ဒီတပတ္ေဆြးေႏြးမယ့္ အေၾကာင္းအရာကေတာ့ အခုရက္ပိုင္း ၆ ရက္ေန႔က ဒု-သမၼတ ဦးျမင့္ေဆြ ဦးေဆာင္တဲ့ ေမာင္ေတာ စံုစမ္းေရးေကာ္မရွင္ကေနၿပီးေတာ့ ရခိုင္ေဒသမွာ လူမ်ဳိးတံုးသတ္ျဖတ္မႈ မရွိပါဘူးဆိုတဲ့ အစီရင္ခံစာတေစာင္ ထြက္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီလိုပဲ ကုသလသမဂၢ လူ႔အခြင့္အေရးေကာ္မရွင္ကလည္း ေမာင္ေတာေဒသမွာ Ethnic Cleansing လိုမ်ဳိး လူမ်ဳိးတံုး သတ္ျဖတ္မႈေတြ ရွိတယ္။ အဲဒီလိုမ်ဳိး Crimes Humanity လို႔ေခၚတဲ့ လူသားမ်ဳိးႏြယ္ ရာဇဝတ္မႈေတြ ရွိႏိုင္ေျခရွိတယ္ဆိုတာေတြ ထြက္ေနပါတယ္။ အဲဒါနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး စံုစမ္းေရးေကာ္မရွင္ကိုလည္း လႊတ္ဖို႔ ေတာင္းဆိုထားေပမယ့္ ျမန္မာအစိုးရကေတာ့ ေျမျပင္အေျခအေနနဲ႔ ကိုက္ညီမႈမရွိတဲ့အတြက္ လက္ခံမႈမရွိပါဘူး။ အဲဒီအတြက္လည္း ႏိုင္ငံတကာမွာေတာ့ ျမန္မာ့လူ႔အခြင့္အေရးကို စိုးရိမ္တယ္ဆိုၿပီး ေဝဖန္ေနပါတယ္။ ဒီတပတ္ ေဆြးေႏြးမယ့္သူေတြကေတာ့ တုိင္းရင္းသားအေရး ေလ့လာသုံးသပ္သူ ဦးေမာင္ေမာင္စိုးနဲ႔ ညီမွ်ျခင္း-ျမန္မာမွ ဒါ႐ိုက္တာ ဦးေအာင္မ်ဳိးမင္းတုိ႔ ျဖစ္ပါတယ္။ ဦးတိုးေဇာ္လတ္ (ဒီဗီြဘီ) “ဆရာဦးေမာင္ေမာင္စိုးကို အရင္ေမးခ်င္ပါတယ္။ ေျမျပင္အေျခအေနမွာ ႏိုင္ငံတကာက စိုးရိမ္သလို၊ ကုလသမဂၢက စိုးရိမ္သလို တကယ္ေရာ လူမ်ဳိးတံုး သတ္ျဖတ္မႈေတြ တကယ္ျဖစ္ေနလား။ တကယ့္အေျခအေနမွန္ေတြက ဘာေတြလဲ၊ အဲဒါကို ဆရာ စၿပီးေဆြးေႏြးေပးပါဦး။” ဦးေမာင္ေမာင္စိုး (တိုင္းရင္းသားအေရး ေလ့လာသံုးသပ္သူ) “ရခိုင္မွာရွိတဲ့ ဘဂၤါလီေတြနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ၂ ပိုင္း ရွိတယ္ဗ်။ တပိုင္းကေတာ့ ေမာင္ေတာ ေျမာက္ပိုင္းခ႐ိုင္ေပါ့။ ဘူးသီးေတာင္နဲ႔ ေမာင္ေတာၿမိဳ႕နယ္ေတြမွာ ရွိတဲ့လူေတြ။ ေမာင္ေတာမွာက အနည္းဆံုး ခန္႔မွန္းေျခ ဘဂၤါလီဦးေရ ၅ သိန္းေလာက္ရွိတယ္။ တိုင္းရင္းသားက ၃ ေသာင္းေလာက္ပဲ ရွိတယ္။ ဘူးသီးေတာင္ၿမိဳ႕နယ္ထဲမွာက ဘဂၤါလီလူဦးေရ ၂ သိန္းခဲြေလာက္ ရွိတယ္။ တုိင္းရင္းသားက ၄ ေသာင္းခဲြေလာက္ ရွိတယ္။ ေမာင္ေတာခ႐ိုင္က ေျပာမယ္ဆိုရင္ ဘဂၤါလီဦးေရ ၇ သိန္းခဲြေလာက္ရွိတယ္။ တိုင္းရင္းသားက ၇ ေသာင္းခဲြေလာက္ ရွိတယ္။ ဆယ္ခ်ဳိးတခ်ဳိးေလာက္ ရွိတယ္။ ဒါေပမယ့္ ေအာက္ပိုင္း စစ္ေတြေတာင္ပိုင္း ေရာက္သြားရင္ ဘဂၤါလီလူဦးေရက နည္းသြားတယ္။ ပ်မ္းမၽွ ၁ သန္းေလာက္ ရွိတယ္ဆိုေတာ့။ စစ္ေတြ၊ ေျမာက္ဦး၊ ေက်ာက္ျဖဴ၊ သံတဲြမွာေတာ့ ၂ သိန္းခဲြေလာက္ ရွိမယ္ေပါ့။ အဲဒီေတာ့ ဒီျပႆနာကို ၾကည့္မယ္ဆိုရင္ တဘက္က အနညး္စု၊ ေတာင္ပိုင္းမွာ ဘဂၤါလီအနည္းစု ျဖစ္ၿပီးေတာ့ ေျမာက္ပိုင္းမွာ ဘဂၤါလီက အမ်ားစုျဖစ္ၿပီး တိုင္းရင္းသားက အနည္းစု။ အဲဒီေတာ့ ကုလသမဂၢက ေအာ္ေနတဲ့ သဘာဝမက်တဲ့ အေျခအေနဆိုတာက အမွန္တကယ္ပဲရွိတယ္။ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္ အေရးအခင္း ျဖစ္ၿပီးကတည္းက ဝိႈက္ကတ္ကလည္း သိမ္းၿပီးတဲ့အခါက်ေတာ့ ဒုကၡသည္စခန္း၊ စစ္ေတြမွာဆိုရင္ ဒုကၡသည္စခန္းပတ္ဝန္းက်င္မွာ လူ ၁ သိန္းေက်ာ္ေလာက္ ရွိတယ္။ ၂၀၁၂ ကေန ဒီေန႔အထိ ၂၀၁၇ အထိ ၅ ႏွစ္ရွိၿပီ။ ဒီလူေတြဟာ မွတ္ပံုတင္လည္း မရွိဘူး၊ ႏိုင္ငံသားကတ္လည္း မရွိဘူး။ သြားလာခြင့္လည္း မရွိဘူး။ အလားတူပဲ ဘူးသီးေတာင္၊ ေမာင္ေတာ ဧရိယာထဲမွာ ရွိတဲ့လူေတြလည္း သြားလာခြင့္မရွိဘူး။ အဲဒီေတာ့ ျပႆနာက အစိုးရ၊ အထူးသျဖင့္ ဦးသိန္းစိန္ အစိုးရလက္ထက္ထဲက ၄ ႏွစ္ေက်ာ္ အခ်ိန္ရတယ္။ မေျဖရွင္းခဲ့တဲ့ ျပႆနာ ျဖစ္တယ္။ အန္အယ္လ္ဒီအစိုးရ လက္ထက္က ၁ ႏွစ္ေက်ာ္ပဲ ရွိေသးတယ္။ ႏိုင္ငံသားျပႆနာကို မေျဖရွင္းႏိုင္ခဲ့တဲ့အခါမွာ သြားလာခြင့္ျပႆနာေတြလည္း မေျဖရွင္းႏိုင္ဘူး။ အဲဒီေတာ့ ဒီလူေတြဟာ တကယ္ ႏိုင္ငံသားျဖစ္သင့္တဲ့ အေထာက္အထားရွိတဲ့လူ ႏိုင္ငံသား ေပးဖို႔လိုတယ္။ ဧည့္ႏိုင္ငံသား စသျဖင့္ ေပးဖို႔လိုတယ္။ ဒါကို မေျဖရွင္းႏုိင္တဲ့အခါမွာ ႏိုင္ငံတကာရဲ႕ လက္ညိႇဳးထိုးခံရတာ ဒီအခ်က္ပဲ။ တကယ္လို႔သာ ႏိုင္ငံသားျဖစ္တယ္ဆိုရင္ ႏိုင္ငံသားအတိုင္း သြား႐ံုပဲ။ ဥပမာ ဆိုပါေတာ့ ႏိုင္ငံသားကတ္ ထုတ္ေပးသင့္လို႔ ေပးၿပီဆုိရင္လည္း ဒီလူေတြကို ႏိုင္ငံသား အခြင့္အေရးေပးရမယ္။ အဲဒီေတာ့ ယူအန္ျဖစ္ျဖစ္ ႏိုင္ငံတကာအဖဲြ႔အစည္းေတြရဲ႕ ျပႆနာၾကည့္ရင္ ေဒသခံ တိုင္းရင္းသားေတြရဲ႕ အေျခအေနေတြကိုလည္း ၾကည့္ဖုိ႔လိုတယ္။ ေဒသခံ တိုင္းရင္းသားေတြရဲ႕ စိုးရိမ္ပူပန္မႈကိုလည္း ၾကည့္ဖို႔လုိတယ္။  တဘက္တည္းကိုပဲၾကည့္ၿပီး ျပႆနာကို ေျဖရွင္းမယ္ဆိုရင္ ရခိုင္ျပႆနာကို ယူအန္လည္း မေျဖရွင္းႏိုင္ဘူး။” ဦးတိုးေဇာ္လတ္ (ဒီဗီြဘီ) “ဆရာေမာင္ေမာင္စိုးကေတာ့ တကယ့္ေျမျပင္၊ တကယ့္ ေတာင္ပိုင္း ေျမာက္ပိုင္း လူေနအိမ္၊ လူဦးေရအေျခအေန၊ ေနာက္တခုကလည္း ႏိုင္ငံသားျဖစ္မႈ အဲဒါေတြကို ျပည့္ျပည္စံုစံု ေျပာသြားတယ္ေပါ့ေနာ္။ ဆရာေအာင္မ်ဳိးမင္းလည္း ေမးပါရေစ။ အခု ျမန္မာျပည္မွာဆိုရင္ ႏိုင္ငံတကာ ထြက္လိုက္တာနဲ႔ ရခိုင္ေဒသကို အရင္ဆံုးေမးၾကတယ္။ ဘဂၤါလီကိစၥ ဘယ္လိုလဲ။ ဒီဟာပဲ အၿမဲတမ္း ေျပာေနၾကတယ္ေပါ့ေနာ္။ ကုလသမဂၢရဲ႕ စိုးရိမ္မႈေတြရွိသလို ေျမျပင္အေျခအေနမွာလည္း ဒီလိုအေျခအေနေတြ ရွိတယ္ေပါ့။ အဲဒါနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ ျမန္မာျပည္ရဲ႕ အန္အယ္လ္ဒီအစိုးရ ဦးေဆာင္တဲ့ လက္ထက္မွာ လူ႔အခြင့္အေရး ခ်ဳိးေဖာက္မႈေတြ တကယ္ပဲရွိေနတယ္၊ အဲဒီ image ေတြ ဘယ္လို ျပန္ေကာင္းေအာင္၊ ႏိုင္ငံတကာမွာလည္း ယူအန္နဲ႔ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္တာေတြ ရွိေအာင္၊ ေျမျပင္အေျခအေနနဲ႔လည္း ကိုက္ညီေအာင္ ဘာေတြလုပ္သင့္လဲ။ ျဖည့္စြက္ေဆြးေႏြးေပးပါဦး။” ဦးေအာင္မ်ဳိးမင္း (ဒါ႐ိုက္တာ၊ ညီမၽွျခင္း-ျမန္မာ) “ပထမဦးဆံုးကေတာ့ ဆရာ ခုနက ေျပာသလိုပါပဲ။ လူ႔အခြင့္အေရးကို မၽွမၽွတတ ျမင္ဖို႔ လိုအပ္တယ္။ ဘယ္တဘက္ကို ကာကြယ္ဖို႔၊ ဘယ္တဘက္ကို ျပစ္တင္႐ႈတ္ခ်ဖို႔ဆိုတဲ့ ပံုစံမ်ဳိးလည္း က်ေနာ္တို႔ လုပ္လို႔မရဘူး။ လူ႔အခြင့္အေရးဆိုတာ ဘယ္သူ႔ကိုပဲ ခ်ဳိးေဖာက္ ခ်ဳိးေဖာက္၊ ဘယ္သူကပဲ ခ်ဳိးေဖာက္ ခ်ဳိးေဖာက္ လူ႔အခြင့္အေရး ခ်ဳိးေဖာက္မႈ အေနအထားကို အားလံုးက ပကတိျမင္ဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။ တခ်ဳိ႕ေနရာေတြမွာ လူဦးေရ အနည္းအမ်ားအရ အမ်ားကေန အနည္းကို ရန္လိုတာမ်ဳိး ရွိႏိုင္တယ္။ တခ်ဳိ႕ေနရာက်ရင္လည္း