ျမန္မာျပည္က လူငယ္ေတြအေတာ္မ်ားမ်ားဟာ အင္တာနက္နည္းပညာသံုးျပီး ျပည္သူျပည္သား သတင္းသမားေတြ လုပ္ခ်င္ၾကတယ္လို့ ျမန္မာအိုင္စီတီနည္းပညာ ဖြ့ံျဖိုးတိုးတက္ေရးအဖြဲ့အစည္း(မီဒို) (Myanmar ICT for Development Organization- MIDO)ရဲ့ အမႈေဆာင္ညြွႊန္ၾကားေရးမႉး ဘေလာ့ဂါ ဦးေနဘုန္းလတ္က ေျပာပါတယ္။ ဦးေနဘုန္းလတ္ကို ဦးသန္း၀င္းထြဋ္ ေတြ့ဆုံေမးျမန္းခ်က္ အပုိင္း ၂-နိဂုံး ျဖစ္ပါတယ္။ [caption id="attachment_37194" align="alignleft" width="300" caption="ဦးေနဘုန္းလတ္နဲ့ ဦးသန္း၀င္းထြဋ္"][/caption] လူငယ္ေတြ အင္တာနက္သံုးတယ္၊ လူမႈကြန္ယက္ေတြသံုးတဲ့အခါမွာ သူတုိ့ကုိယ္တုိင္က ေတြ့သမွ် ျမင္သမွ်ကုိ ခ်င့္ခ်ိန္ျပီး ယံုၾကည္ဖို့ရာက အပိုင္း တပုိင္း။ တာ၀န္ခံ၊ တာ၀န္ယူတဲ့ ပုိ့စ္ေတြ ျဖန့္တာက အပိုင္း တပိုင္း။ အဲ ၂ ပိုင္းလံုးအေနနဲ့ ေတြ့သမွ်က အားရစရာရိွျပီလား။ “သင္တန္းလုိက္ေပးျပီး ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ သူတုိ့အမ်ားၾကီး စဥ္းစားသြားတယ္။ သင္တန္းမေပးခင္အခ်ိန္မွာေတာ့ ေတာ္ေတာ္ ဆိုးဆိုး၀ါး၀ါးေတြျဖစ္တယ္။ ဘာမွန္းမသိဘဲ လုိက္ခ္ လုပ္တယ္။ ဘာမွန္းမသိဘဲ ႐ွယ္ လုပ္တယ္။ ကုိယ္ကုိယ္တိုင္ေရးတဲ့ သတင္းေတြကလည္း မျပည့္စံုဘူးေပါ့။ သင္တန္းေပးျပီး ေနာက္ပိုင္းမွာေတာ့ သင္တန္းသားေတြဆီက ျပန္ၾကားရတာကေတာ့ သူတို့ေတာ္ေတာ္ေလး စဥ္းစားလာတယ္။ Enter ကိုလြယ္လြယ္ကူကူ မေခါက္ေတာ့ဘူးေပါ့။” အင္တာနက္က်င့္၀တ္ေတြေပါ့။ ဥပမာ အီးေမးလ္ေတြပို့တဲ့အခါ ကုိယ့္သူငယ္ခ်င္းေတြရဲ့ အီးေမးလ္ေတြပါ ျမင္သာထင္သာ႐ွိစြာနဲ့ တြဲပို့ေနၾကတာမ်ိုးေတြ၊ တျခားတေယာက္ သူ့ အီးေမးလ္လိပ္စာေတြေပၚေစခ်င္လား မေပၚေစခ်င္လား မစဥ္းစားဘဲ ပို့ေနတာမ်ိုးေတြ၊ ဒါေတြနဲ့ပတ္သက္တဲ့ အင္တာနက္ဆုိင္ရာ က်င့္၀တ္ေတြနဲ့ပတ္သက္လို့ေရာ ေဆြးေနြးတာမ်ိုး ႐ွိလား။ “က်ေနာ္ သင္တန္းေတြမွာေတာ့ ေျပာတယ္။ အခြင့္အေရးရရင္ရသလို ဂ်ာနယ္ေတြမွာလည္း ေျပာတယ္။ ျပဿနာက ဘာျဖစ္လဲဆုိေတာ့ တခ်ို့ေတြက အဲလိုေျပာရင္ တမ်ိုးျမင္တယ္။ အကုန္လံုးေတာ့ မဆုိလုိပါဘူး။ ဒီအြန္လုိင္းမွာေရးေနတဲ့ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားက ဘာျဖစ္လဲဆိုေတာ့ ဒါငါတုိ့ေ၀ါလ္၊ ငါတို့ေပ့ခ်္ေပါ့။ ငါတို့ေရးခ်င္တာ ေရးမယ္ဆိုတဲ့ သေဘာမ်ိုး တခ်ို့ေတြက စဥ္းစားေနတာ႐ွိတယ္။ လြတ္လပ္လြန္းျခင္း အစြန္းကုိ ေရာက္ေနတာေပါ့ေလ။ က်ေနာ္တုိ့ တခါတေလ ဒါေတြသြားေတြ့ရတယ္။ ထိန္းခ်ဳပ္လြန္းျခင္းအစြန္းကေန လြတ္လာေတာ့ လြတ္လပ္လြန္းျခင္းအစြန္းကို ေရာက္လာတယ္။ ေျပာရရင္ ဒါကလည္း ဒီမုိကေရစီအတြက္ အေနွာင့္အယွက္ပါပဲ။” တကယ္ပဲလြတ္လပ္ျပီလား။ ဥပမာေျပာရင္ ကုိေနဘုန္းလတ္ကိုယ္တုိင္ ၂၀၀၄ အီလက္ထေရာနစ္အက္ဥပေဒနဲ့ ဖမ္းဆီးေထာင္ခ်ခံခဲ့ရတယ္။ အခုေရာ ၂၀၀၄ အီလက္ထေရာနစ္ဥပေဒနဲ့ပတ္သက္ျပီး လူငယ္ေတြၾကားမွာ စိုးရိမ္ပူပန္မႈေတြ လံုး၀ မရိွေတာ့ဘူးလား။ “မ႐ွိဘူး။ မ႐ွိဘူးဆိုတာ သူတို့မသိလု့ိ။ မသိလို့ မ႐ွိတာ။ လြတ္လပ္ျပီလားဆုိတာမွာ လြတ္လပ္မႈကိုေပးထားတဲ့ သေဘာ႐ွိတယ္။ အမွန္အတိုင္းေျပာမယ္ဆို အကူးအေျပာင္းကာလမို့သာ အစိုးရက တခ်ို့ဟာေတြ ေလွ်ာ့ေပးထားတာ႐ွိတယ္။ အီလက္ထေရာနစ္အက္ဥပေဒက အခုအခ်ိန္ထိ အသက္၀င္ေနေသးတယ္။ ဖမ္းခ်င္ရင္ဖမ္းလို့ရတယ္။ အခ်ိန္မေ႐ြး အနည္းဆံုး ၇ နွစ္၊ အမ်ားဆံုး ၁၅ နွစ္ခ်လို့ရတယ္။ အဲဒါေတြကုိ လူငယ္ေတြက မသိဘူး။ က်ေနာ္လည္း လြတ္လာတယ္။ အခုအခ်ိန္ထိ ေရးေနသမွ်ေတြကိုလည္း ဘာမွဖမ္းဆီးအေရးယူျခင္း အစိုးရက မလုပ္တဲ့အခါက်ေတာ့ ဥပေဒဘက္ပိုင္းကို နည္းနည္းေမ့ေနတာေပါ့။ Legal Danger က႐ွိေနတယ္။ လြတ္လပ္တယ္။ မလံုျခံုေသးဘူးေပါ့။ လံုျခံုမႈရဖို့အတြက္က ဒီအီလက္ထေရာနစ္အက္ဥပေဒကုိ ျပင္ရမယ္။ တခ်ို့က်ေတာ့လည္း ဆုိင္ဘာနဲ့ပတ္သက္ျပီး အြန္လုိင္းေပၚမွာ ဘာဥပေဒမွမလိုဘူးဆုိတာမ်ိုး စဥ္းစားတာမ်ိုးလည္း ႐ွိတယ္။ က်ေနာ္ကေတာ့ အဲလိုမ်ိုးလည္း မစဥ္းစားေစခ်င္ဘူး။” မီဒုိက ျမန္မာျပည္တ၀န္း လွည့္လည္သြားလာတဲ့အခါ လူငယ္ေတြအသိုင္းအ၀ို္င္းၾကားမွာေရာ လြတ္လပ္စြာထုတ္ေဖာ္ေျပာဆိုခြင့္နဲ့ပတ္သက္လို့၊ ၂၀၀၄ အီလက္ထေရာနစ္အက္ဥပေဒ ပယ္ဖ်က္ေရးေတြနဲ့ ပတ္သက္လို့ေရာ လူငယ္ေတြက ကိုယ့္အခြင့္အေရးကိုယ္ေတာင္းဆိုလႈပ္႐ွားဖုိ့ ဆနၵ၊ သေဘာထား၊ အျမင္ေတြ အေျခအေနေတြေရာ ဘယ္လိုျဖစ္နုိင္လဲ။ “သိပ္မသိၾကဘူး။ အမွန္အတုိင္းေျပာရရင္ ဥပေဒနဲ့ပတ္သက္လို့ ေလ့လာရေကာင္းမွန္းလည္း မသိၾကေသးဘူး။ အားနည္းေသးတယ္။ ဥပေဒေတြ ျပင္ဆင္ေရးကိစၥ၊ ထပ္မံ အသစ္ေရးဆြဲတဲ့ကိစၥေတြမွာ ျပည္သူလူထုကိုယ္တုိင္က ပူးေပါင္းပါ၀င္ ေဆာင္႐ြက္ခြင့္႐ွိတယ္ ဆုိတဲ့အသိလည္း မရိေသးဘူး။ ဥပေဒဟာ ငါတုိ့နဲ့မဆုိင္ဘူး။ ဥပေဒျပုေရးလုပ္တာက လြွႊတ္ေတာ္ကုိယ္စားလွယ္ေတြကိစၥဆိုျပီး နားလည္ထားတယ္ေပါ့့။” လြွႊတ္ေတာ္ကိုယ္စားလွယ္ေတြမွာ လူငယ္ေတြလည္း ႐ွိပါတယ္။ လူငယ္ေတြနဲ့ အဆက္ျပတ္ေနတဲ့ လြွႊတ္ေတာ္ကုိယ္စားလွယ္ေတြလည္း ႐ွိေကာင္း႐ွိနုိင္ပါတယ္။ လူငယ္ေတြရဲ့ သတင္းနည္းပညာ အုိင္တီနဲ့ ပတ္သက္ျပီး ေတာ္ေတာ္ေလး ထဲထဲ၀င္၀င္စဥ္းစားတာမ်ိုး၊ လႈပ္႐ွားတာမ်ိုးေတြ လြွႊတ္ေတာ္ကုိယ္စားလွယ္ေတြ အသိုင္းအ၀ို္င္းမွာ ျမင္ရလား။ အားရလား။ “အားမရဘူး။ သူတို့ကုိယ္တုိင္ကလည္း အမွန္အတုိင္းေျပာရရင္ အားနည္းတယ္။ နည္းပညာနဲ့ ပတ္သက္ရင္ အားနည္းခ်က္ေတြက လြွႊတ္ေတာ္ကုိယ္စားလွယ္ေတြတင္မကဘူး ၀န္ၾကီးပုိင္းေတြေရာ၊ တကယ့္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးပုိင္းကလူေတြေရာ Facebook သံုးေနတာ႐ွိတာပဲေလ။ သူတို့သုံးတဲ့အခါမွာ နည္းပညာနဲ့ပတ္သက္ျပီး အားနည္းခ်က္ေတြ ေတြ့ေနရတယ္။” ဒီအင္တာနက္ နည္းပညာ လူငယ္ေတြၾကားမွာ ထြန္းကားဖို့။ ေနာက္ အင္တာနက္လြတ္လပ္ခြင့္၊ လြတ္လပ္စြာ ထုတ္ေဖာ္ေျပာဆုိခြင့္ေတြကုိ အေရးဆုိတဲ့ လႈပ္႐ွားမႈေတြထက္စာရင္ လြွႊတ္ေတာ္ထဲမွာ ဥပမာ ေဒါက္တာဆိတ္ဖြား ဘယ္သူလဲဆိုတာမ်ိုးနဲ့ အလုပ္႐ွႈပ္ေနတာကို လူငယ္ေတြၾကား ဘယ္လိုေ၀ဖန္ခ်က္ေတြ ႐ွိလဲ။ “နည္းပညာနားလည္သူေတြ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားက ေျပာပါတယ္။ ေဒါက္တာဆိတ္ဖြားကုိ ႐ွာဖို့ဆုိတာ နည္းနည္းေတာ့ခက္တယ္။ ေနာက္ အပုိအလုပ္ေတြလို့ ထင္ၾကတယ္။ အပုိအလုပ္ဆုိတာထက္ လူငယ္ေတြကုိ နည္းနည္း အီလက္ထေရာနစ္အက္ဥပေဒ ႐ွိေနေသးတယ္ဆုိတာမ်ိုး၊ ဒါမ်ိုးေရးရင္ ဒါမ်ိုးလုပ္လို့ရတယ္ဆုိတာမ်ိုး ေျခာက္လိုက္တဲ့ ပံုစံမ်ိုးေတြလည္း ျဖစ္တယ္။ အင္တာနက္လြတ္လပ္ခြင့္နဲ့ ပတ္သက္လုိ့ က်ေနာ္တုိ့ မီဒုိက ဇြန္လေလာက္ထဲမွာ Internet Freedom Forum ဆိုတာ လုပ္ဖို့႐ွိတယ္။ အဲဒါက ျပည္သူလူထုကိုလည္း အင္တာနက္ လြတ္လပ္ခြင့္နဲ့ ပတ္သက္တဲ့ awareness (နားလည္သေဘာေပါက္မႈ) ျမင့္လာေအာင္လုပ္မယ္။ ျဖစ္နုိင္ရင္ ကိုယ္စားလွယ္ေတြ၊ ဥပေဒေရးဆြဲသူေတြကုိပါ ဖိတ္ေခၚျပီးေတာ့၊ သူတို့ုကုိယ္တုိင္ကလည္း ဒါဟာ လိုအပ္တယ္ေပါ့။ ICT for Development ဆုိတာ ႐ွိတယ္။ ICT 4D ဆိုတာ႐ွိတယ္။ တုိင္းျပည္ဖြံ့ျဖိုးတိုးတက္ေရးအတြက္ အုိင္စီတီက႑ပါတုိးတက္ဖို့ လိုတယ္။ အုိင္စီတီတုိးတက္မႈဟာ တုိင္းျပည္တုိးတက္မႈနဲ့ တုိက္ရိုက္အခ်ိုးက်ေနတယ္ဆုိတဲ့ သိမႈမ်ိုး သူတုိ့ထဲ ၀င္သြားေအာင္။ ေနာက္ အင္တာနက္လြတ္လပ္ခြင့္ဆိုတာလည္း လြတ္လြတ္လပ္လပ္ေပးေရးထားတာမ်ိုးတင္ မဟုတ္ဘူး။ သူမ်ားေတြ ျမန္ျမန္သံုးလုိ့ရျပီး က်ေနာ္တုိ့ ျမန္ျမန္သံုးမရတာလည္း ဒါ အင္တာနက္လြတ္လပ္ခြင့္ ခ်ိုးေဖာက္ခံေနရတာပဲ။” ကိုေနဘုန္းလတ္တို့ မီဒုိကေန ျမန္မာတျပည္လံုး လွည့္ျပီးေတာ့ ေ၀းလံေခါင္ဖ်ားတဲ့ေဒသက လူငယ္ေတြကုိ အုိင္စီတီနည္းပညာေတြ သင္ေပးတယ္။ ေနာက္ က်င့္၀တ္ေတြနဲ့ပတ္သက္ျပီးေတာ့၊ လူမႈကြန္ရက္ေတြနဲ့ပတ္သက္ျပီးေတာ့ သင္တန္းေတြေပးတယ္။ တကယ့္ တကယ္ လူငယ္ေတြကို ျဖည့္ဆည္းေပးရမယ့္ တာ၀န္႐ွိပုဂၢိုလ္ေတြမွာလည္း အုိင္စီတီနည္းပညာေတြကို ရိပ္မိနားလည္တာ နည္းေနမယ္ဆုိရင္ တာ၀န္ရိွလူၾကီးေတြကုိေရာ မသင္ေပးသင့္ဘူးလား။ “သင္ေပးသင့္တာေပါ့။ သူတို့သင္ခ်င္တယ္ဆုိရင္ မီဒိုက သင္ေပးဖုိ့အဆင့္သင့္ပါ။ လူၾကီးမ်ားအတြက္ သီးသန့္သင္တန္းေရာ။ က်ေနာ္တုိ့က လယ္သမားေတြအတြက္ အုိင္စီတီ၊ အေျခခံလူတန္းစားေတြအတြက္ အုိင္စီတီ၊ လြွႊတ္ေတာ္ကိုယ္စားလွယ္ေတြအတြက္ အုိင္စီတီ ဆိုျပီး သင္ရိုးညြွႊန္းတန္းေတြ ျပုစုေနတာ႐ွိတယ္။ ၀န္ၾကီးေတြ၊ လြွႊတ္ေတာ္ထဲက တျခားလူၾကီးေတြ သိခ်င္တတ္ခ်င္တယ္ဆုိရင္လည္း သင္ေပးလုိ့ရပါတယ္။”