လြန္ခဲ့တဲ့သီတင္းပတ္မွာ ႏိုင္ငံေတာ္အတိုင္ပင္ခံပုဂၢိဳလ္ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္က ၂၁ ရာစု ပင္လုံညီလာခံကို တလႏွစ္လအတြင္း ေခၚယူက်င္းပသြားမယ့္ အစီအစဥ္ကို ေျပာဆုိခဲ့ပါတယ္။ ဒီအစီအစဥ္နဲ႔ ပတ္သက္လို႔ အလႊာအသီးသီးက ပုဂၢိဳလ္ေတြကို သေဘာထား ေမးျမန္းခဲ့ပါတယ္။ ဦးျမေအး (ရွစ္ဆယ့္ရွစ္မ်ဳိးဆက္ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးႏွင့္ ပြင့္လင္းလူ႔အဖြဲ႔အစည္း) “က်ေနာ္ျမင္တာကေတာ့ ၂၁ ရာစု ပင္လုံဆိုတာ တင္စားေခၚေ၀ၚျခင္းတခုလို႔ က်ေနာ္ နားလည္ပါတယ္။ က်ေနာ္ျမင္တာကေတာ့ အားလုံးပါ၀င္တဲ့ ႏိုင္ငံေရးေဆြးေႏြးပဲြတခုလို႔ ယူဆပါတယ္။ ပင္လုံအႏွစ္သာရကေတာ့ ျပည္ေထာင္စုမၿပိဳကြဲေရး အေျခခံမူအေပၚမွာ တိုင္းရင္းသားေတြ ရသင့္ရထိုက္တဲ့ အခြင့္အေရးကို ပီပီျပင္ျပင္ ေဖာ္ေဆာင္ေပးတဲ့ စာခ်ဳပ္တခုလို႔ က်ေနာ္ျမင္တယ္။ အဲဒါေၾကာင့္မို႔လို႔ ဒီေဆြးေႏြးပြဲဟာ ပင္လုံကဲ့သို႔ အႏွစ္သာရရွိတဲ့ ႏို္င္ငံေရးေဆြးေႏြးပြဲတခုကို လုပ္သြားရမယ္လို႔ ရည္ညႊန္းတယ္လို႔ က်ေနာ္တို႔ ယူဆပါတယ္ဗ်။ တခုေတာ့ရွိတာေပ့ါဗ်ာ၊ ဒီ ၂ လအတြင္းမွာ လုပ္မယ္ဆိုတဲ့ ကိစၥမွာေတာ့ ဗမာျပည္ရဲ႕ ႏိုင္ငံေရး အေျခအေန၊ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးျဖစ္စဥ္ရဲ႕ အေျခအေနဆိုရင္ အန္စီေအလက္မွတ္မထိုးရေသးတဲ့ အဖြဲ႔အစည္းေတြကို လက္မွတ္ထိုးလာေအာင္ အရင္ဦးဆုံး ေဆြးေႏြးစကားေျပာရလိမ့္မယ္လို႔ က်ေနာ္ထင္ပါတယ္။ အဲဒီအဆင့္ကို ေက်ာ္ၿပီးမွပဲ က်န္တဲ့ဟာကို လုပ္လို႔ရမယ္လို႔ ထင္ပါတယ္။ အဲဒီအဆင့္ကို လုပ္ႏိုင္ဖို႔အတြက္ကလည္း တဘက္က စစ္ဘက္-အရပ္ဘက္ ဆက္ဆံေရး ေကာင္းမြန္ေအာင္ ထားတတ္ဖို႔လည္း လိုမယ္လို႔ က်ေနာ္ျမင္တယ္ေလ။ အဲဒီေတာ့ ခက္ေတာ့ ခက္ပါလိမ့္မယ္ဗ်။” “တိုင္းရင္းသားလက္နက္ကိုင္ဘက္က ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္အေနနဲ႔ တပ္မေတာ္ဘက္နဲ႔ အရင္ညိႇႏိႈင္းဖို႔ လိုတယ္လို႔ ေျပာဆိုခ်က္-ဒီျဖစ္စဥ္မွာ တပ္မေတာ္ အေရးပါမႈနဲ႔ပတ္သက္လို႔ - တပ္မေတာ္က အေရးႀကီးတာေပါ့ဗ်ာ။ က်ေနာ္တို႔က တပ္မေတာ္ အေရးႀကီးတယ္ဆုိတာက ေျမျပင္မွာ တိုက္ပြဲေတြျဖစ္ေနမယ္ဆိုလို႔ရွိရင္ အေပၚမွာ ႏိုင္ငံေရးေဆြးေႏြးပြဲေတြ ဘယ္လိုလုပ္ လုပ္လို႔ရမွာလဲ။ အဲဒီေတာ့ ႏွစ္ဘက္စစ္တပ္ေတြ ဆိုင္ထားတဲ့ အေျခအေနနဲ႔ ႏွစ္ဘက္တိုက္ပြဲ ျဖစ္ေပၚမႈ အေျခအေနေတြကို ေလ်ာ့သြားေအာင္ ဘယ္လိုလုပ္မလဲဆိုတာ အရင္စဥ္းစားရမွာေလ။ အဲဒီကာလမွာ ဒါကေတာ့ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာရွိတဲ့ ႏိုင္ငံေရးအခင္းအက်င္းအရေရာ၊ တပ္မေတာ္ရဲ႕ အခန္းက႑ ဖယ္ထားလို႔မွ မရတာ။ ဒါေၾကာင့္ ေစာေစာက က်ေနာ္ေျပာတဲ့ထဲမွာလည္း ပါပါတယ္၊ စစ္ဘက္-အရပ္ဘက္ ဆက္ဆံေရး ေကာင္းမြန္ဖို႔ လိုတယ္ဆိုတာ ဒါကို ရည္ညြန္းတာပါပဲ။ အဲဒီေတာ့ စစ္တပ္ရဲ႕သေဘာထား မပါဘဲနဲ႔ေတာ့ ေအာက္ေျခက တိုက္ပြဲေတြ ျဖစ္ခ်င္တုိင္းျဖစ္၊ အေပၚက ႏိုင္ငံေရးေဆြးေႏြးပြဲဆိုတာ အဲဒါကေတာ့ လုပ္လို႔မရဘူးထင္တယ္။” “ႏိုင္ငံေရးေဆြးေႏြးပြဲေတြနဲ႔ အန္စီေအလက္မွတ္မထိုးေသးတဲ့ အဖြဲ႔ေတြ ထိုးလာေအာင္ ကိစၥ ၿပိဳင္တူညိႇႏိႈင္းၾကမယ့္အေပၚ - ဒါကေတာ့ ၿပီးခဲ့တဲ့ အစိုးရမွာတုန္းက အန္စီေအစာခ်ဳပ္ကို အပစ္အခတ္ရပ္စဲေရး လက္မွတ္မထိုးတဲ့ အဖြဲ႔ေတြက အားလုံးပါ၀င္ေရး၊ မပါ၀င္ေရးဆုိတဲ့ အေျခခံမူေပၚမွာ ကြဲျပားၿပီး လက္မွတ္မထိုးၾကတာေလ။ အဲဒီေတာ့ အဲဒီအေျခအေနက ဒါ ျဖစ္ခဲ့ၿပီးသြားၿပီဗ်ာ။ အခုေနအခ်ိန္ခါမွာ လက္မွတ္ထိုးတဲ့ အဖြဲ႔ေတြေရာ၊ မထုိးတဲ့အဖြဲ႔ေတြေရာကို အားလုံးပါ၀င္လာေအာင္ စည္း႐ုံးသိမ္းသြင္းႏိုင္မယ့္ အေျခအေနေတြ အန္တီစုဆီမွာ ရွိပါတယ္။ အဲဒီေတာ့ ဒီအေျခအေနကို ပစ္ပယ္ၿပီးေတာ့မွ လုုပ္စရာရွိတာလုပ္၊ ထိုးစရာရွိတာထိုး၊ ျဖစ္ခ်င္တာျဖစ္ဆိုတဲ့ ပုံစံမ်ဳိးကေတာ့ က်ေနာ္ ပြင့္ပြင့္လင္းလင္းပဲေျပာမယ္ လက္ေတြ႔လုံး၀မက်ဘူး၊ မျဖစ္ႏိုင္ဘူးဗ်၊ အဲဒါကေတာ့ မျဖစ္ႏိုင္ဘူး။ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးလုပ္ငန္းစဥ္ဆိုတာ ေတြ႔ဆုံ ေဆြးေႏြး႐ုံ သက္သက္နဲ႔ က်ေနာ္တို႔ ၿပီးသြားမွာ မဟုတ္ဘူး။ ရလဒ္ေကာင္းေတြ ထြက္ဖို႔လည္း လိုေသးတယ္။ ရလဒ္ေကာင္းေတြဆိုတာ တိုင္းရင္းသားေတြ တကယ္လိုခ်င္တဲ့ ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စုကို