အဲဒီအမ်ဳိးတစုကပဲ ေနာက္ထပ္အမ်ဳိးတစုရဲ႕ ရန္လိုမႈ ခံရႏိုင္တဲ့အတြက္ ဒီဟာကို ပထမဦးဆံုး ရွင္းရွင္းလင္းလင္းသိဖုိ႔ လိုအပ္ပါတယ္။ က်ေနာ္တို႔မွာ အမ်ားစု လူသိမ်ားတာက ႐ိုဟင္ဂ်ာ ဘဂၤါလီလို႔ ေခၚတဲ့သူေတြအေပၚမွာ ခ်ဳိးေဖာက္မႈဆိုတာပဲ အမ်ားဆံုးတင္တယ္။ ေဒသခံေတြမွာလည္း က်ေနာ္တို႔ကို အၿမဲတမ္း လာေျပာပါတယ္။ က်ေနာ္တို႔ကိုလည္း ဒါမ်ဳိး ခ်ဳိးေဖာက္မႈျဖစ္တယ္ဆိုေတာ့ ဒါေလးက ေျမျပင္မွာျဖစ္တယ္ဆိုတာ လံုးဝ ျငင္းစရာမရွိတဲ့ ကိစၥပါ။ ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ စြပ္စဲြမႈေတြ ျဖစ္တယ္ဗ်ာ။ တဘက္ကလည္း ျငင္းဆိုတယ္။ တဘက္ကလည္း စြပ္စဲြမႈတခုကိုပဲ ေျပာၿပီးေတာ့ စကားလံုးႀကီးေတြနဲ႔ ေျပာေနမွာ ဆိုတာမ်ဳိးက ဘယ္လိုမွ အေျဖကို က်ေနာ္တို႔ လုပ္ႏိုင္မွာမဟုတ္ဘူး။ က်ေနာ္တို႔အေနနဲ႔ ေျပာခ်င္တာက အခုဆိုရင္ ဒုတိယသမၼတဦးျမင့္ေဆြ ဦးေဆာင္တဲ့ ေကာ္မရွင္က လူ႔အခြင့္အေရးခ်ဳိးေဖာက္မႈ မရွိပါဘူး မေျပာဘူး။ Genocide မရွိဘူးဆိုတဲ့ အေၾကာင္းအရာကို သူတို႔က ေျပာသြားတယ္။ အဲဒီေတာ့ ဒါ အမ်ဳိးမ်ဳိးရွိတယ္၊ မရွိဘူး ေျပာမယ့္အစား ရွိလား၊ မရွိလား ေသခ်ာႏိုင္မယ့္ ဒီထက္ပိုမိုလြတ္လပ္ၿပီးေတာ့၊ ဒီထက္ပိုၿပီး အေၾကာင္းအရာေပါင္းစံုကို ရွာႏိုင္မယ့္အရာမ်ဳိးကို က်ေနာ္တို႔ အေျဖရွာႏိုင္ရင္ ပိုေကာင္းပါလိမ့္မယ္။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ Genocide ရွိမွ လူ႔အခြင့္အေရး ခ်ဳိးေဖာက္တာ မဟုတ္ဘူး။ Crimes Humality ျဖစ္မွ လူ႔အခြင့္အေရး ခ်ဳိးေဖာက္တာ မဟုတ္ဘူး။ လူ႔အခြင့္အေရြး ခ်ဳိးေဖာက္မႈက  တဦးတေယာက္အေပၚကို ျဖစ္ႏိုင္သလို ဘက္ေပါင္းစံုကလည္း ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဒါကို က်ေနာ္တို႔ အမွန္အတိုင္း ရွာေဖြႏိုင္ၿပီးေတာ့ ဒါကို ဘယ္လိုမ်ဳိး ကာကြယ္ႏိုင္မလဲဆိုတဲ့ နည္းလမ္းနဲ႔ ပိုမိုလုပ္ေဆာင္သင့္ေသာ နညး္လမ္းနဲ႔၊ ပူေပါင္းေဆာင္ရြက္တဲ့ နည္းလမ္းနဲ႔ ပိုမိုလုပ္ေဆာင္သင့္တယ္လို႔ က်ေနာ္ ယံုၾကည္ပါတယ္။” အျပည့္အစုံကို ႐ုပ္သံဖုိင္တြင္ ၾကည့္႐ႈႏုိင္ပါသည္။