ဒီတပတ္ေဆြးေႏြးမယ့္ အေၾကာင္းအရာကေတာ့ မၾကာခင္ ရက္ပိုင္းအတြင္းက ဥေရာပသမဂၢက ျမန္မာျပည္ရဲ႕ လံုၿခံဳေရးအရာရွိတခ်ဳိ႕ကို ခရီးသြားလာခြင့္ ပိတ္ဆို႔မႈနဲ႔ သူတို႔ရဲ႕ ပိုင္ဆိုင္မႈေတြကို အေရးယူမႈ လုပ္ပါတယ္။ ကမာၻ႔လြတ္ၿငိမ္းခ်မ္းသာခြင့္အဖဲြ႔ကလည္း ဗိုလ္ခ်ဳပ္မႉးႀကီးမင္းေအာင္လိႈင္ အပါအဝင္ လံုၿခံဳေရးတပ္ဖဲြ႔ဝင္ ၁၃ ေယာက္ကို အေရးယူေပးဖို႔ စာတမ္းတေစာင္ ထြက္လာပါတယ္။ အဲဒါနဲ႔ပတ္သက္လို႔ လူ႔အခြင့္အေရး ခ်ဳိးေဖာက္တယ္ဆိုတဲ့ စြပ္စဲြခ်က္ေတြကို ျမန္မာျပည္အေနနဲ႔ ဘယ္လို ေရွာင္လဲႊမလဲ၊ ဘယ္လိုေက်ာ္လႊားမလဲ ဆိုတာနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ ေဆြးေႏြးမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီတပတ္ ေဆြးေႏြးမယ့္သူေတြကေတာ့ ISP Myanmar မွ ဦးေအာင္သူၿငိမ္းနဲ႔ ႏုိင္ငံေရးေလ့လာသုံးသပ္သူ ေဒါက္တာရန္မ်ဳိးသိမ္းတို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ ဦးတိုးေဇာ္လတ္ (ဒီဗီြဘီ) “ဆရာ ဦးေအာင္သူၿငိမ္းကိုပဲ စေမးပါမယ္။ ေလာေလာဆယ္မွာ Amnesty International ကေတာ့ နာမည္နဲ႔တပ္ၿပီး ပထမဆံုးအႀကိမ္ တပ္မေတာ္ကာကြယ္ေရးဦးစီးခ်ဳပ္ အထိပါ ပါလာတယ္။ ဒီလိုမ်ဳိး စနစ္တက် ခ်ဳိးေဖာက္မႈေတြမွာ တာဝန္မကင္းဘူး၊ အဲဒီအတြက္ ကိုင္တြယ္ေပးပါဆိုတာ။ ဒါရဲ႕ သက္ေရာက္မႈ ဘာရွိႏိုင္လဲ။ ဒီလိုအက်ပ္အတည္းက ဘယ္လို ေဖာက္ထြက္မလဲ ဆရာ့အေနနဲ႔ စေဆြးေႏြးေပးပါဦး။” ဦးေအာင္သူၿငိမ္း (ISP Myanmar) “အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာ လြတ္ၿငိမ္းခ်မ္းသာခြင့္အဖဲြ႔ကေတာ့ ဂုဏ္သိကၡာရွိတဲ့၊ နာမည္လည္းရွိတဲ့ ႏိုင္ငံတကာ အဖဲြ႔အစည္းတခုေပါ့။ သူတို႔ကေန ဒီလို စြပ္စဲြျပစ္တင္လိုက္တယ္ဆိုတာ က်ေနာ္တုိ႔ ေလၽွာ့ေပါ့တြက္လို႔မရဘူး ထင္ပါတယ္။ ၿခံဳေျပာမယ္ဆိုရင္ ရခိုင္အေရးေပါ့။ မႏွစ္ကေနစလို႔ အခုအခ်ိန္အထိ တျဖည္းျဖည္းနဲ႔ ဖိအားေတြက