၁၉၉၀ ျပည့္ႏွစ္ေနာက္ပိုင္း ဆုိဗီယက္ယူနီယံတြင္ ပါတီစံုဒီမုိကေရစီစနစ္ က်င့္သံုးေတာ့မည္ဆုိသည့္အခါ ႏိုင္ငံေရးပါတီမ်ား တည္ေထာင္ခြင့္ျပဳလိုက္ရာ ပါတီေပါင္း ၁၀၀ ေက်ာ္ပင္ဖဲြ႔ခဲ့ၾကသည္။ ၎တို႔အထဲတြင္ ႐ုရွားအမိ်ဳးသမီးမ်ားအတြက္ ျပည္သူ႔ပါတီ၊ ႐ုရွားပင္စင္စားမ်ားပါတီ စသည္တုိ႔ ပါဝင္သကဲ့သို႔ ဘီယာခ်စ္သူမ်ားပါတီ (Beer Lovers Party)၊ သက္ဦးဆံပိုင္ဘုရင္စနစ္ လိုလားသူမ်ားပါတီ (Monarchist Party) ႏွင့္ အားလံုးကို ဆန္႔က်င္ၾက (Against all) ဟု အမည္တပ္ထားသည့္ ပါတီမ်ားပင္ ပါဝင္သည္ကို ေတြ႔ရေလသည္။ ယခုအခါ ဒူးမားလႊတ္ေတာ္အတြင္း အမတ္ေနရာရထားသည့္ ပါတီမ်ားမွာ ယူႏိုက္တက္     ရုရွား (၃၄၃ ေနရာ)၊ ရပ္ရွင္းဖက္ဒေရးရွင္း ကြန္ျမဴနစ္ပါတီ (၄၂ ေနရာ)၊ လစ္ဘရယ္ ဒီမိုကရက္တစ္ပါတီ (၃၉ ေနရာ) ၊ (A Just Russia) ေအ ဂ်ပ္စ္ ရပ္ရွား ပါတီ (၂၃ ေနရာ)၊ ႐ိုဒီနာ (၁ ေနရာ) နဲ႔ စီးဗစ္ပလက္ေဖာင္း Civic Platform (၁ ေနရာ) ပါတီဆိုၿပီး (၆) ပါတီသာ ရိွပါသည္။ မွတ္ပံုတင္ထားသည့္ ႏိုင္ငံေရးပါတီ အားလံုးေပါင္းမွာ ယခုအခါ ၃၉ ပါတီသာ က်န္ပါေတာ့သည္။ ထုိ႔အတူ က်ေနာ္တုိ႔ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္လည္း ၁၉၉၀ ခုႏွစ္က ပါတီစံုဒီမိုကေရစီ ေရြးေကာက္ပဲြ လုပ္သည့္အခါ ႏိုင္ငံေရးပါတီ စုစုေပါင္း ၉၃ ပါတီ ဝင္ေရာက္ယွဥ္ၿပိဳင္ခဲ့ၿပီး ၂၀၁၅ ခုႏွစ္ ေရြးေကာက္ပဲြတြင္ ၇၃ ပါတီ ပါဝင္ယွဥ္ၿပိဳင္ခဲ့ၾကသည္။ လႊတ္ေတာ္အသီးသီးတြင္ ကိုယ္စားလွယ္ေနရာရရိွခဲ့သည့္ ပါတီေပါင္းမွာ ၂၁ ပါတီသာရိွၿပီး၊ ယခုေနာက္ဆံုး ျပည္ေထာင္စု ေရြးေကာက္ပဲြေကာ္မရွင္၏ စာရင္းအရ မွတ္ပံုတင္ထားသည့္ ပါတီေပါင္းမွာ ၉၁ ပါတီ ရိွသည္ကို ေတြ႔ရိွရသည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ႏိုင္ငံေရးပါတီတခု တည္ေထာင္ရန္ လြယ္ကူေလသည္။ အဖဲြ႔ဝင္ ၁၀၀၀ ႏွင့္ အလုပ္အမႈေဆာင္ေကာ္မတီ ၁၅ ဦးရိွရန္ လိုအပ္ၿပီး အနည္းဆံုးမဲဆႏၵနယ္ ၃ ေနရာ ဝင္ေရာက္ယွဥ္ၿပိဳင္လ်ွင္ ရပ္တည္ႏိုင္ေပၿပီ။ ႏိုင္ငံေရးပါတီ အေသးကေလးမ်ားအေနျဖင့္ ပါတီစီမံခန္႔ခဲြမႈႏွင့္ပတ္သက္၍ ဂ႐ုတစိုက္မရိွပါက ျပႆနာမရိွႏိုင္ေသးေသာ္လည္း အစိုးရဖဲြ႔ႏိုင္သည့္ပါတီ၊ အဓိက အတိုက္အခံ ပါတီႏွင့္ လႊတ္ေတာ္တြင္း အမတ္ေနရာ အတန္အသင့္ရရိွထားသည့္ တိုင္းရင္းသားပါတီမ်ားအေနျဖင့္ ေကာင္းမြန္သည့္ ပါတီစီမံခန္႔ခဲြေရးေပၚလစီတရပ္ရိွရန္ အေရးႀကီးေပသည္။ ပါတီစီမံခန္႔ခဲြေရး သို႔မဟုတ္ ပါတိီတည္ေဆာက္ေရးမူဝါဒကို  ပါတီ၏ ဖဲြ႔စည္းပံုအေျခခံစည္းမ်ဥ္းျဖင့္ ေဖာ္ျပၾကေလ့ရိွသည္။ ပါတီစီမံခန္႔ခြဲပံုက သက္ဆိုင္ရာႏိုင္ငံ၏ ႏိုင္ငံေရးစနစ္ကို ေရာင္ျပန္ဟပ္ ႏိုင္ငံေရးပါတီအသီးသီးတို႔သည္ မိမိအေျခစိုက္ရာ လူမႈအဖဲြ႔အစည္းအသီးသီး၏ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ ယဥ္ေက်းမႈတို႔ ကဲြျပားျခားနားသကဲ့သုိ႔ မတူညီေသာ စိန္ေခၚမႈမ်ားကို ရင္ဆိုင္ရေလ့ ရိွသည္။ သို႔ေသာ္လည္း ဘံုတူညီခ်က္တခုရိွၿပီး၊ ၎မွာ ပါတီစီမံခန္႔ခဲြမႈပံုစံသည္ ၎တုိ႔ တည္ရိွရာ လူ႔အဖဲြ႔အစည္း၏ ႏိုင္ငံေရးစနစ္ႏွင့္ ဆက္စပ္ေနသည္ဆိုသည့္အခ်က္ ျဖစ္သည္။ ပါတီကို စီမံခန္႔ခဲြပံုလဲြမွားျခင္းႏွင့္ အာဏာကို တလဲြအသံုးခ်ျခင္းမ်ားက ၎ပါတီအတြင္းမွာေရာ ပါတီကို aထာက္ခံေနသည့္ ႏိုင္ငံသားမ်ားအေပၚမွာပါ မေကာင္းသည့္ သက္ေရာက္မႈကို ျဖစ္ေပၚေစႏိုင္သည္။ သို႔ျဖစ္ေလရာ ႏိုင္ငံေရးပါတီအားလံုးအေနျဖင့္  မိမိတို႔ ကိုယ္စားျပဳရာ လူ႔အဖဲြ႔အစည္းရိွ ေနာက္ဆံုးအေျပာင္းအလဲမ်ား၊ စိန္ေခၚမႈမ်ားႏွင့္ အံဝင္ခြင္က်ျဖစ္ေစရန္ ေကာင္းမြန္ေသာ စီမံခန္႔ခဲြမႈပံုစံကို ရွာေဖြလ်က္ မူေဘာင္က်ေအာင္ ႀကိဳးစားၾကရန္ အေရးႀကီးလွေပသည္။ ဥပမာအားျဖင့္ ယခုအခါ တ႐ုတ္ျပည္ကြန္ျမဴနစ္ပါတီသည္ ပါတီပိုင္းဆိုင္ရာ စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ေရးႏွင့္ပတ္သက္၍ ျပႆနာအေျမာက္အျမား ရင္ဆိုင္ေနရေပသည္။ ထိုျပႆနာမ်ားထဲတြင္ အက်င့္ပ်က္ ျခစားမႈႏွင့္ အလြန္အကြ်ံသုံးစဲြျခင္းမ်ိဳးကို မည္သုိ႔ကာကြယ္ထိန္းခ်ဳပ္ၾကရမည္ ဆိုသည့္ျပႆနာႏွင့္ လူမႈပတ္ဝန္းက်င္သစ္ရိွ ျပည္သူအမ်ားစုႀကီး၏ အက်ိဳးစီးပြားကို မည္သို႔ ကိုယ္စားျပဳရမည္နည္း