“ေရႀကီးတဲ့အခ်ိန္က က်မ ကိုယ္ဝန္လေစ့ခ်ိန္၊ ေရတက္လာတဲ့အခ်ိန္မွာပဲ က်မ ဗိုက္နာလာတယ္၊ ဗိုက္နာေတာ့ က်မတို႔ရြာမွာက ေက်းလက္ေဆးမႉး၊ နာ့စ္မလည္း မရွိဘူး”
လြန္ခဲ့တဲ့ ၂၀၁၅ ခုႏွစ္ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ မုတ္သုံမိုးေၾကာင့္ ျမန္မာႏုိင္ငံ အႏွံ႔အျပားမွာ ေရႀကီးမႈေတြ၊ ေျမၿပိဳမႈေတြ ျဖစ္ပြားခဲ့ၿပီး ဆိုးဝါးတဲ့ ေရႀကီးမႈျဖစ္တဲ့အခ်ိန္မွာ ႀကံဳခဲ့ရတဲ့ အျဖစ္အပ်က္ကို မႏွင္းႏွင္းေအးက ေျပာျပခဲ့တာပါ။ မႏွင္းႏွင္းေအးဟာ ရခုိင္ျပည္နယ္၊ ပုဏၰားကၽြန္းၿမိဳ႕နယ္၊ မွင္းဇီေခ်ာင္းေက်းရြာသူ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္တုန္းက သူမက အသက္ ၂၄ ႏွစ္အရြယ္ပဲ ရွိပါေသးတယ္။
ကံမေကာင္းစြာနဲ႔ပဲ ေရတက္လာတဲ့အခ်ိန္က်မွ သူမ ဗုိက္စနာလာခဲ့တာပါ။ မဖြံ႔ၿဖိဳးေသးတဲ့ ေက်းရြာျဖစ္တဲ့အတြက္ ေက်းလက္ေဆးမႉးေတြ၊ သူနာျပဳေတြလည္း မရွိတာေၾကာင့္ ညဥ့္နက္သန္းေခါင္မွာပဲ တျခားတရြာက ေဆးမႉးကို သြားေခၚခဲ့ရပါတယ္။ လမ္းပန္းဆက္သြယ္ေရး ဆိုးဝါးမႈေၾကာင့္ မနက္အ႐ုဏ္တက္ခ်ိန္မွပဲ ေဆးမႉးေရာက္လာၿပီး ကေလးေမြးဖြားႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။ ကံေကာင္းစြာနဲ႔ သမီးေလးကို က်န္းက်န္းမာမာနဲ႔ ေမြးဖြားႏုိင္ခဲ့ေပမယ့္ သူမ သက္ျပင္းမခ်ႏုိင္ခဲ့ပါဘူး။
“ကေလးေမြးၿပိီးတာနဲ႔ ေရတက္လာေတာ့ အိမ္နီးခ်င္းအိမ္တအိမ္မွာ တညအိပ္ခဲ့ရတယ္၊ မနက္မိုးလင္းေတာ့ ေတာင္ေပၚကို ေျပးခဲ့တာ။ ေန႔တဝက္ေလာက္ေနၿပီး ေဆာင္းဒံုေက်းရြာကို စက္ေလွနဲ႔ကူး၊ ၿပီးေတာ့ ကုန္းေပၚမတက္ႏိုင္လို႔ ေရထဲ စက္ေလွေပၚမွာ ေနခဲ့ရတယ္” လို႔ မီးတြင္းမွာပဲ နီတာရဲကေလး တဖက္နဲ႔ ေရေဘးေရွာင္ခဲ့ရတဲ့ သူမရဲ႕အေတြ႔အႀကံဳကို ေျပာျပပါတယ္။
သဘာဝေဘးျဖစ္ေနတဲ့အခ်ိန္မွာ ဒီလို အခက္အခဲကို ရင္ဆုိင္ခဲ့ရတာဟာ မႏွင္းႏွင္းေအး တေယာက္တည္းေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။ ရခိုင္ျပည္နယ္ အခ်ဳိ႕ေက်းရြာေတြမွာလည္း ေရမက်လုိ႔ ကေလးေတြကို ေရထဲမွာပဲ ေမြးခဲ့ရတဲ့ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေတြလည္း ရွိခဲ့တယ္လို႔ ေဒသခံအခ်ဳိ႕က ေျပာပါတယ္။ ၂၀၁၅ ခုႏွစ္၊ ေရေဘးသင့္ ျပည္သူေတြထဲမွာ ႏုိ႔တုိက္မိခင္နဲ႔ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ အမ်ဳိးသမီး ၆ ေသာင္းေက်ာ္ ပါဝင္ခဲ့တယ္လို႔ ႏုိင္ငံေတာ္အစိုးရရဲ႕ အစီရင္ခံစာ ထုတ္ျပန္ခ်က္ေတြမွာ ပါရွိပါတယ္။
