ကုလသမဂၢ အေထြေထြအတြင္းေရးမႉးခ်ဳပ္ေဟာင္း ဦးသန့္ကုိ ဂုဏ္ျပုတဲ့အေနနဲ့ ဦးသန့္အထိမ္းအမွတ္ျပတိုက္ကုိ ဧျပီ ၆ ရက္ေန့က ဖြင့္လွစ္ခဲ့ပါတယ္။ ဦးသန့္ျပတုိက္ ဖြင့္လွစ္ရတဲ့ ရည္႐ြယ္ခ်က္နဲ့ပတ္သက္ျပီး ဦးသန့္ရဲ့ေျမး ဦးသန့္ျမင့္ဦးကုိ ဦးတုိးေဇာ္လတ္က ေတြ့ဆုံေမးျမန္းထားပါတယ္။ ကမၻာ့ကုလသမဂၢ အတြင္းေရးမႉးခ်ဳပ္ေဟာင္း ဦးသန့္အမွတ္တရျပတုိက္ကုိ ဘယ္လိုရည္႐ြယ္ခ်က္နဲ့ ဖြင့္လွစ္ရပါလဲ၊ ဒါဟာ ဘယ္သူေတြအတြက္ ရည္႐ြယ္လဲဆုိတာ ႐ွင္းျပေပးပါ။ [caption id="attachment_38344" align="alignright" width="300" caption="ဦးတိုးေဇာ္လတ္နွင့္ ဦးသန့္ျမင့္ဦး"][/caption] “စဥ္းစားထားတာ ၁ နွစ္ေလာက္႐ွိပါျပီ။ စျပီးလုပ္တာ ၆ လေလာက္႐ွိပါျပီ။ အခုမွ အိမ္ေတာ့ ျပီးသြားပါျပီ။ ျပတုိက္ကေတာ့ ၃ လေလာက္ၾကာဦးမယ္ထင္တယ္။ အဓိက ရည္႐ြယ္ခ်က္ကေတာ့ ေခတ္အမီဆံုး ျပတုိက္႐ွိဖို့ေပါ့။ ဦးသန့္ရဲ့ဘ၀နဲ့ ပတ္သက္တဲ့ အထိမ္းအမွတ္ျပတုိက္ေတြ။ အထူးသျဖင့္ နုိင္ငံျခားသားေတြအတြက္လည္း ပါတယ္။ အဓိက ျပခ်င္တဲ့ ပရိသတ္ကေတာ့ ကေလးေတြ၊ ေက်ာင္းသားေတြနဲ့ ဆယ္ေက်ာ္သက္ လူငယ္ေတြအတြက္ေပါ့။ အမ်ားအားျဖင့္က ဦးသန့္ကုိ နာမည္ေတာ့ ၾကားဖူးေနလိမ့္မယ္။ ဒါေပမယ့္ သူ့အေၾကာင္း သိပ္သိၾကမွာမဟုတ္ဘူး။ ကုလသမဂၢမွာ အလုပ္လုပ္ခဲ့တာေတြနဲ့ ဦးနုေခတ္တုန္းက လုပ္ခဲ့တာေတြကုိ သိပ္သိၾကမွာမဟုတ္ဘူးလို့ ထင္တယ္။” နုိင္ငံေရးအရ ျပန္လည္ရင္ၾကားေစ့ေရးလုပ္ရာမွာ အတိတ္တုန္းကျဖစ္ရပ္တခ်ို့လည္း ျပန္ address လုပ္ရတယ္။ ဦးသန့္အေရးအခင္းလည္းျဖစ္ခဲ့တယ္။ ဒီအေပၚမွာ ဦးသန့္ေျမးတေယာက္အေနနဲ့ ဘယ္လုိခံစားရလဲ။ ဘာေတြေျပာလိုပါလဲ။ “နုိင္ငံေရးအရ ျပန္လည္ရင္ၾကားေစ့ေရးအတြက္ အရမ္းအေရးၾကီးတဲ့ အခ်ိန္ကာလလုိ့ေခၚရမယ္။ အရင္တုန္းကဆိုရင္ ဦးသန့္အထိမ္းအမွတ္ျပတုိက္ဆုိရင္ အစုိးရက လံုး၀ခြင့္ေပးမွာမဟုတ္ဘူး။ ၁၉၇၄ ခုနွစ္တုန္းကဆုိရင္ လူသိ႐ွင္ၾကား အသိအမွတ္ျပုတာမ်ိုး မလုပ္ခဲ့ဘူး။ အခုဆိုရင္ အသိအမွတ္ျပုတဲ့အျပင္ သမၼတကေတာင္ ခြင့္ျပုထားတယ္။ ၀န္ၾကီး ၃ ပါးလည္း တက္ေရာက္ခဲ့တယ္။ တျခား နုိင္ငံေရးသမားေတြလည္း လာခဲ့တယ္ဆုိေတာ့ ဒါက အမ်ိုးသားရင္ၾကားေစ့ေရးအတြက္ အေရးၾကီးတဲ့ အခ်ိန္ကာလလုိ့ ေျပာရမွာပါ။” ရန္ကုန္အေမြအနွစ္ ထိန္းသိမ္းေရးေကာ္မတီ (Yangon Heritage Trust) ကလည္း တျခား အခုလုိမ်ိုး အလားတူ ဘယ္လိုလုပ္ငန္းေတြ ဘယ္လိုေဆာင္႐ြက္ဖုိ့႐ွိပါလဲ။ “တခ်ို့က ရန္ကုန္အေမြအနွစ္ထိန္းသိမ္းေရးေကာ္မတီက ကိုလုိနီေခတ္က အေဆာက္အအံုေတြအေၾကာင္းပဲလို့ ထင္ေနတာ။ အမွန္က အဓိက ရည္႐ြယ္ခ်က္က ျမန္မာျပည္သမုိင္း၊ ရန္ကုန္သမုိင္းကုိ ျပန္ျပီးေတာ့ အထူးသျဖင့္ လူငယ္ေတြအတြက္ ျပန္ေဖာ္ခ်င္တဲ့သေဘာ။ ျပန္ထုတ္ေဖာ္ျပသခ်င္တာပါ။ ဦးသန့္အပါအ၀င္ တျခားလူၾကီးေတြ၊ နွစ္ ၁၀၀ အတြင္း ႐ွိခဲ့တဲ့ ျမန္မာအမ်ိုးသားနဲ့ အမ်ိုးသမီးေတြ၊ ရန္ကုန္မွာေနခဲ့တဲ့ နုိင္ငံျခားသားေတြလည္းပါမယ္ေလ။ သူတို့ရဲ့ သမုိင္းေတြကုိ ျပန္သုေတသန လုပ္ခ်င္တယ္။ ျပန္အသိအမွတ္ျပုခ်င္တယ္။ ေနာက္ ၁-၂ ပတ္ေလာက္ဆို စေတာ့မယ့္ စီမံကိန္းတခုက တျခား တုိက်ို၊ လန္ဒန္၊ ပဲရစ္တုိ့မွာ႐ွိသလို အေဆာက္အဦတခ်ို့မွာ plaque (ကမၺည္းထုိးေက်ာက္ျပား) ေတြ ကပ္ျပီးေတာ့ အဲအေဆာက္အဦမွာ ဘယ္သူေနခဲ့တယ္၊ ဘယ္စာေရးဆရာ၊ ဘယ္နုိင္ငံေရးသမားေနခဲ့ပါတယ္ဆုိျပီး ကပ္မယ္။ က်ေနာ္တုိ့ရဲ့ သမုိင္းေၾကာင္းဆုိင္ရာေတြကုိ နည္းနည္းေလး ျပန္လည္ reveal လုပ္တာေပါ့။ အဲလုိ စီမံကိန္းေတြ အမ်ားၾကီး႐ွိပါတယ္။ ရန္ကုန္အေမြအနွစ္ထိန္းသိမ္းေရးေကာ္မတီက အစိုးရနဲ့ပူးေပါင္းျပီး နယ္ေျမသတ္မွတ္ ဥပေဒတုိ့ တျခားေပၚလစီေတြ ျပင္ဖို့၊ ေပၚလစီ၊ ဥပေဒသစ္ေတြလုပ္ဖို့ နုိင္ငံျခားကၽြမ္းက်င္ပညာ႐ွင္ေတြနဲ့ ေပါင္းျပီး အကူအညီေပးေနတယ္။ ေနာက္တခုက အေဆာက္အဦစီမံကိန္းေတြကုိ ေမွ်ာ္လင့္တာက ဒီနွစ္မကုန္ခင္ ၃-၄ ခုေလာက္ ျပန္စခ်င္တယ္။ တခ်ို့ကေတာ့ ရင္းနွီးျမႈပ္နွံသူေတြနဲ့ေပါင္းျပီး တခ်ို့အေဆာက္အဦေတြေကာင္းေအာင္ျဖစ္ဖို့ စီမံကိန္းေတြလည္း႐ွိမယ္။ ေနာက္ ဆင္းရဲသားေတြေနတဲ့ အေဆာက္အဦေတြလည္း ကူညီေပးဖုိ့ စီမံကိန္းေတြ စဥ္းစားထားပါတယ္။” ျမန္မာျပည္မွာ သမိုင္းသင္တဲ့သူ သိပ္နည္းသြားပါတယ္။ ေဒါက္တာသန္းထြန္းက ေျပာခဲ့တယ္။ မအေအာင္ သမိုင္းသင္ၾကေပါ့။ အခုေတာ့ သမိုင္းေက်ာင္းသား သိပ္႐ွားသြားတယ္။ တုိင္းျပည္တခုမွာ သူ့သမုိင္းကုိ လူငယ္ေတြ ဘယ္လုိအခန္းက႑ကေန ျမွင့္တင္မလဲ။ ဘယ္လိုဟာေတြ သိသင့္သလဲဆုိတာ သမိုင္းဆရာတေယာက္အေနနဲ့ ေျပာျပေပးပါ။ “လုပ္စရာေတြအမ်ားၾကီး႐ွိမွာပါ။ ခဏေလးနဲ့လည္း ေျပာင္းလုိ့ရတာမဟုတ္ဘူး။ သမုိင္းက ဒီအခ်ိန္မွာ အရမ္းအေရးၾကီးတယ္။ အခုေျပာေနၾကတာက က်ေနာ္တုိ့နုိင္ငံရဲ့ ျပုျပင္ေျပာင္းလဲေရးအတြက္ နုိင္ငံျခားကပညာရပ္ေတြ၊ နုိင္ငံျခားက အေတြ့အၾကံုေတြ အရမ္းလုိတယ္လို့ ေျပာေနတယ္။ က်ေနာ္ထင္တာ က်ေနာ္တုိ့ သမုိင္းကုိ ျပန္ၾကည့္ဖို့လိုတယ္။ က်ေနာ္တုိ့တုိင္းျပည္သမုိင္းကလည္း one story တည္းမဟုတ္ဘူး။ story မ်ိုးစံု႐ွိတယ္။ ျငိမ္းခ်မ္းေရးတည္ေဆာက္ဖို့ဟာလည္း အျခား တုိင္းရင္းသားေတြရဲ့ သမုိင္းကုိလည္း သိရမယ္။ သူတို့ရဲ့ အျမင္သေဘာထားေတြကုိလည္း နားလည္ဖို့ အေရးၾကီးတယ္လုိ့ထင္တယ္။ အဓိက နားလည္ရမွာက သမုိင္းဆိုတာ အရင္တုန္းကလို မဟုတ္ဘူး။ အရင္ကဆို သမုိင္းဆုိတာ သမိုင္းစာအုပ္ေလးတအုပ္ဖတ္ျပီး one story ပဲ။ အခ်က္အလက္ေတြ႐ွိတယ္။ အဲလိုမဟုတ္ဘဲ သမုိင္းက ဘယ္ေလာက္႐ွႈပ္ေထြးနုိင္လဲ၊ အျမင္ဘယ္လိုမ်ိုးစံု႐ွိနုိင္လဲဆုိတာလည္း သိရမယ္။ အဲစိတ္ကူးေလးေတြလည္း သိရမယ္။ မဟုတ္ရင္ က်ေနာ္တုိ့က ဒီအဆင့္ကေန တက္ျပီးေတာ့ ျငိမ္းခ်မ္းတည္ေဆာက္ေရး၊ အမ်ိုးသားျပန္လည္ရင္ၾကားေစ့ေရးအဆင့္ထိေရာက္ဖို့က ပုိခက္သြားမယ္လုိ့ ထင္တယ္။” သမုိင္းဗား႐ွင္းေတြကမ်ားေတာ့ သမုိင္းနဲ့ပတ္သက္ျပီး တကယ့္ အမွန္တရားေပါ့၊ ဘယ္လိုအမွန္တရားက အမွန္ဆံုးျဖစ္မလဲ။ ရင္ၾကားေစ့ေရးကုိ ဘယ္လိုအေထာက္အကူျပုနုိင္တဲ့ သမုိင္းအခ်က္အလက္ဆုိင္ရာ အမွန္တရားျဖစ္နုိင္လဲဆုိတာ နည္းနည္း႐ွင္းျပေပးပါ။ “တကယ္ အမွန္တရားေတြလည္း ႐ွိပါတယ္။ တခုခုျဖစ္ခဲ့တယ္ဆုိရင္ ဒါကုိ ေသခ်ာ သတ္မွတ္ျပီး