ဆိုသည္တုိ႔ ပါဝင္ေလသည္။ ထို႔နည္းတူစြာပင္ အေမရိကန္ႏိုင္ငံ၏ ဒီမုိကရက္တစ္ပါတီသည္လည္း ပါတီကုိယ္စားျပဳ သမၼတေလာင္း ေရြးခ်ယ္ပံုႏွင့္ပတ္သက္သည့္ စည္းမ်ဥ္းမ်ားမွာ လူ႔အခြင့္အေရးလႈပ္ရွားမႈႏွင့္ ဗီယက္နမ္စစ္ပြဲေၾကာင့္ ၁၉၇၂ ခုႏွစ္မွစ၍ မ်ားစြာ အေျပာင္းအလဲ လုပ္ခဲ့ရသည္။ အေမရိကန္ႏိုင္ငံေရးစနစ္ႏွင့္ ပါတီႀကီးႏွစ္ခု၏ ေလ်ာ့ရဲရဲေခါင္းေဆာင္မႈ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုရိွ ႏိုင္ငံေရးပါတီမ်ားမွာ အျခားေသာႏိုင္ငံမ်ားရိွ ပါတီမ်ားႏွင့္ မတူေပ။ ပါတီအဖဲြ႔အစည္းမ်ားသည္ သမၼတေရြးခ်ယ္သည့္စနစ္ႏွင့္ေရာ၊ အစိုးရအဖဲြ႔အစည္းႏွင့္ပါ ေလ်ာ့ရဲေသာ ဆက္သြယ္မႈသာရိွၾကသျဖင့္ ၾသဇာရိွေသာ္လည္း အာဏာပါဝါမရိွေခ်။ ဥပမာအားျဖင့္ ဒီမိုကရက္တစ္ပါတီကို နမူနာအျဖစ္ၾကည့္လ်ွင္  ပါဝင္ႏိုင္မႈ၊ ကိုယ္စားျပဳမႈႏွင့္ ဒီမိုကေရစီက်ေရး စေသာ အေျခခံမူမ်ားကို အာမခံသည့္ ပါတီ၏ စည္းမ်ဥ္းမ်ား၊ ပါတီဖဲြ႔စည္းပံုမ်ားသည္ သမၼတေလာင္း အမည္စာရင္းတြင္သြင္းသည့္ လုပ္ငန္းစဥ္ကို ဗဟုိျပဳလ်က္ရိွသည္။ ထုိ႔အျပင္ ပါတီ၏အေရးပါမႈႏွင့္ အာဏာရိွမႈမွာ ပါတီ၏ ဆိုင္းဘုတ္ေအာက္မွ ယွဥ္ၿပိဳင္ေသာ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းကို ေထာက္ပံ့ရမည့္ ရန္ပံုေငြ ရွာေဖြေပးႏိုင္မႈအေပၚတြင္သာ မူတည္သည္။ ပါတီအေနျဖင့္ ရန္ပံုေငြရွာေဖြရာတြင္ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္း၏ ပူးေပါင္းႀကိဳးပမ္းမႈျဖင့္ ရန္ပံုေငြ ပိုမိုရရိွႏိုင္သည္။ ထုိ႔အျပင္ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားအား နည္းပညာ၊ ကြ်မ္းက်င္မႈႏွင့္ ႏိုင္ငံေရးအရ ေထာက္ကူမႈတုိ႔ျဖင့္ ဝိုင္းဝန္းကူညီသည္။ သို႔ေသာ္ ထိုသို႔ေထာက္ပံ့မႈသည္ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္း အဆုိတင္သြင္းျခင္းကို လည္းေကာင္း၊၊ ေရြးေကာက္ပဲြအေပၚကိုေသာ္ လည္းေကာင္း ၾသဇာသက္ေရာက္မႈ ရိွလိမ့္မည္ မဟုတ္ေပ။ ဤသုိ႔ေသာ အျဖစ္အပ်က္မ်ားမွာ ရီပတ္ဘလီကင္ပါတီတြင္လည္း ျဖစ္ပြားသည္။ ပါတီတြင္းမွ အျမင္မတူေသာ ပုန္ကန္သည့္ တီးပါတီ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားက ပါတီတြင္းၿပိဳင္ပဲြတြင္ ရီပတ္ဘလီကင္အရင့္မာႀကီးမ်ားႏွင့္ လက္ရိွအုပ္ခ်ဳပ္ေရး၊ ဥပေဒျပဳေရး တာဝန္ထမ္းေဆာင္ေနရသူမ်ားကို အႏိုင္ရလိုက္သည့္ သာဓကမ်ား ရိွခဲ့သည္။ ယခု ေနာက္ဆံုးေရြးေကာက္ခံသမၼတ ေဒၚနယ္ထရမ့္ကို သူ၏မိခင္ပါတီ ရိီပတ္ဘလီကင္ ေခါင္းေဆာင္မ်ားကိုယ္၌က သေဘာမက်၊ မေထာက္ခံၾကသည့္ပံုစံမွာ အထင္ရွားဆံုးသာဓက ျဖစ္သည္။ ဒီမိုကရက္တစ္ပါတီႏွင့္ ရီပတ္ဘလီကင္ပါတီတို႔တြင္ ကဲြျပား ျခားနားေသာ အေျခခံ အိုင္ဒီယိုေလာ္ဂိီ်မ်ား ရိွၾကပါသည္။ ရီပတ္ဘလီကင္ပါတီ၏ လက္ရိွအုိင္ဒီယိုလိုဂ်ီမွာ အေမရိကန္ေရွးရိုးစဲြဝါဒ ျဖစ္သည္။ ပါတီ၏ အေျခခံမူဝါဒတြင္ လြတ္လပ္ေသာ အရင္းရွင္ေစ်းကြက္စီးပြားေရး၊ ေရွး႐ိုးစဲြအခြန္အေကာက္စနစ္၊ အားေကာင္းေသာကာကြယ္ေရး၊ စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းမ်ား ေျဖေလ်ာ့ေရးႏွင့္ အလုပ္သမားသမဂၢမ်ားအေပၚ တင္းက်ပ္ေရးတို႔ ပါဝင္သည္။ ထို႔အျပင္ ကိုယ္ဝန္ဖ်က္ခ်မႈ ဆန္႔က်င္ေရးႏွင့္ လိင္တူ လက္ထပ္ထိမ္းျမားခြင့္ ဆန္႔က်င္ေရး စသည္ကဲ့သို႔ ေရွး႐ိုးစဲြတန္ဖိုးမ်ား ထိန္းသိမ္းေရးတို႔လည္း ပါဝင္သည္။ ဒီမိုကရက္တစ္ပါတီ၏ ေမာ္ဒန္လစ္ဘရယ္ဝါဒမွာ လူမႈေရးႏွင့္ စီးပြားေရး တန္းတူညီမ်ွေရးတို႔ျဖင့္ ျပည္ေတာ္သာႏိုင္ငံေတာ္ (welfare state) ေဖာ္ေဆာင္ေရး ျဖစ္သည္။ အဆိုပါအိုင္ဒီယိုလိုဂ်ီအရ စိီးပြါးေရးက႑တြင္ အစိုးရက ဝင္ေရာက္ထိန္းခ်ဳပ္ျခင္း၊ စြက္ဖက္ျခင္းတို႔ ေဆာင္ရြက္မည္။ အဆိုပါစြက္ဖက္မႈ ဆိုသည္မွာ လူမႈေရးအစီအစဥ္မ်ား ခ်မွတ္လုပ္ေဆာင္ျခင္း၊ အလုပ္သမားသမဂၢမ်ားကို ေထာက္ပံ့ျခင္း၊ ေကာလိပ္ေက်ာင္းလခမ်ား ေလ်ွာ့ခ်ျခင္း၊ က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈအစီအစဥ္မ်ား ျပည္သူအမ်ား လက္လွမ္းမီေစေရး၊ စားသံုးသူအခြင့္အေရး ကာကြယ္ေရး၊ သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ေရး စသည္တို႔ကို ပါတီစီးပြားေရးေပၚလစီ၏ အမေတအျဖစ္ထားျခင္း