ႏုိင္ငံေပါင္း ၁၈၅ ႏုိင္ငံမွာ ၁၉၉၅ ခုႏွစ္နဲ႔ ၂၀၁၄ ခုႏွစ္ၾကား သဘာဝေဘးအႏၱရာယ္ အဆုိးဝါးဆံုး က်ေရာက္ခဲ့တဲ့ ႏုိင္ငံအဆင့္ သတ္မွတ္ရာမွာ ျမန္မာႏုိင္ငံက အဆင့္ (၂) ေနရာမွာ ရွိခဲ့ၿပီး ၂၀၀၈ နာဂစ္ ဆုိင္ကလုန္း၊ ၂၀၁၀ အပူလႈိင္းဒဏ္နဲ႔ ၂၀၁၅ မွာ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ ေရလႊမ္းမိုးမႈေတြလုိမ်ဳိး ျပင္းထန္တဲ့ ရာသီဥတု ဆုိးဝါးမႈေတြဟာ ပိုၿပီး အျဖစ္မ်ားလာႏုိင္တယ္လို႔ ကိုလံဘီယာတကၠသုိလ္ Worldwide Fund for Nature (WWF) နဲ႔ ကုလသမဂၢရဲ႕ Human Settlements Program (UNHSP) တုိ႔ ထုတ္ျပန္ခဲ့တဲ့ “Assessing Climate Risk in Myanmar” ဆိုတဲ့ အစီရင္ခံစာမွာ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။
ဒီလို သဘာဝေဘးအႏၱရာယ္ေတြ ႀကံဳလာတဲ့အခါမွာ ႀကိဳတင္ျပင္ဆင္မႈေတြ ျပဳလုပ္တဲ့အခ်ိန္နဲ႔ ကယ္ဆယ္ေရးေတြ ျပဳလုပ္တဲ့ေနရာေတြမွာ ေဘးသင့္အမ်ဳိးသမီးေတြအတြက္ ထည့္သြင္းစဥ္းစားမႈေတြ အားနည္းေနေသးေၾကာင္း ေထာက္ျပေဝဖန္မႈေတြလည္း ရွိေနပါတယ္။
ျမန္မာႏုိင္ငံအေနနဲ႔ သဘာဝေဘးအႏၱရာယ္နဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ႀကိဳတင္သတိေပးမႈ နည္းစနစ္ေတြ အားနည္းေနေသးသလို အဲဒီထဲမွာမွ အမ်ဳိးသမီးေတြဟာ ယဥ္ေက်းမႈ ဓေလ့ထံုးတမ္းအရ အမ်ဳိးသားေတြနဲ႔ယွဥ္ရင္ မီဒီယာနဲ႔ အလွမ္းကြာေဝးၾကတာေၾကာင့္ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြကို ေရဒီယို၊ အင္တာနက္စာမ်က္ႏွာေတြကတဆင့္ အသိေပး ေၾကညာတဲ့အျပင္ ေက်းရြာအဆင့္ထိ သတင္းျပန္ၾကားမႈေတြ ျပဳလုပ္သင့္တယ္လို႔ Gender & Development ဆုိင္ရာ Independent Consultant ျဖစ္သူ နန္းျဖဴျဖဴလင္းက ဆုိပါတယ္။
“ဟိုးအရင္တုန္းကလို မီးကင္းသံေခ်ာင္းေခါက္သလိုပဲ .. ဒီသံေခ်ာင္းေခါက္ရင္ေတာ့ ဘာကိုသတိေပးတာေဟ့လို႔ ႐ုိး႐ုိးရွင္းရွင္းနဲ႔ ေက်းရြာကလူေတြ နားလည္ေအာင္ လုပ္ေပးဖုိ႔က လုိေနေသးတယ္” လို႔ နန္းျဖဴျဖဴလင္းက ေျပာပါတယ္။
ဒီလုိ ေဘးအႏၱရာယ္ ႀကိဳတင္ျပင္ဆင္မႈဆုိင္ရာ ဗဟုသုတ နည္းပါးတာေၾကာင့့္ ေျပးလႊားရတဲ့ အခါမွာလည္း အေရးေပၚပစၥည္းေတြ သယ္ေဆာင္ႏုိင္ျခင္း မရွိတာဟာလည္း အမ်ဳိးသမီးေတြအတြက္ ေဘးသင့္အခ်ိန္မွာ ထပ္ဆင့္ အခက္ႀကံဳဖုိ႔ အေၾကာင္းတရားေတြထဲက တခုျဖစ္ပါတယ္။
“အေျပးအလႊား အသက္လုေနရတဲ့ အေနအထားမွာ သူတုိ႔မွာ အဝတ္အစားေတြ ပါမလာဘူး။ အတြင္းခံေဘာင္းဘီအက်ႌတု႔ိ၊ အဲဒီဟာေတြ ပါမလာတဲ့အခါမွာ ေတာ္ေတာ္ေလး အခက္အခဲေတြႀကံဳရတဲ့ အေနအထားေတြရွိတယ္” လို႔ ၿပီးခဲ့တဲ့ ၂၀၁၅ ေရႀကီးတဲ့ကာလမွာ ရခုိင္ျပည္နယ္အတြင္း ကယ္ဆယ္ေရးလုပ္ငန္းေတြ လုပ္ခဲ့တဲ့ ရခိုင္အမ်ဳိးသမီးမ်ား အစည္းအ႐ုံးရဲ႕ ဒုဥကၠ႒ ၁ ေစာစံၿငိမ္းသူက ဆုိပါတယ္။
ဒါ့အျပင္ ေဘးအႏၱရာယ္ႀကံဳလို႔ ကယ္ဆယ္ေရးလုပ္ငန္းေတြ ျပင္ဆင္လုပ္ေဆာင္တဲ့ေနရာမွာ က်ားမေရးရာအျမင္ေတြ အားနည္းေနတာဟာလည္း မႏွင္းႏွင္းေအးတုိ႔လုိ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ အမ်ဳိးသမီးေတြအတြက္ မ်ဳိးဆက္ပြားျခင္းဆုိင္ရာ ကူညီေထာက္ပံ့မႈေတြအတြက္ အားနည္းခ်က္ေတြ ျဖစ္ေစသလို အျခား က်ားမေရးရာဆုိင္ရာ မတူညီတဲ့ လုိအပ္ခ်က္ေတြကို ျဖည့္ဆည္းရာမွာလည္း လစ္ဟာမႈေတြကို ျဖစ္ေစပါတယ္။
သထံုခ႐ုိင္ လူမႈဝန္ထမ္း ကယ္ဆယ္ေရးႏွင့္ ျပန္လည္ေနရာခ်ထားေရးဌာန ဦးစီးအရာရွိကေတာ့ ခ႐ုိင္အတြင္း ေဘးသင့္သူေတြ ကယ္ဆယ္ေရးတြက္ ႀကိဳတင္ျပင္ဆင္ရာမွာ အမ်ဳိးသမီးေတြအတြက္ ထည့္သြင္းစဥ္းစားမႈေတြ လုပ္ေဆာင္ထားတယ္လို႔ ဆုိပါတယ္။
“အမ်ဳိးသမီး အသက္အရြယ္ေပၚ မူတည္ၿပီးေတာ့ လစဥ္သံုးပစၥည္းတုိ႔၊ တျခားပစၥည္းေတြ အတြင္းခံတုိ႔ ဘာတုိ႔ကေတာ့ ထည့္ၿပီးေတာ့ ေထာက္ပံ့ေပးတယ္” လို႔ သူက ဆုိပါတယ္။
အမ်ဳိးသမီးေတြရဲ႕ လံုၿခံဳေရးနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီးလည္း အခ်င္းခ်င္း ဝိုင္းဝန္းထိန္းသိမ္းမႈေတြ ရွိတဲ့အျပင္ အဖြဲ႔ေခါင္းေဆာင္ေတြဖြဲ႔ၿပီး လံုၿခံဳေရးအတြက္ ေစာင့္ေရွာက္တဲ့အေၾကာင္းကို ဦးစီးအရာရွိက ေျဖၾကားခဲ့ပါတယ္။
