမွာလည္း တပ္မေတာ္ရဲ႕ စစ္ေရးလႈပ္ရွားမႈေတြကို ကန႔္သတ္တယ္ေပါ့။ ျမန္မာျပည္လို အေျခအေနမွာေရာ ဘယ္လိုအေျခအေနကိုေတာ့ ကန္႔သတ္တယ္၊ ကန္႔သတ္တဲ့ အင္ေဖာ္ေမးရွင္း၊ Public အင္ေဖာ္ေမးရွင္း၊ အမ်ားနဲ႔ဆိုင္တဲ့ဟာကိုက်ေတာ့ အဲဒါကို သတင္းလုပ္ကိုင္လာတဲ့အတြက္ေပါ့ေနာ္။ အထူးသျဖင့္ေတာ့ ဘယ္လုိဟာကိုေတာ့ ကန္႔သတ္တယ္၊ ဘယ္လိုဟာကိုေတာ့ ခြင့္ျပဳသင့္တယ္ဆိုတာ အဲဒါေလး ျဖည့္စြက္ၿပီး ေဆြးေႏြးေပးပါဦး ခင္ဗ်။”
ဦးေက်ာ္မင္းေဆြ (အယ္ဒီတာခ်ဳပ္၊ The Voice)
“ဒါကေတာ့ ဥပေဒမွာ တိတိက်က် Definition ဖြင့္ဖုိ႔ လိုအပ္တဲ့အခ်က္ေပါ့ေနာ္။ ကိုတိုးေဇာ္လတ္ ေျပာတာ မွန္ပါတယ္။ ဘာျဖစ္လုိ႔လဲဆိုေတာ့ ဒီဥပေဒေပၚ မူတည္ၿပီးေတာ့ Right to Information ေတာ့ ေပးကားေပး၏၊ မရ ဆိုတာမ်ဳိးေပါ့ေနာ္။ ျပည္သူလူထုက ဒီဘက္က သူတို႔ရဲ႕ စိုးရိမ္ေၾကာင့္ၾကမႈ မ်ားရင္မ်ားသလို ဒီဥပေဒက ေပးကား ေပး၏၊ မရ ျဖစ္သြားႏိုင္တယ္။ အဲဒီအတြက္ က်ေနာ္တို႔က လြတ္လပ္တဲ့ ေကာ္မတီဖဲြ႔တဲ့အခါမွာ ဒီ Definition ကို ေသခ်ာဖြင့္ဖို႔ လိုတယ္။ ဥပေဒမွာလည္း တိတိက်က်ျပ႒ာန္းဖို႔ လိုတယ္။ ေနာက္တခါ နည္းဥပေဒမွာလည္း ေသခ်ာ အေသးစိတ္ပါဖုိ႔ လိုတာေပါ့။ အဲဒီေတာ့ ေယဘုယ်အားျဖင့္ေတာ့ အမ်ားနဲ႔ဆိုင္တဲ့ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြေပါ့ေနာ္။ အမ်ားနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ကိစၥေတြ၊ Public Service ေတြေပးတဲ့ ျပည္သူ႔ေရးရာဝန္ေဆာင္မႈေတြနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ ကိစၥေတြ။ ေနာက္ၿပီးေတာ့ အခြန္ထမ္းျပည္သူေတြက သူတို႔ရဲ႕ လိုအပ္တဲ့ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြ၊ အခြန္ထမ္း ျပည္သူဆိုတာ သာမန္ျပည္သူလူထုေရာ၊ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းရွင္ေရာ၊ ေနာက္ အားလံုး ပါတာေပါ့ေနာ္။ သူတို႔ သိခြင့္ရွိတဲ့အရာမွန္သမွ် ဆိုတာက ခုနက က်ေနာ္ေျပာတဲ့အထဲမွာ ပါပါတယ္။ ေရွ႕က သြားခဲ့တဲ့ ႏိုင္ငံေတြရဲ႕ ဥပမာေတြ ရွိတယ္။ သူတို႔ဆီက က်ေနာ္တို႔က သင္ခန္းစာယူစရာ ရွိတယ္၊ က်ေနာ္တုိ႔ ေလ့လာလို႔ရတယ္။ က်ေနာ္တို႔နဲ႔ သင့္ေတာ္တာ လုပ္လို႔ရတယ္။ တားျမစ္တဲ့ကိစၥကေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္ လွ်ဳိ႕ဝက္ခ်က္ကိစၥ၊ စစ္ေရးနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ ကိစၥေတြ။ ေယဘုယ်အားျဖင့္ေတာ့ ဒါမ်ဳိးေတြေပါ့ေနာ္။ အေသးစိတ္ကေတာ့ သက္ဆိုင္ရာ ဥပေဒပညာရွင္ေတြနဲ႔ ညိႇႏိႈင္းၿပီးလုပ္ရမယ့္ကိစၥ။ အဓိက ဒီေနရာမွာ ဘာအေရးႀကီးလဲဆိုေတာ့။ က်ေနာ္တို႔ဆီမွာ တျခား ဥပမာ ၆၆(ဃ) ရွိတယ္ဗ်ာ။ ၆၆(ဃ) က တခုခုျဖစ္ရင္ တရားစဲြလိုက္လို႔ရတယ္။ ေထာင္ထဲ တခါတည္း တန္းထည့္လို႔ရတယ္။ ဒါေတြရွိေနတဲ့ၾကားထဲကေန Right to Information မွာ ကန္႔သတ္တာေတြ ထပ္မ်ားရင္ တခ်ဳိ႕ကလည္း ဘာေတြ ေတြ႔ေနရလဲဆိုရင္ ၿမိဳ႕နယ္အဆင့္မွာတင္ ကန္႔သတ္ဆိုတဲ့ဟာေတြ ထည့္လာတာရွိတယ္။ ဥပမာ Public သိသင့္တဲ့ကိစၥေတြမွာ ထိပ္ကေန ကန္႔သတ္လို႔ ထည့္တယ္။ ဒါမ်ဳိးက ေသခ်ာ Definition မဖြင့္ရင္ ဥပေဒမွာ ကဲြကဲြျပားျပား ပီပီျပင္ျပင္မလုပ္ရင္ ေအာက္ေျခမွာ သတင္းအခ်က္အလက္ ေတာင္းဆိုတဲ့အခါမွာ ျပႆနာေတြ တက္လာႏုိင္တယ္။ အဲဒါေၾကာင့္ က်ေနာ္ကေတာ့ ဘယ္ကိစၥေတြ ဘယ္လို အေသးစိတ္ ဆိုတာထက္စာရင္ ေယဘုယ်ေပါ့ေနာ္။ ေပးကား ေပး၏၊ မရ ျဖစ္မွာစိုးတဲ့အတြက္ ေသခ်ာ Defined လုပ္ဖုိ႔ လိုပါလိမ့္မယ္။”
ဦးတိုးေဇာ္လတ္ (ဒီဗီြဘီ)
“ဟုတ္ကဲ့ခင္ဗ်ာ၊ ဆရာDမင္းကိုလည္း ေနာက္ဆံုး ေမးခြန္းအေနနဲ႔ ေမးပါမယ္။ အထူးသျဖင့္ ဒီ ကန္႔သတ္ေပါ့ေနာ္။ ကန္႔သတ္ထားတဲ့သတင္း မဟုတ္ရင္ ရယူပိုင္ခြင့္ ရွွိတယ္။ ကန္႔သတ္တာကို ဘယ္သူက အဓိပၸာယ္ဖြင့္မလဲ။ အဲဒါဟာ ျမန္မာျပည္အေျခအေနနဲ႔ ဘယ္ေလာက္အတိုင္းအထိပဲ ရွိသင့္လဲ။ အဲဒါေလးကို ေနာက္ဆံုးအေနနဲ႔ ျဖည့္စြက္ ေဆြးေႏြးေပးပါဦး။”
ဦးေက်ာ္စြာမင္း (ခ) Dမင္း (အေထြေထြအတြင္းေရးမႉး၊ ျမန္မာႏိုင္ငံသတင္းစာဆရာအသင္း)