ျဖစ္သည္။ ပါတီႀကီးႏွစ္ခုအေနျဖင့္ ထိုသုိ႔ မတူညီေသာ အေျခခံ အုိင္ဒီယိုေလာ္ဂ်ီမ်ား အသီးသီး ရိွေသာ္လည္း အေသးစိတ္ ေပၚလစီမူဝါဒမ်ားကို ပါတီညီလာခံက ဆံုးျဖတ္ခ်မွတ္ျခင္း မဟုတ္ဘဲ သမၼတေလာင္းတဦးခ်င္းက မိမိ သမၼတျဖစ္ခဲ့လ်ွင္ မည္သည့္က႑တြင္ မည္သုိ႔ေဆာင္ရြက္မည္ စသျဖင့္ ျပည္သူလူထုကို ခ်ျပရင္း မဲဆြယ္စည္း႐ံုးၾကရျခင္း ျဖစ္ေလသည္။ သို႔ျဖစ္၍ ပါတီေခါင္းေဆာင္မ်ား ႀကိဳက္ႏွစ္သက္သည့္ မူဝါဒမ်ား ျဖစ္ေနရန္ အေရးမႀကီးဘဲ မဲဆႏၵရွင္ျပည္သူလူထု၏ ေထာက္ခံမႈကသာ အေရးႀကီးေၾကာင္းကိုလည္း ယခု ေနာက္ဆံုး အေရြးခ်ယ္ခံ သမၼတေဒၚနယ္ထရမ့္အျဖစ္အပ်က္က သာဓကျပခဲ့သည္။ သို႔ျဖစ္၍ အက်ိဳးဆက္အားျဖင့္ အႏိုင္ရကိုယ္စားလွယ္မ်ား (ရာထူးရပုဂိၢဳလ္မ်ား) က ပါတီေခါင္းေဆာင္မ်ားအေပၚ တေလးတစား မရိွၾကေတာ့ေပ။ မိခင္ပါတီအေနျဖင့္ သူတို႔၏ ႏိုင္ငံေရးကံၾကမၼာကို မျခယ္လွယ္ႏိုင္ေၾကာင္း သေဘာေပါက္သည့္အားေလ်ာ္စြာ သူတို႔သည္ အမတ္မ်ားအေနျဖင့္ လႊတ္ေတာ္တြင္း လြတ္လပ္စြာ မဲေပးၾကေလသည္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ မိမိကို ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္လုိက္သည့္ မဲဆႏၵနယ္အက်ိဳးစီးပြါးကို အဓိကစဥ္းစား မဲေပးၾကေလ့ရိွသည္။ ႏိုင္ငံအေတာ္မ်ားမ်ားတြင္မူ ထုိသို႔ ျပဳမႈၾကျခင္းကို္ အားနည္းသည့္ ႏိုင္ငံေရးပါတီအျဖစ္ မွတ္ယူၾကေပလိမ့္မည္။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုတြင္မူ လြတ္လပ္စြာ သေဘာကဲြလဲြခြင့္ႏွင့္ ပုဂၢလိကလြတ္လပ္ခြင့္ကို ဦးစားေပးသျဖင့္ ပါတီ၏ မူဝါဒမ်ားကို သေဘာမတူျခင္းျဖင့္ ပါတီမွ ထုတ္ပယ္ျခင္း၊ အေရးယူျခင္း မျပဳလုပ္ၾကေပ။ ပါတီတြင္း အေျခခံၿပိဳင္ပဲြမ်ားတြင္  ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားက မိမိတို႔၏ ကိုယ္ပုိင္အယူအဆ၊ မူဝါဒမ်ားကို ပါတီဝင္မဲဆႏၵရွင္မ်ားအား တင္ျပ၍ စည္း႐ံုးၾကျခင္းျဖင့္ ပါတီတြင္း ယွဥ္ၿပိဳင္ၾကသည္။ သေဘာထားကဲြလဲြမႈမ်ားမွာ ပံုမွန္ျဖစ္႐ိုးျဖစ္စဥ္အျဖစ္သာ မွတ္ယူေလသည္။ ပါတီစံုစနစ္က်င့္သံုးၿပီဆိုေသာ္လည္း