အသိအမွတ္ျပုရမယ္။ အဲဒီ အမွန္တရားကုိ အေျခခံျပီး အျမင္သေဘာထားလည္းမ်ိုးစံု ႐ွိနုိင္တယ္။ ျဖစ္တာက ဘယ္ေလာက္ အေရးၾကီးလဲ။ ဘာေၾကာင့္ျဖစ္လဲ။ ဘယ္လိုသက္ေရာက္မႈေတြ ႐ွိနုိင္လဲ ဒါက အမွန္၊ အမွား အေျဖမ႐ွိနုိင္ဘူး။ ဒါက မ်ိုးစံု႐ွိနုိင္တယ္။ ဥပမာ က်ေနာ့္အဖိုး ဦးသန့္အေရးအခင္း ၁၉၇၄ ဘယ္လုိေၾကာင့္ျဖစ္သြားလဲ၊ အဲဒီေနာက္မွာ ဘယ္သူ႐ွိခဲ့လဲ။ ဘယ္သူက ဘယ္လိုထိခုိက္လဲဆုိတာ ဒါကေတာ့ ျဖစ္သြားတယ္ဆုိတဲ့ အမွန္တရားေတာ့ ႐ွိတယ္။ အဲဒါေၾကာင့္ ဘယ္လိုအက်ိုးသက္ေရာက္နုိင္လဲ။ ဘယ္လိုစဥ္းစားရမလဲဆုိတာေတာ့ အျမင္သေဘာထားမ်ိုးစံု႐ွိနုိင္တယ္ဆုိေတာ့ ဒါကုိ အသိအမွတ္ျပုရမယ္လို့ထင္တယ္။” အမ်ိုးသားျပန္လည္ရင္ၾကားေစ့ေရးဆုိတာကေတာ့ အခ်က္အလက္ေတြကုိလည္း ျပန္ျပီး reconcile လုပ္တယ္။ ျမန္မာျပည္မွာေတာ့ အခ်က္အလက္ေတြက ေတာ္ေတာ္ကြာတယ္။ အဲအေပၚမွာေရာ ဘယ္ေလာက္အထိ ျပန္ညွိနုိင္မယ္လို့ ထင္ပါလဲ။ “ဒါက တျဖည္းျဖည္း စဥ္းစားရမွာေပါ့။ တျခား ဒီမိုကရက္တစ္ျပုျပင္ေျပာင္းလဲေရးေတြ ၾကည့္မယ္ဆိုလည္း တခ်ို့ ေအာင္ျမင္တဲ့ ဒီမုိကရက္တစ္ျပုျပင္ေျပာင္းလဲေရးေတြဟာ တခ်ို့သမုိင္းေၾကာင္းေတြကို နည္းနည္းေလးေဘးဖယ္ျပီးေတာ့ ေနာက္ ၁၀-၁၅ နွစ္ၾကာမွ ျပန္ၾကည့္တယ္။ တခ်ို့ကလည္း အစကတည္းက Full Reconciliation အေျခအေနသေဘာမ်ိုးထားၾကည့္တာ။ က်ေနာ္တုိ့အတြက္ ဘယ္ဟာအေကာင္းဆံုးလဲ ဆုိတာေတာ့ နုိင္ငံျခားကအေတြ့အၾကံုေတြလည္း နည္းနည္းေလ့လာရမွာေပါ့ေလ။ ဒါေပမယ့္ သမုိင္းကအေရးၾကီးတယ္။ သမုိင္းကုိ အခုကစ ျပန္မစဥ္းစားရင္ က်ေနာ္တုိ့ရဲ့ ျပုျပင္ေျပာင္းလဲေရးက ေအာင္ျမင္ဖုိ့ အမ်ားၾကီးပုိခက္မယ္လို့ ထင္ပါတယ္။” ေနာက္ဆံုး ဦးသန့္ရဲ့ အထိမ္းအမွတ္ျပတိုက္နဲ့ပတ္သက္လို့ ျမန္မာလူငယ္ေတြနဲ့ ျပည္သူေတြကုိ ေျပာခ်င္တာ ဘာမ်ား႐ွိပါမလဲ။ “က်ေနာ္တုိ့ ေမွ်ာ္လင့္တာ ေနာက္ ၃-၄ လအတြင္း ဖြင့္မယ္။ လူေတြအမ်ားၾကီးလာရင္ေတာ့ ၀မ္းသာရမွာေပါ့။ အထူးသျဖင့္ နယူးေယာက္ တျခားေနရာေတြက ပစၥည္းေတြလည္း ယူလာမယ္ေလ ဒီမွာျပဖုိ့အတြက္။”