ေလ်ာ့သြားတယ္ မရွိဘူး။ တိုးတိုးလာတဲ့ အေနအထား ရွိပါတယ္။ ဒီအေနအထားမွာ က်ေနာ္တို႔က ဒါကိုရင္ဆုိင္ဖုိ႔ လိုအပ္လာတယ္။ Institutional Response ေပါ့။ ဒီအဖဲြ႔အစည္းအေနနဲ႔ အစိုးရကလည္း ဘယ္လိုတံု႔ျပန္မလဲ၊ တခုခုတံု႔ျပန္ဖို႔ လိုတယ္။ တပ္မေတာ္ဘက္ကလည္း ဘယ္လိုတံု႔ျပန္မလဲေပါ့။ ဒီအေနအထားမွာ က်ေနာ္တို႔က ဘူးခံျငင္းေနလို႔လည္း မရေတာ့ဘူး။ ေနာက္တခုက ဒီအေနအထားမွာ အားလံုး တံခါးျပန္ပိတ္ၿပီးေတာ့ အရင္လို တံခါးပိတ္ဝါဒနဲ႔ ျပန္ဆင္းသြားၾကစို႔ဆိုတဲ့ အေနအထားလည္း မျဖစ္ေတာ့ဘူးေပါ့။ ဒီအေနအထားမွာ က်ေနာ္တို႔ တံု႔ျပန္သင့္တယ္လို႔ ထင္ပါတယ္။ ရခိုင္ေျမာက္ပိုင္းအေရး ျပႆနာကေတာ့ အစိုးရက ေနာက္လာမယ့္ကာလေတြမွာ အဓိက ေခါင္းခဲရမယ့္ ကိစၥႀကီး ျဖစ္သြားမယ္လို႔ က်ေနာ္ ထင္ပါတယ္။” ဦးတိုးေဇာ္လတ္ (ဒီဗီြဘီ) “ေဒါက္တာရန္မ်ဳိးသိမ္းကိုလည္း ဒီကိစၥပဲ ေမးပါရေစ။ သူတို႔ရဲ႕ Report ကေတာ့ စာမ်က္ႏွာ ၂၀၀ ေလာက္ ရွိတယ္။ စနစ္တက် ခ်ိတ္ဆက္ထားတယ္။ Institutional Responsibilty ေပါ့။ အထူးသျဖင့္ ၿခိမ္းေျခာက္ကြန္မန္းေတြ ဘာေတြကအစ အဲဒါနဲ႔ စြပ္စဲြၿပီးေတာ့ ဒီလို အေရးယူေပးပါလို႔ ေျပာလာတာကိုလည္း တကယ္တမ္း Institution အေနနဲ႔ ဘယ္လို Response လုပ္မလဲ။ ေနာက္ဆက္တဲြ ျမန္မာရဲ႕ ႏိုင္ငံတကာ ဆက္ဆံေရးေတြမွာ ထိခိုက္လာတယ္။ ရင္းႏွီးျမႇဳပ္ႏွံမႈတို႔၊ တျခားကိစၥေတြပါ ကဲြၽကူးေရပါ ပါလာတယ္ေပါ့။ ဒါေတြကို ဘယ္လုိကိုင္တြယ္သင့္လဲ။ ဒီကေန ဘယ္လို ေဖာက္ထြက္မလဲ။ ျဖည့္စြက္ ေဆြးေႏြးေပးပါဦး ဆရာ။” ေဒါက္တာရန္မ်ဳိးသိမ္း (ႏိုင္ငံေရး ေလ့လာသုံးသပ္သူ) “AI အပါအဝင္ ျမန္မာႏိုင္ငံနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး အစီရင္ခံစာေတြထြက္တာ ရွိတယ္။ ဒီအစီရင္ခံစာေတြကို အစိုးရအေနနဲ႔ အေလးအနက္ထားၿပီး ေလ့လာဖို႔ လိုအပ္တယ္လို႔ ျမင္တယ္။ ဒီအစီရင္ခံစာေတြထဲမွာပါတဲ့ အေၾကာင္းအရာေတြဟာ တကယ္ ေျမျပင္မွာ ျဖစ္တာေတြ ပါႏိုင္တယ္။ အဲဒီအစီရင္ခံစာေတြထဲမွာ အႀကံျပဳထားတဲ့ အႀကံျပဳခ်က္ေတြဟာ က်ေနာ္တိ႔ုႏိုင္ငံ လတ္တေလာ ႀကံဳေတြ႔ေနရတဲ့ စိန္ေခၚမႈေတြ၊ အက်ပ္အတည္းေတြရဲ႕ ထြက္ေပါက္ေတြ ပါႏိုင္တယ္။ ဒါေတြကို က်ေနာ္တို႔ ေရြးထုတ္ၿပီးေတာ့ ေလ့လာသံုးသပ္ဖုိ႔ လိုအပ္တယ္လို႔ ျမင္တယ္။ က်ေနာ္တို႔ႏိုင္ငံရဲ႕ ဒီမိုကေရစီအေျပာင္းအလဲကို သြားေနတဲ့ ကာလမွာ က်ေနာ္တို႔က ေနာက္ကိုျပန္သြားလို႔ မရဘူး။ အားလံုးကို ျငင္းဆန္ၿပီးေတာ့ အလံုးစံု အထီးက်န္တဲ့ဘက္ကို ျပန္သြားလို႔မရဘူး။ အဲဒီအတြက္ေၾကာင့္ မျဖစ္မေန ကုလသမဂၢ အပါအဝင္ ႏိုင္ငံတကာ အသိုင္းအဝိုင္းနဲ႔ ထိေတြ႔ဆက္ဆံေနဖို႔ လိုအပ္တယ္။ က်ေနာ္တို႔အေပၚမွာ ဖိအားေတြ၊ ပိတ္ဆို႔မႈေတြ၊ တားဆီးမႈေတြ ျမင့္တက္လာေလေလ က်ေနာ္တို႔က ႏိုင္ငံတကာနဲ႔ ထိေတြ႔ဆက္ဆံမႈကို ပိုၿပီးေတာ့ ခ်ဲ႔ထြင္ဖို႔ လိုအပ္ေလေလလို႔ ျမင္တယ္။ ႏိုင္ငံရဲ႕ လက္ရွိအေျခအေနမွာ ႏိုင္ငံတကာ ဆက္ဆံေရးနဲ႔ ပတ္သက္ရင္ ႏိုင္ငံျခားေရးဝန္ႀကီးဌာနရဲ႕ ေဆာင္ရြက္ခ်က္ဟာ ဒီထက္ပိုၿပီးေတာ့ ထက္ျမက္ဖို႔၊ သြက္လက္ဖို႔၊ ပို active ျဖစ္ဖို႔ လိုအပ္တယ္လို႔ ျမင္ပါတယ္။ လက္ရွိအေျခအေနမွာ နည္းနည္းေအးစက္တယ္လို႔ ျမင္တယ္။ ဒီလိုအစီရင္ခံစာမ်ဳိး ထြက္ဖို႔ အလားအလာရွိေနတယ္ဆုိရင္ ကိုယ့္ဘက္ကလည္း လိုအပ္တဲ့ ျပင္ဆင္မႈေတြကို ႀကိဳၿပီးလုပ္ထားဖို႔ လိုအပ္တယ္လို႔ ျမင္တယ္။ က်ေနာ္တို႔က ဒီအစီရင္ခံစာနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီးေတာ့ တံု႔ျပန္တဲ့ေနရာမွာ အလံုးစံု ျငင္းဆန္တဲ့ပံုစံမ်ဳိး၊ ရာခိုင္ႏႈန္း ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ျငင္းဆန္တဲ့ပံုစံမ်ဳိး မဟုတ္ဘဲနဲ႔ အခ်က္အလက္နဲ႔ အေထာက္အထားနဲ႔ တိတိက်က် ျပန္ၿပီးေဆြးေႏြး အျမင္ဖလွယ္ႏိုင္တဲ့ သေဘာမ်ဳိးျဖစ္ဖို႔ လိုအပ္တယ္လို႔ က်ေနာ္ကေတာ့ ျမင္ပါတယ္။” အျပည့္အစုံကို ႐ုပ္သံဖုိင္တြင္ ၾကည့္႐ႈႏုိင္ပါသည္။