က်ေနာ္တို႔ႏိုင္ငံမွာ ၁၉၆၄ ခုႏွစ္မွ ၁၉၈၈ ခုႏွစ္အထိ တပါတီ ဦးေဆာင္သည့္ ႏိုင္ငံေရးစနစ္ ရွိခဲ့သည္။ သို႔ျဖစ္၍ တ႐ုတ္၊ ဗီယက္နမ္၊ က်ဴးဘား စေသာ ဆိုရွယ္လစ္ႏိုင္ငံမ်ား၏ ကြန္ျမဴနစ္ပါတီ စိီမံခန္႔ခဲြပံုမ်ားႏွင့္ ဆင္ဆင္တူစြာ ျမန္မာ့ဆုိရွယ္လစ္လမ္းစဥ္ပါတီကို စိီမံခန္႔ခဲြခဲ့ၾကသည္။ ၂၀၁၀ ခုႏွစ္ေနာက္ပိုင္း ပါတီစံုဒီမိုကေရစီစနစ္ က်င့္သံုးသည့္အခါ အသစ္ ဖဲြ႔စည္းတည္ေထာင္လိုက္ေသာ ျပည္ေထာင္စုႀကံံ့ခိုင္ေရးႏွင့္ဖံြ႔ၿဖိဳးေရးပါတီ ရွိသကဲ့သို႔ အေဟာင္းမ်ား ျဖစ္ၾကေသာ တိုင္းရင္းသားစည္းလံုးညီညြတ္ေရးပါတီႏွင့္ အမိ်ဳးသားဒီမိုကေရစီအဖဲြ႔ခ်ဳပ္ကဲ့သို႔ေသာ ပါတီႀကီးမ်ားႏွင့္ တိုင္းရင္းသားပါတီအမ်ားအျပား ေပၚထြက္လာသည္။ ၂၀၀၈ ခုႏွစ္ ဖဲြ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒက ေပးထားေသာ ႏိုင္ငံေရးစနစ္မွာ သမၼတအုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ ျဖစ္ေသာ္လည္း သမၼတကို ျပည္သူလူထုက တိုက္႐ိုက္ေရြးေကာက္တင္ေျမႇာက္ျခင္း မဟုတ္ဘဲ လႊတ္ေတာ္က ေရြးေကာက္တင္ေျမႇာက္ျခင္း ျဖစ္ေလသည္။ သို႔ျဖစ္ေလရာ ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ အုပ္ခ်ဳပ္ေသာ ပါလီမန္စနစ္လကၡဏာမ်ားေရာ၊ သမၼတအုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္လကၡဏာမ်ားပါ ပါဝင္ေနေလသည္။ ထုိုသို႔ သမိုင္းေရးအဆက္အစပ္ႏွင့္ မ်က္ေမွာက္ႏိုင္ငံေရးအေျခအေနတို႔အရ ျမန္မာႏိုင္ငံရိွ ႏိုင္ငံေရးပါတီမ်ား၏ဖဲြ႔စည္းပံုမွာ ဆိုရွယ္လစ္တပါတီေခတ္က ဖဲြ႔စည္းပံုမ်ားအတိုင္း ရိွေနေပလိမ့္ဦးမည္။ ပါတီတည္ေဆာက္ပံု ပါတိီတည္ေဆာက္ပံုကို ပါတီ၏ ဖဲြ႔စည္းပံုစည္းမ်ဥ္းတြင္ ေဖာ္ျပေလ့ရိွသည္။ ေယဘုယ်အားျဖင့္ အေျခခံ ရပ္/ေက်းယူနစ္၊ ၿမိဳ႕နယ္အဆင့္၊ ခ႐ိုင္အဆင့္၊ တိုင္းေဒသႀကီး/ ျပည္နယ္အဆင့္ႏွင့္ ဗဟိုအဆင့္ဟူ၍ အစိုးရအုပ္ခ်ဳပ္ေရးအဆင့္မ်ားအတိုင္း ပိုင္းျခားထားသည္။ အဆိုပါအဆင့္အသီးသီးတြင္ ေကာ္မတီအသီးသီး ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ၿပီး အဆင့္ဆင့္ အုပ္ခ်ဳပ္သည္။ ေကာ္မတီအသီးသီးက ေန႔စဥ္လုပ္ငန္းတာဝန္မ်ားကို ထမ္းေဆာင္ရန္ အခက္အခဲရိွသည့္အတြက္ ေကာ္မတီအဆင့္ဆင့္တြင္ အလုပ္အမႈေဆာင္ေကာ္မတီမ်ား ေရြးခ်ယ္လဲႊအပ္ေလ့ရိွသည္။ ပါတီတြင္ အာဏာအပိုင္ဆံုး၊ အျမင့္ဆံုးအဖဲြ႔အစည္းမွာ ပါတီ ညီလာခံပင္ ျဖစ္သည္။ ပါတီညီလာခံက ဗဟိုေကာ္မတီသစ္ကို ေရြးေကာက္တင္ေျမႇာက္ျခင္း၊ ေရွ႕ဆက္သြားမည့္ လမ္းစဥ္မူဝါဒမ်ားကို အတည္ျပဳျခင္း၊ ပါတီ၏ စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းမ်ား ျပင္ဆင္ျဖည့္စြက္ျခင္းႏွင့္ ပါတီတြင္း အေရးယူအပစ္ေပးခံရသည့္ ပါတီဝင္မ်ား၏ အယူခံအမႈမ်ားကို ၾကားနာအဆံုးအျဖတ္ေပးျခင္းတုိ႔ ျပဳေလ့ရိွသည္။ ဗဟိုေကာ္မတီကို ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ၿပီးသည့္အခါ ဗဟိုေကာ္မတီက စည္းေဝးဆံုးျဖတ္ၿပီး ဗဟုိေကာ္မတီဥကၠ႒ သို႔မဟုတ္ အတြင္းေရးမႉးခ်ဳပ္ႏွင့္ အလုပ္အမႈေဆာင္အဖဲြ႔ကို ေရြးေကာက္တင္ေျမႇာက္သည္။ ထုိ႔ျပင္ ပါတီစည္းကမ္းထိန္းသိမ္းေရးေကာ္မတီကိုလည္း ေရြးေကာက္တင္ေျမႇာက္ေလ့ရိွသည္။ ပါတီတြင္းဒီမိုကေရစီက်င့္သံုးျခင္းႏွင့္ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ခ်မွတ္ျခင္း ပါတီတြင္း ဒီမိုကေရစီက်င့္သံုးျခင္းတြင္ အဆင့္ဆင့္ ပါတီညီလာခံမ်ား က်င္းပျခင္း (အမည္စာရင္း တင္သြင္းျခင္းႏွင့္ ေရြးေကာက္တင္ေျမႇာက္ျခင္း အပါအဝင္)၊ ေအာက္ေျခပါတီဝင္မ်ား၏ အခြင့္အေရးကို အကာအကြယ္ေပးျခင္းႏွင့္ ဒိီမိုကေရစီနည္းက် စုေပါင္း ေခါင္းေဆာင္မႈစနစ္ကို ထူေထာင္ျခင္း စသည္တုိ႔ ပါဝင္သည္။ ပါတီတြင္း ဒီမိုကေရစီအျပည့္အဝရရိွေရးမွာ လြန္စြာ အေရးႀကီးသည္။ လြတ္လပ္စြာ ထင္ျမင္ယူဆခြင့္၊ ေျပာဆုိေဆြးေႏြးခြင့္ ရွိရမည့္အျပင္ ဆံုးျဖတ္ခ်က္မ်ား ခ်မွတ္ရာတြင္ အနည္းစုက အမ်ားစုကို နာခံဆုိသည့္မူကို ခိုင္ၿမဲစြာ က်င့္သံုးရမည္။ ဥကၠ႒ သို႔မဟုတ္ အတြင္းေရးမႉး စသည့္ ထိပ္တန္းေခါင္းေဆာင္တဦး၏ သေဘာထားအျမင္ျဖစ္သျဖင့္ သေဘာမတူခ်င္ေသာ္လည္း အားနာ၍ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ေၾကာက္၍ေသာ္လည္းေကာင္း