“ဟုတ္ကဲ့။ က်ေနာ္တို႔ Law မွာ ဘယ္ေလာက္အတိုင္းအတာအထိ ဘယ္သူေတြက ရသင့္သလဲဆိုတဲ့အခါမွာ မကၠဆီကိုေမာ္ဒယ္ကေတာ့ မည္သူမဆို ရယူပိုင္ခြင့္ ရွိတယ္ဆိုၿပီး ေျပာထားတယ္။ ျပန္စဥ္းစားၾကည့္ရင္ မည္သူမဆို ဆိုေတာ့ အင္မတန္မွ ႐ႈပ္ေထြးတယ္။ က်ေနာ္တို႔ဆီမွာ ျပ႒ာန္းတာ ႏိုင္ငံသားတိုင္း ရယူပိုင္ခြင့္ရွိတယ္။ ဘာျဖစ္လို႔လဲဆိုေတာ့ National Security ေပါ့ေနာ္၊ အမ်ဳိးသားလံုၿခံဳေရး အင္မတန္ အေရးႀကီးတယ္။ မည္သူမဆုိ ေတာင္းပိုင္ခြင့္ရတယ္ဆိုတဲ့ စကားလံုးတလုံးရဲ႕ က်ယ္ျပန္႔မႈက က်န္တဲ့ ဒီမွာ လာအေျခစိုက္ေနတဲ့ ႏိုင္ငံျခားသားပဲျဖစ္ျဖစ္ သူက သြားေတာင္းလိုက္တယ္ဆိုရင္ က်ေနာ္တို႔က တကယ့္ ထိပ္တန္းလွ်ဳိ႕ဝွက္ခ်က္ေတြ၊ ႏိုင္ငံေတာ္အတြက္ ထိခိုက္မယ့္ Information ေတြ ပါေကာင္းပါသြားႏိုင္တယ္။ ဒါကို သတိထားဖို႔ လိုတယ္။ သတင္းေပးမယ္ဆိုရင္ေတာ့ ေစာေစာကေျပာသလို ထိန္းခ်ဳပ္မယ့္အဖဲြ႔တဖဲြ႔၊ Information ေကာ္မရွင္သေဘာမ်ဳိးေပါ့ေနာ္။ ခုနက ကိုေက်ာ္မင္းေဆြေျပာတာကို က်ေနာ္ Against လုပ္တာေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။ မကၠဆီကိုေမာ္ဒယ္ဆိုရင္ တကယ္လို႔ ျပည္သူ႔ဝန္ထမ္း ပါမယ္ဆိုရင္ သူတို႔ ေျပာတာက လႊတ္ေတာ္အမတ္လည္း ပါလို႔ရတယ္။ ဝန္ႀကီးဌာနက လူေတြလည္း ပါလို႔ရတယ္။ ေရွ႕ေနေတြလည္း ပါလုိ႔ရတယ္။ ေရွ႕ေနခ်ဳပ္တို႔ ဘာတို႔ တာဝန္ထမ္းေဆာင္တဲ့ တရားသူႀကီးခ်ဳပ္တို႔ ပါလို႔ရတယ္။ ဒါေပမယ့္ သူက ၁ ႏွစ္အတြင္း မထမ္းေဆာင္ထားရဘူး။ အဲဒီအရင္က ထမ္းေဆာင္ရင္ ရတယ္။ ဘာျဖစ္လို႔လဲဆိုေတာ့ ဗိုင္းရပ္စ္ ပါမွာစိုးလို႔။ တကယ္လို႔ သူက လက္ရွိတာဝန္ထမ္းေဆာင္ေနတယ္ဆိုရင္ သူ႔ဌာနျဖစ္တဲ့အတြက္ သတင္းထိမ္ခ်န္ရင္ ထိမ္ခ်န္မွာစိုးလို႔ေပါ့ေနာ္။ အဲဒီအတြက္ေၾကာင့္မို႔ ခုနကေျပာသလို ဒါေလးကိုေတာ့ က်ေနာ္ ျဖည့္ၿပီးေတာ့ ေျပာခ်င္ပါတယ္။ သတင္းသိပိုင္ခြင့္ကေတာ့ အကုန္လံုးအတြက္ အင္မတန္မွေကာင္းတဲ့ Law တခုပါလို႔ က်ေနာ္ ေျပာခ်င္ပါတယ္။"