ငရဲကို သက္ရွိထင္ရွား ဘယ္သူမွ မႀကံဳဘူး မျမင္ဘူးေပမယ့္ ေထာင္ကိုေတာ့ ေလာကငရဲအျဖစ္ တင္စားေျပာဆိုေလ့ ရွိပါတယ္။ လက္ေတြ႔မႀကံဳဘူးၾကေပမယ့္ ဗုဒၶစာေပမွာ ေဖာ္ျပထားတာေတြအရ စာေတြ႔နဲ႔ ငရဲကို ခံစားေျပာဆိုၾကတာပါ။ ငရဲႀကီးရွစ္ထပ္နဲ႔ ေထာင္နဲ႔ဟာ အသြင္သဏၭာန္အရေရာ အႏွစ္သာရပါ သိပ္မကြာျခားလွဘူးလို႔ ဆိုၾကပါတယ္။ ေထာင္ကို အက်ဥ္းေထာင္၊ နရသိန္၊ ေၾကးတိုက္၊ ဘဝတကၠသိုလ္ စသျဖင့္ အမ်ိဳးမ်ိဳးေခၚခဲ့ၾကတယ္။ တကယ္ေတာ့ ေထာင္ဆိုတာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၱရားအတြက္ အသုံးျပဳတဲ့ ကိရိယာပါပဲ။ ေထာင္ဟာ အုပ္ခ်ဳပ္သူတို႔ရဲ႕ တီထြင္ခ်က္တခုပါ။ ဒါေၾကာင့္လည္း ေထာင္ဟာ အုပ္ခ်ဳပ္သူ အုပ္ခ်ဳပ္ခံ ဆိုတာနဲ႔အတူ ေပၚလာတာလို႔ ဆိုၾကပါတယ္။ အေရွ႕တိုင္းမွာေတာ့ ဘုရင္အုပ္ခ်ဳပ္ေရး စတင္ခဲ့တဲ့ မဟာသမၼတမင္း လက္ထက္ကတည္းက ေပၚေပါက္ခဲ့တာလို႔ မွတ္သားရတယ္။ အထင္အရွား ရွိခဲ့တာကေတာ့ ဗိမၺိသာရမင္းပါပဲ။ ေၾကးတိုက္အုတ္႐ုိးနဲ႔အေျခခံအုတ္ျမစ္ေတြကို အိႏၵိယ ေရွးေဟာင္းအဖြဲ႔က တူးေဖာ္ထားတာေတြကလည္း အထင္ကရပါ။ ျမန္မာတို႔ရဲ႕ ပေဒသရာဇ္ကာလ တေလွ်ာက္လုံးမွာလည္း ေၾကးတိုက္ဆိုတဲ့ အမည္ဟာ ေထာင္ေဝါဟာရတခု ျဖစ္ခဲ့တယ္။ ေထာင္ကို လူတိုင္းက ရြံရွာစက္ဆုပ္ၾကတယ္။ ေထာင္ဆိုတာ မေကာင္းမႈျပဳသူေတြရဲ႕ ျပစ္ဒဏ္ခံယူရာ အရပ္ေဒသတခုအျဖစ္ မွတ္ယူခဲ့ၾကတယ္။ ေထာင္မွာ ခိုးဆိုး လုယက္ လူသတ္ မုဒိမ္းသမားတို႔သာမက တည္ဆဲဥပေဒနဲ႔ ဆန္႔က်င္သူေတြ၊ အုပ္ခ်ဳပ္သူရဲ႕ အာဏာကို လက္မခံ ေတာ္လွန္သူေတြလည္း အုပ္ခ်ဳပ္သူေတြရဲ႕ ျပစ္ဒဏ္ေပးတာကို ခံၾကရတာပါ။ ဒါေၾကာင့္ ေထာင္ဟာ စာရိတၱပ်က္ယြင္းသူေတြသာမက စာရိတၱ ေကာင္းသူေတြလည္း အခန္႔မသင့္ရင္ နားခိုသြားရတတ္တဲ့ ေနရာတခု ျဖစ္ခဲ့တယ္။ ေထာင္က်တယ္ဆိုတိုင္း လူဆိုးေတြရွိတဲ့ အရပ္တခုလို႔ေတာ့ သတ္မွတ္ရခက္ပါတယ္။ ေထာင္ဆိုတာကေတာ့ မေနသင့္ မေနအပ္တဲ့ ပစၥႏၱရစ္အရပ္၊ မစည္ကားအပ္တဲ့အရပ္ ဆိုတာကေတာ့ အေသအခ်ာပါ။ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာေတာ့ ပေဒသရာဇ္ေခတ္ရဲ႕ ေၾကးတိုက္ေတြဟာ ေနရာအျဖစ္သာ ခန္႔မွန္းႏုိင္ေပမယ့္ အတိအက်ရွာေဖြဖို႔ မလြယ္လွပါ။ အထင္အရွား ရွိေနတာကေတာ့ ကိုလိုနီေခတ္ ေထာင္ေတြပါပဲ။ ဒီေန႔အထိ မပ်က္မစီး ရွိေနပါေသးတယ္။ အခ်ိဳ႕ေသာ ကိုလိုနီေထာင္ေတြကေတာ့ လိုအပ္ခ်က္အရ ၿဖိဳဖ်က္ၿပီး အေဆာက္အအုံသစ္ေတြအျဖစ္ ေျပာင္းလဲသြားခဲ့ပါတယ္။ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ ပထမက်ဴးေက်ာ္စစ္ၿပီးတာနဲ႔ အဂၤလိပ္ မဟာဝန္ရွင္ေတာ္မင္းႀကီးရဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးနဲ႔အတူ သူ႔အုပ္ခ်ဳပ္ေရးကို အေထာက္အကူျပဳမယ့္ အက်ဥ္းေထာင္ဆိုတာလည္း ေရွ႕ဆင့္ေနာက္ဆင့္ဆိုသလို ေပၚလာခဲ့တာ။ ကိုလိုနီေခတ္ အေစာဆုံးေထာင္က စစ္ေတြအက်ဥ္းေထာင္ပါ။ ၁၈၂၇ ခုႏွစ္မွာ စစ္ေတြၿမိဳ႕ဟာ အဂၤလိပ္အစိုးရရဲ႕ ႐ုံးစိုက္ရာၿမိဳ႕ ျဖစ္လာတယ္။ ႐ုံးစိုက္ရာၿမိဳ႕ ျဖစ္တဲ့အေလ်ာက္ ၁၈၂၇ ခုႏွစ္မွာပဲ အက်ဥ္းသား ၄၆၄ ေယာက္ ထားႏုိင္တဲ့ စစ္ေတြအက်ဥ္းေထာင္ကို တည္ေဆာက္ခဲ့တာေၾကာင့္ ဒီေထာင္ဟာ ကိုလိုနီယႏၱရားရဲ႕ ပထမဆုံး အက်ဥ္းေထာင္ ျဖစ္ခဲ့တယ္။ ဒုတိယအက်ဥ္းေထာင္က ၁၈၃၀ ထဲမွာ ေဆာက္ခဲ့တဲ့ သံတြဲအက်ဥ္းေထာင္ပါ။ မူလအစကေတာ့ လက္ရွိ သံတြဲေဈးေနရာမွာ ေဆာက္ခဲ့တာ။ အက်ဥ္းေထာင္ငယ္ေလးတခုပါ။ (ဃ) အဆင့္ေထာင္အျဖစ္ သတ္မွတ္ခဲ့တာ။ ၁၈၉၆ ခုႏွစ္ထဲေရာက္မွ လက္ရွိေနရာမွာ တိုးခ်ဲ႔ေျပာင္းလဲ ေဆာက္လုပ္ၿပီး (ခ) အဆင့္ အက်ဥ္းေထာင္အျဖစ္ သတ္မွတ္ခဲ့တာ။ ၁၈၂၄ ေအာက္ဗမာျပည္ျဖစ္တဲ့ တနသၤာရီကို သိမ္းၿပီးတဲ့ေနာက္ မေလးရွား ဝန္ရွင္ေတာ္မင္းႀကီးေအာက္မွာ ထားခဲ့တာ။ အဲ့ဒီအခ်ိန္က က်ိဳကၡမီမွာ ႐ုံးစိုက္ခဲ့ေတာ့ ကိ်ဳကၡမီမွာပဲ ယာယီေထာင္တခု ေဆာက္ခဲ့တာ။ ေနာက္ေတာ့ ေမာ္လၿမိဳင္ကို ႐ုံးေျပာင္းစိုက္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ ၁၈၃၂ ခုထဲေရာက္မွ ေမာ္လၿမိဳင္ေထာင္ကို ေဆာက္ခဲ့တာ။ ေမာ္လၿမိဳင္ေထာင္က အဂၤလိပ္တို႔ တတိယေျမာက္ ေဆာက္ခဲ့တဲ့ အက်ဥ္းေထာင္ပါ။ (က) အမ်ဳိးအစား အက်ဥ္းေထာင္အျဖစ္ သတ္မွတ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီမွာ တခုေျပာစရာရွိတာက သထုံအေၾကာင္းပါ။ ၁၈၂၄ ခုႏွစ္မွာ သထုံကို အဂၤလိပ္တို႔ သိမ္းပိုက္ေပမယ့္ သထုံခ႐ုိင္တခုလုံးက ၁၈၅၂ ခုႏွစ္ ဒုတိယ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ စစ္ၿပီးမွ သူတပါးလက္ေအာက္ ေရာက္ခဲ့တာ။ ဒါေၾကာင့္ သထုံေထာင္ဟာ ၁၈၈၉ ေရာက္မွ ေထာင္ငယ္ေလးအျဖစ္ ေဆာက္ခဲ့တာလို႔ မွတ္တမ္းေတြက ဆုိပါတယ္။ အခုေဖာ္ျပခဲ့တာဟာ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ ပထမစစ္အၿပီး အုပ္ခ်ဳပ္ေရးနဲ႔အတူ ေပၚေပါက္လာခဲ့တဲ့ အက်ဥ္းေထာင္ေတြပါ။ ဘယ္ေခတ္ဘယ္ကာလ ဘယ္အစိုိုးရမဆို အုပ္ခ်ဳပ္ေရး တည္ၿငိမ္ဖို႔အတြက္ ဖိႏွိပ္ေရးယႏၱရားအျဖစ္ အက်ဥ္းေထာင္ကို အသုံးျပဳခဲ့ၾကတာ။ ေခတ္မ်ားစြာ ျဖတ္သန္းခဲ့ရေပမယ့္ အစိုးရဆိုတာနဲ႔အတူ ေပၚလာတဲ့ ေထာင္ကေတာ့ ပေပ်ာက္မသြားတဲ့အျပင္ ပိုလို႔ တိုးပြားလာတာပဲ ရွိပါတယ္။ အခ်ိဳ႕က စာရိတၱနဲ႔ပတ္သက္တာ ျဖစ္သလို အခ်ိဳ႕ၾကေတာ့ အာဏာအေၾကာင္းတရားေၾကာင့္ ျပစ္မႈအျဖစ္ သတ္မွတ္ၿပီး ေထာင္ခ်ထိန္းသိမ္းခဲ့ျခင္း ခံရတာ။ ကိုလိုနီေခတ္ဦး ေထာင္ေတြမွာေတာ့ ျမန္မာေတာ္လွန္ေရးသမားေတြဟာ အမ်ားစု ထိန္းသိမ္းခံၾကရတာပါ။ အဲ့ဒီေခတ္က အက်ဥ္းသားေတြကိုေတာ့ ေဆးမင္းႀကီးလို႔ေခၚတဲ့ ေက်ာက္ထိုးဆရာေတြရဲ႕ လက္ေအာက္မွာ ထားရွိခဲ့တယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ ေနာက္မွ အက်ဥ္းေထာင္မင္းႀကီးလက္ေအာက္ ထားရွိခဲ့တာပါ။ ကိုလိုနီေခတ္ဦး ျမန္မာႏိုင္ငံေထာင္အေၾကာင္း ဆက္ေျပာဖို႔ ရွိပါေသးတယ္။ အခုေတာ့ ဒီမွာပဲ တခန္းရပ္လိုက္ပါတယ္။ ဆရာေ႒း