သေဘာတူညီေပးလိုက္ရျခင္းမိ်ဳးမွာ ဒီမိုကေရစီ မဟုတ္ေပ။ ေရရွည္တြင္ အႏၲရာယ္မ်ားသည္။ ပါတီတြင္း စည္းလံုးညီညြတ္မႈကို ထိခိုက္႐ံုမက ေခါင္းေဆာင္သူက အာဏာရွင္ဆန္လာတတ္သည္။ ပါတီစည္းလံုးညီညြတ္ေရးကို (Democratic centralism) ဒီမိုကရက္တစ္ ဗဟိုစုစည္းမႈျဖင့္ ေဖာ္ေဆာင္သည္။ ပါတီတြင္းဒီမုိကေရစီ အျပည့္အဝ က်င့္သံုးႏိုင္မွသာ ဗဟိုစုစည္းမႈအတြက္ အားရိွမည္ ျဖစ္သည္။ ပါတီတြင္းဒီမိုကေရစီက်င့္သံုးမွသာ ပါတီဝင္မ်ား၏ တက္ႂကြမႈ၊ ထိုးထြင္းႀကံဆမႈ၊ စိတ္ေပ်ာ္ရႊင္စြာ ဦးစီးဦးေဆာင္ျပဳမႈတုိ႔ ထြန္းကားလာမည့္အျပင္ ပါတီ၏ ဒိီမိုကေရစီနည္းက်စုေပါင္းဆံုးျဖတ္မႈႏွင့္ ေခါင္းေဆာင္မႈကို တက္တက္ႂကြႂကြ လိုက္နာလိုစိတ္ ရွိေပလိမ့္မည္။ ေျပာင္းျပန္အားျဖင့္ ပါတီတြင္းဒိီမိုကေရစီမရိွလ်ွင္ မတက္မႂကြျဖစ္ျခင္း၊ မိမိအျမင္အယူအဆမ်ားကို ထုတ္ေဖာ္ေျပာဆုိရန္ ဝန္ေလးစိုးရိမ္ျခင္း၊ အျမင္တူသည့္ စိတ္ခ်ယံုၾကည္သူအခ်င္းခ်င္း တီးတိုးဝိုင္းကေလးမ်ား ေပၚလာလ်က္ ဂိုဏ္းဂဏဖဲြ႔ကာ စည္းလံုးညီညြတ္မႈ ပ်က္ျပားျခင္း စသည္တုိ႔ ျဖစ္လာတတ္သည္။ ဒီမိုကရက္တစ္ ဗဟိုစုစည္းမႈစနစ္၏ အေျခခံမူမ်ားမွာ (၁) တဦးခ်င္းက အဖဲြ႔အစည္းကို နာခံရမည္။ (၂) ေအာက္အဆင့္က အထက္အဆင့္ကို နာခံရမည္။ (၃) တပါတီလံုးက ဗဟိုေကာ္မတီကို နာခံရမည္။ (၄) ဗဟိုေကာ္မတီက ပါတီညီလာခံကုိ နာခံရမည္။ (၅) ဆံုးျဖတ္ခ်က္မ်ား ခ်မွတ္ရာတြင္ အနည္းစုက အမ်ားစုကိုနာခံ ဆိုသည့္ စုေပါင္းေခါင္းေဆာင္မႈစနစ္ကို လိုက္နာရမည္။ ဆိုဗီယက္ယူနီယံကြန္ျမဴနစ္ပါတီအေနျဖင့္ ဒိီမိုကရက္တစ္ ဗဟုိစုစည္းမႈစနစ္ကို ပါတီအေျခခံဖဲြ႔စည္းပံုစည္းမ်ဥ္းမွ ဖယ္ထုတ္လိုက္သည့္အခါ ပါတီမွာ အစိတ္စိတ္အႁမႊာႁမႊာ ျဖစ္သြားရေၾကာင္း တ႐ုတ္ေခါင္းေဆာင္ တိန္႔ေရွာက္ဖင္က ေထာက္ျပခဲ့ဖူးေလသည္။   ရဲထြန္း (သီေပါ ) စာကိုး : Modern political party management – What can be learned from international practices           By Catrina Schläger and Judith Christ          : Wikipedia အြန္လိုင္းစြယ္စံုက်မ္း