ကူညီကယ္ဆယ္ေရးေတြ လုပ္တဲ့အခါ အမ်ဳိးသမီး အသံုးအေဆာင္ပစၥည္းေတြ ထည့္သြင္းေထာက္ပံ့တာမ်ဳိးေတြ ခုေနာက္ပိုင္း ပုိမိုရွိလာေပမယ့္ အစိုးရနဲ႔ အစိုးရမဟုတ္တဲ့ လူမႈကယ္ဆယ္ေရးေတြမွာ က်ားမေရးရာအျမင္ေတြ ဆက္ၿပီး အားနည္းေနမယ္ဆုိရင္ ေဘးသင့္အမ်ဳိးသမီးေတြကို ထိထိေရာက္ေရာက္ ကယ္ဆယ္ဖုိ႔အတြက္ ႀကီးမားတဲ့ အဟန္႔အတား ျဖစ္ေနဦးမွာပါလုိ႔ အမ်ဳိးသမီးေရး ေဆာင္ရြက္သူေတြက ေျပာဆိုၾကပါတယ္။
“အမ်ဳိးသားေတြေပါ့ေလ။ အထုပ္ေတြကို သယ္ၾကတာ။ ေပါ့တယ္၊ ေပါ့တယ္၊ ဘာအထုပ္လဲေပါ့။ အမ်ဳိးသမီး လစဥ္သံုး ဂြမ္းထုပ္လုိ႔လည္း ေျပာေရာ ဘုန္းခနဲ ပစ္ခ်တာ။ ၿပီးေတာ့ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းမွာ မထားနဲ႔၊ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းမွာ မထားနဲ႔၊ မသင့္ေတာ္ဘူးတဲ့” လို႔ ၿပီးခဲ့တဲ့ ၂၀၁၅ ေရႀကီးမႈမွာ ရခုိင္ျပည္နယ္ဘက္မွာ ေတြ႔ႀကံဳခဲ့တာကို နန္းျဖဴျဖဴလင္းက ေျပာျပခဲ့ပါတယ္။
တခ်ိန္တည္းမွာ အစိုးရအပါအဝင္ အစိုးရမဟုတ္တဲ့ လူမႈကယ္ဆယ္ေရး လုပ္ငန္းေတြရဲ႕ နည္းစနစ္ အားနည္းတာေၾကာင့္လည္း ကယ္ဆယ္ေရးပစၥည္းေတြ ေထာက္ပံ့တဲ့ေနရာမွာ လြဲေခ်ာ္မႈေတြ အမ်ားအျပားရွိခဲ့ၿပီး အခ်ိန္ေႏွာင့္ေႏွးၾကန္႔ၾကာမႈေတြ ရွိခဲ့တယ္လို႔ လူမႈကယ္ဆယ္ေရးလုပ္သူ အခ်ဳိ႕က ေထာက္ျပခဲ့ၾကပါတယ္။
“မိသားစုတစုကို ဘယ္ႏွစ္ထုပ္ဆုိၿပီး ခြဲတမ္းနဲ႔ကို ခ်လုိက္တာ။ အဲဒီလုိ ခြဲတမ္းနဲ႔ခ်လိုက္ေတာ့ အဲဒီပစၥည္းက မလုိတဲ့သူေတြရွိတယ္။ ဥပမာ– အမ်ဳိးသမီးအသံုးအေဆာင္ပစၥည္းက ေယာက္်ားေတြဆီမွာ ေရာက္သြားတာမ်ဳိး” လို႔ ေစာစံၿငိမ္းသူက ေျပာပါတယ္။
ဒါေၾကာင့္မုိ႔လုိ႔ အစိုးရအေနနဲ႔ လူမႈကယ္ဆယ္ေရး နည္းစနစ္ေတြကို လံုေလာက္တဲ့ အေနအထားေရာက္ေအာင္ အခုခိ်န္မွာ ျမႇင့္တင္ႏုိင္ေနၿပီလား ဆုိတာကလည္း ေစာင့္ၾကည့္ေနရဦးမယ့္ အေနအထား ျဖစ္ေနဆဲပါ။
ကယ္ဆယ္ေရးလုပ္ေဆာင္သူေတြ အေနနဲ႔ က်ားမ ကြဲျပားမႈအေပၚမွာ အမ်ဳိးသမီးေတြအတြက္ ထူးျခားၿပီးေတာ့ လိုအပ္ခ်က္ေတြ ရွိေနတယ္ဆိုတဲ့ အခ်က္ကို နားလည္သေဘာေပါက္ဖုိ႔ လိုသလိုမ်ဳိး ကယ္ဆယ္ေရးကိစၥ တခုခုကို စီမံမလုပ္ေဆာင္ခင္မွာ အဲဒီေနရာမွာရွိေနတဲ့ ေဘးဒုကၡႀကံဳေနရသူေတြရဲ႕ သေဘာဆႏၵကို အရင္ဆံုးေမးၿပီး စီမံခန္႔ခြဲသင့္တယ္လုိ႔ ေစာစံၿငိမ္းသူကပဲ ဆက္ေျပာပါတယ္။
