သဲေက်ာက္ေတာင္ရဲ့ ေတာင္ကမ္းပါးယံကို ေမွ်ာ္ၾကည့္လိုက္ရင္ ေဟာင္းေလာင္းပြင့္ေနတဲ့ အေပါက္ေတြကိုပဲ ျမင္ရပါေတာ့မယ္။ အရင္တုန္းကေတာ့ ေဟာင္းေလာင္းေပါက္ေတြေနရာမွာ ဗုဒၶ႐ုပ္တုေတြ ႐ွိခဲ့ပါတယ္။ ၂၀၀၁ ခုနွစ္တုန္းက တာလီဘန္ေတြ လက္ခ်က္နဲ့ ပ်က္စီးသြားပါတယ္။ ၆ ရာစုတုန္းက အာဖဂန္နစၥတန္ဟာ ဗုဒၶသာသာရဲ့ဗဟိုခ်က္ ျဖစ္ခဲ့တဲ့ အခ်ိန္တုန္းက ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္ေတြကို ထုလုပ္ခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္ေတြကို ဖ်က္ဆီးခဲ့တဲ့ အေၾကာင္း ဘာမီယန္ခ႐ုိင္ထဲက သမုိင္းစာေရးဆရာ အလီပယန္းက ျပန္ေျပာပါတယ္၊၊ "တာလီဘန္ေတြက ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္ေတြကို ဖ်က္ဆီးျပီးေတာ့ သူတို့ရဲ့အစြမ္းအစကို ထုတ္ျပခ်င္တာေလ။ အထူးသျဖင့္ ေဟာဒီ ဘာမီယန္ ခရိုင္ထဲမွာေပါ့။" အဲဒီတုန္းက အက်ဥ္းသားတေယာက္ျဖစ္ေနခဲ့တဲ့ မာဇ ဟူစိန္အမာဒီလည္း ဗုဒၶ႐ုပ္ထုကို ဖ်က္ဆီးတဲ့အဖြဲ့ထဲမွာ ပါခဲ့ပါတယ္။ တာလီဘန္ေတြဟာ ဘုရားကို ဖ်က္ဆီးဖို့ ၾကီးမားတဲ့ လက္နက္ေတြသံုးခဲ့တဲ့အထဲမွာ တင့္ကားေတြေတာင္ပါခဲ့တယ္လုိ့ သူက ေျပာပါတယ္။ "က်ေနာ္တို့လိုမ်ဳိး စစ္အတြင္းမွာ ေထာင္ခ်ခံရတဲ့ အက်ဥ္းသားေတြအားလံုးကိုလည္း ဘုရားကို ေဖာက္ခုိင္းတယ္။ ျပီးေတာ့ ေဖာက္ခြဲေရးပစၥည္းေတြကို ထည့္ခုိင္းတယ္။ ဘုရား႐ုပ္တုေတြကို အေပါက္ေတြေဖာက္ျပီးေတာ့ ဗံုးေတြထည့္ရတယ္။" အၾကီးဆံုး႐ုပ္တုကို ဖ်က္ဆီးဖို့အတြက္ အေပါက္ေဖာက္တာနဲ့ ဗံုးခြဲရတာ ၂၅ ရက္ ၾကာခဲ့တယ္လုိ့ သူက ေျပာျပပါတယ္။ ဒီလိုနဲ့ ၂၀၀၃ ခုနွစ္မွာ တာလီဘန္ေတြရဲ့ေခတ္ က်ဆံုးသြားတဲ့အခါ တာလီဘန္ေတြ ဖ်က္ဆီးလိုက္တဲ့ ဗုဒၶ႐ုပ္ထုေတြကို ျပန္လည္ထုလုပ္ဖို့ ျဖစ္နိုင္ေခ် ႐ွိ၊ မ႐ွိကို သမုိင္းပညာ႐ွင္ေတြနဲ့ ဗိသုကာ ပညာ႐ွင္ေတြက ေဆြးေနြးခဲ့ၾကပါတယ္။၊ ေနာက္ ၁ နွစ္ၾကာတဲ့အခါမွာေတာ့ အာဖဂန္အစိုးရက ေဆာက္လုပ္ေရးလုပ္ငန္းေတြ ယူနက္စကိုရဲ့အကူအညီ၊ ဂ်ပန္နဲ့ ဂ်ာမနီတုိ့ရဲ့ ေငြေၾကးအေထာက္အပံ့နဲ့ ျပန္စခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ စီမံကိန္းက သိပ္မၾကာလိုက္ပါဘူး၊၊ အဲဒီနွစ္က အာဖဂန္နစၥတန္ရဲ့ ေဆာင္းတြင္း႐ွည္ၾကီးက ၇ လေတာင္ ၾကာျပီး အလုပ္သမားေတြအတြက္ ေအးလြန္းလို့ လုပ္ငန္းေတြ ရပ္နားခဲ့ရပါတယ္၊၊ အသက္ ၃၅ နွစ္အ႐ြယ္ မူရတ္ အလီကေတာ့ ဘုရားပ်က္ေတြကို လာၾကည့္ၾကတဲ့ လူေတြကို လမ္းျပေပးေနသူပါ။ ဘုရားကို ျပန္လည္မြမ္းမံဖို့ ၾကိုးစားခဲ့ေပမယ့္ လက္ေတြ့မွာ မေအာင္ျမင္ခဲ့ဘူးလို့ သူက ဆုိပါတယ္။ "ပ်က္စီးသြားတဲ့ ဘုရား႐ုပ္တုေတြက ဘာမွ ထူးျခားမလာပါဘူး။ ေန့တုိင္ က်ေနာ္တို့ ေတြ့တာကေတာ့ အၾကီးဆံုး ဘုရား႐ုပ္တုၾကီးေတြ ႐ွိခဲ့တဲ့ေနရာကေန ေက်ာက္တံုးၾကီးေတြ လိမ့္ လိမ့္က်ေနတာေတြပါပဲ။" "အကယ္၍ ဘယ္္သူမွ အေလးမထားၾကဘူးဆုိရင္ ၾကာရင္ က်န္တာေတြပါ ပ်က္စီးသြားလိမ့္မယ္။ မနွစ္တုန္းက ယူနက္စကိုက ႐ုပ္တု ျပန္လည္တည္ေဆာက္ေရးလုပ္ငန္းကို ရပ္ဆုိင္းဖို့ ဆံုးျဖတ္ျပီး၊ စီမံကိန္းတခုလံုးကို အာဖဂန္အစိုးရလက္ကို အပ္လုိက္ပါတယ္။ အာဖဂန္အစိုးရကလည္း ေငြေၾကးအကူအညီမရဘဲနဲ့ ႐ုပ္တု ျပန္တည္ေဆာက္ဖို့ကိစၥကို စိတ္မပါခ်င္သလုိ ျဖစ္ေနပါတယ္။ ဒီလိုနဲ့ အခုေတာ့ အဲဒီ ဘုရားေတာင္ကုန္းဟာ တာလီဘန္ေတြရဲ့ အၾကမ္းဖက္မႈျပယုဂ္ တခုအေနနဲ့ပဲ ျမင္ေတြ့ရပါေတာ့တယ္၊၊ ဂ်ာမန္အဖြဲ့တဖြဲ့က ဘုရား႐ုပ္တုေတြကို ျပန္ထုဖို့ကိစၥကို ေဆာင္႐ြက္ေနတာ႐ွိေပမယ့္ ေလာေလာဆယ္မွာေတာ့ ဘုရားကုန္းေပၚက ၾကြင္းက်န္ေသးေနတဲ့ အက်ဳိးအပဲ့ေတြကို ပ်က္စီးမသြားရေအာင္ အေကာင္းဆံုးထိန္းသိမ္းတာေလာက္ပဲ သူတုိ့ ေဆာင္႐ြက္နုိင္ပါတယ္။ တခ်ဳိ့အစိတ္အပိုင္းေတြက တန္ ၄၀ ေလာက္အထိ အခ်ိန္စီးပါတယ္၊၊ ဒါေပမယ့္ အဲဒီအစိတ္အပိုင္းေတြကို မပ်က္စီးသြားေအာင္ အေကာင္းဆံုး အကာအကြယ္ေတြနဲ့ ထိန္းသိမ္းထားပါတယ္။ ဗိသုကာေက်ာင္းသား အဆာဒူလာ ဟူစိန္နီကေတာ့ ဗုဒၶ႐ုပ္တုေတြ ျပန္ထုဖို့ ကိစၥက ျဖစ္နိုင္တယ္လို့ ယူဆပါတယ္၊၊ "က်ေနာ္တို့ ေနာက္လုပ္မယ့္ အလုပ္က ဗုဒၶ႐ုပ္တုေတြကို ျပန္ထုျပီးေတာ့ တာလီဘန္ေတြကို အလုပ္နဲ့ စိန္ေခၚဖို့စိတ္ကူးထားပါတယ္။" အရင္တုန္းက ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္ေတြကို အေၾကာင္းျပုလို့ ကမၻာလွည့္ခရီးသြားေတြ လာလည္ခဲ့လို့ ၀င္ေငြလည္း ရခဲ့တဲ့ ေဒသခံေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကလည္း ႐ုပ္တုေတြကို ျပန္ေဆာက္ဖို့ ကိစၥကို ေထာက္ခံၾကပါတယ္။ အသက္ ၂၅ နွစ္အ႐ြယ္ နာဆာ အမက္ ဘီဇက္ကေတာ့ ဘုရားကုန္းအနီးက ႐ြာမွာေနတဲ့ တကၠသိုလ္ေက်ာင္းသားတေယာက္ပါ။ ဘုရား႐ုပ္ထုေတြကို ျပန္ျပီး မြမ္းမံသင့္တဲ့ အေၾကာင္းေတြ ႐ွိတယ္လို့ သူက ယံုၾကည္ပါတယ္။ "ကမၻာလွည့္ခရီးသြားေတြ ဘုရားကုန္းကို လာလည္ရင္ ပိုက္ဆံရမယ္၊ ေဒသခံေတြလည္း အက်ဳိး႐ွိမယ္။ တုိးရစ္ေတြက ေဒသခံေတြဆီကေန အစားအေသာက္ေတြနဲ့ တျခား ၀ယ္ၾကမယ္၊ ဟိုတယ္မွာေနမယ္။ "က်ေနာ္တို့ရဲ့ ယဥ္ေက်းမႈကိုလည္း သူတို့ကို ျပလို့ ရတာေပါ့။" ဒါေပမယ့္ အာဖဂန္နိုင္ငံသားတုိင္းက ဗုဒၶ႐ုပ္တုေတြ ျပန္ထုမယ့္ ကိစၥကို လူတုိင္း သေဘာတူၾကတာ မဟုတ္ပါဘူး။ ဗုဒၶ႐ုပ္တုေတြကို ဖ်က္ဆီးတဲ့ ကိစၥကို မြတ္စလင္ဘာသာေရးဆရာေတြ သေဘာမတူတာမ်ဳိး ျဖစ္နုိင္ေပမယ့္ အခုလိုမ်ဳိး ဗုဒၶ႐ုပ္တုေတြကို ျပန္ထုမယ္ဆုိတဲ့ ကိစၥကိုေတာ့ သူတို့က လက္မခံၾကပါဘူး၊၊ အဲသလို လူေတြထဲမွာ အက်ဥ္းသားေဟာင္း ဟူစိန္ အာမက္ အမာဒီလည္း ပါ၀င္ပါတယ္၊၊ "အစၥလာမ္ လူ့အဖြဲ့အစည္းမွာ ႐ုပ္တုကိုးကြယ္တာကို ဘာသာေရးအရ လက္မခံပါဘူး။ အထူးသျဖင့္ အာဖဂန္နစၥတန္လိုမ်ဳိး အသိပညာေရခ်ိန္နိမ့္တဲ့ နိုင္ငံမ်ဳိးအတြက္ဆုိရင္ ပိုဆုိးပါတယ္။" "တခ်ဳိ့လူေတြက  ႐ုပ္ထုကုိပဲ တကယ့္ဘုရားအမွတ္နဲ့ ရိိွခိုးေနၾကရင္ ခက္မယ္ေလ။" (Ghayor Waziri, Bamiyan ရဲ့ Resurrecting Afghanistan’s Giant Buddhas ေဆာင္းပါးကို ဘာသာျပန္ပါသည္)