ၿပီးခဲ့တဲ့ ၂၀၁၇ ခုႏွစ္မွာလည္း က်ားမေရးရာ တန္းတူညီမွ်ေရးကြန္ရက္ (GEN) မွ ၂၀၁၅ ခုႏွစ္ ေရေဘးအႏၱရာယ္နဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး “မုိးစက္ငယ္ေလးမ်ား” ေခါင္းစဥ္နဲ႔ ေလ့လာသံုးသပ္မႈ စာတမ္းတခုကို က်ားမ အျမင္႐ႈေထာင့္မွ သံုးသပ္ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီစာတမ္းမွာလည္း အစိုးရနဲ႔ ကယ္ဆယ္ေရးဆုိင္ရာ လူထုဖြံ႔ၿဖိဳးေရး အဖြဲ႔အစည္းမ်ားအေနနဲ႔ သဘာဝေဘးအႏၱရာယ္ဆုိင္ရာ ႀကိဳတင္ျပင္ဆင္မႈမ်ား၊ အေရးေပၚတု႔ံျပန္မႈေတြမွာ က်ားမေရးရာ အျမင္႐ႈေထာင့္ ထည့္သြင္းေရးနဲ႔ အေရးေပၚတု႔ံျပန္မႈေတြမွာ က်ားမေရးရာ ဘတ္ဂ်က္ခ်ထားမႈမ်ား ေသခ်ာေစရမယ္ဆုိတဲ့ အႀကံျပဳခ်က္ေတြကို ေထာက္ျပေျပာဆုိထားပါတယ္။
အမ်ဳိးသမီးမ်ား ဖြံ႔ၿဖိဳးတုိးတက္ေရး အမ်ဳိးသားအဆင့္ မဟာဗ်ဴဟာစီမံကိန္း (NSPAW) မွာ အမ်ဳိးသမီးနဲ႔ အေရးေပၚအကူအညီဆုိတဲ့အခ်က္ ပါဝင္ၿပီး ဒီမဟာဗ်ဴဟာစီမံကိန္းကို ႏုိင္ငံေတာ္ဘတ္ဂ်က္နဲ႔ ေသခ်ာလုပ္ေဆာင္မႈ မရွိေသးဘူးလို႔ နန္းျဖဴျဖဴလင္းက ဆိုပါတယ္။
“ေျပာရမယ္ဆုိရင္ ျဖစ္ေတာ့မွ လုပ္တာမဟုတ္ဘူး။ အခု ဘာမွမျဖစ္ခင္ကတည္းက Emergency Response (အေရးေပၚကူညီကယ္ဆယ္မႈ) ေတြကို ဘယ္လိုမ်ဳိး စနစ္တက်လုပ္မလဲ၊ ဘယ္လုိမ်ဳိး အမွားနည္းနည္းနဲ႔ လုပ္မလဲဆုိတာကို ေသေသခ်ာခ်ာ စီမံကိန္းခ်ၿပီး လုပ္သင့္တယ္” လုိ႔ သူကေျပာပါတယ္။
ရခိုင္ျပည္နယ္က ေက်းရြာသူ မႏွင္းႏွင္းေအးရဲ႕ သမီးေလးကေတာ့ အခုဆုိရင္ ၃ ႏွစ္အရြယ္ ရွိေနပါၿပီ။ ေရေဘးအႏၱရာယ္ၾကားမွာ သမီးေလးကို ေအာင္ျမင္စြာ က်န္းက်န္းမာမာ ေမြးဖြားႏုိင္ခဲ့ေပမယ့္ မီးတြင္းကာလမွာ နီတာရဲသမီးငယ္နဲ႔အတူ အသက္လုၿပီး ေရေဘးအႏၱရာယ္ကေန ေျပးလႊားခဲ့ရတဲ့ အခိုက္အတန္႔ကိုေတာ့ သူမဘဝတေလွ်ာက္ အိပ္မက္ဆိုးတခုအျဖစ္ အမွတ္ရေနဦးမွာပါ။
“ဒီလိုမ်ိဳး အခက္အခဲေတြ ႀကံဳရတဲ့အခ်ိန္ဆို ရြာမွာ ေဆးခန္းေတြနဲ႔ ေဆးမႉးေတြ၊ နာ့စ္မေတြ (သူနာျပဳ) ေတြ လိုခ်င္ပါတယ္။ သူတို႔ရွိရင္ က်မတို႔ အမ်ိဳးသမီးေတြအတြက္ တစံုတရာ အဆင္ေျပမွာပါ။”
မယ္လြန္း
(hiburma.net ဝက္ဘ္ဆုိက္မွ ျပန္လည္ေဖာ္ျပသည္။)