ဘယ္လိုတည္ေဆာက္မလဲဆိုတဲ့ ေတြ႔ဆုံေဆြးေႏြးပြဲဗ်။ တနည္းအားျဖင့္ ေျပာမယ္ဆို ျမန္မာျပည္ႏိုင္ငံေရးရဲ႕ အႏွစ္ခ်ဳပ္လို႔ က်ေနာ္က အဲဒီအတိုင္းျမင္တယ္၊ အေရးအႀကီးဆုံး အပိုင္းလည္းျဖစ္တယ္၊ အဲဒါေၾကာင့္မို႔လို႔ က်ေနာ္တို႔ ဒီဟာကေတာ့ လြယ္လြယ္ကူကူေတာ့ မရေလာက္ဘူးလို႔ ထင္တယ္ဗ်။” ဦးခင္ေမာင္ေဆြ (အန္ဒီအက္ဖ္ဥကၠ႒) “က်ေနာ္တို႔ ေသေသခ်ာခ်ာ ဂဃနဏေတာ့ မသိဘူးေပါ့ဗ်ာ။ ၿပီးခဲ့တဲ့အစိုးရလက္ထက္မွာ ဖြဲ႔ထားတဲ့ အမ္ပီစီေပါ့။ အမ္ပီစီက အခုဟာ ဖ်က္မယ့္သေဘာရွိပါတယ္။ အဲဒီေတာ့ အသစ္အစားထိုးၿပီးေတာ့ သြားမယ္ဆိုတာ၊ ဒီအစားထုိးၿပီး သြားမယ္၊ က်ေနာ္တို႔ႏို္င္ငံ  ၿငိမ္းခ်မ္းေရးေဖာ္ေဆာင္မႈ အဖြဲ႔သစ္ကေနၿပီးေတာ့ ဒီ လက္မွတ္မထိုးရေသးတဲ့ ရွစ္ဖြဲ႔ကို ေတြ႔ဆုံမႈလည္း က်ေနာ္တို႔ မေတြ႔ရေသးဘူးေပါ့ဗ်ာ။ မေတြ႔ရေသးေတာ့ ဒီ တလ၊ ႏွစ္လအတြင္းမွာ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးညီလာခံႀကီး ျဖစ္ဖို႔ဆိုတာကေတာ့ အရင္အေတြ႔အႀကဳံေတြအရ ၾကည့္မယ္ဆိုရင္ေတာ့ နည္းနည္းေတာ့၊ အရင္အေတြ႔အႀကဳံအရ ဒီရွစ္ဖြဲ႔ရဲ႕ ျပဳမူပုံ၊ စဥ္းစားပုံ စဥ္းစားနည္းနဲ႔ ဆက္သြယ္ပုံ ဆက္သြယ္နည္းေတြကေတာ့ျဖင့္ ဒီရက္ပိုင္းအတြင္းမွာ ျဖစ္ဖို႔ဆုိတာကေတာ့ ေတာ္ေတာ္ႀကီး နည္းနည္းခက္ခဲလိမ့္မယ္လို႔ ထင္တယ္ေလ။ ဒါကေတာ့ တိုင္းရင္းသား လက္နက္ကိုင္အဖြဲ႔ေတြနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့အပိုင္းေပ့ါဗ်ာ။ ဒီဘက္ပိုင္းမွာ တပ္မေတာ္ဘက္က အပိုင္းက်ေတာ့လည္း တပ္မေတာ္နဲ႔လည္း ဒီစကားေတြ ေျပာၿပီးဆိုၿပီးျဖစ္ဖို႔ လိုတာေပါ့ဗ်ာ။ တပ္မေတာ္ဘက္ကလည္း ဒီ အပစ္အခတ္ရပ္စဲေရးကိစၥကို ဘယ္ေလာက္ထိ လိုက္ေလ်ာညီေထြ လုပ္မလဲဆိုတာလည္း က်ေနာ္တို႔ မသိရေသးဘူး။ ယခင္အေတြ႔အႀကဳံအရေတာ့ ရွစ္ဖြဲ႔အျပင္ ေအေအရယ္၊ ကိုးကန္႔ရယ္၊ တအာင္းပေလာင္ရယ္ ဒီအဖြဲ႔ေတြပါမွပဲ ရွစ္ဖြဲ႔က အပစ္အခတ္ရပ္စဲေရး လက္မွတ္ထိုးဖို႔၊ ၿငိမ္းခ်မ္းေရး ဆက္လက္ေဆြးေႏြးဖို႔ကို သေဘာတူမယ္ဆိုတဲ့ အပို္င္းက ရွိေနေတာ့ ဒီအခက္အခဲေတြကို ေက်ာ္လႊားရဦးမွာ ျဖစ္တယ္ဗ်။ အဲဒါကို ဘယ္လိုေက်ာ္လြႊားၾကမလဲေတာ့ က်ေနာ္တို႔ မသိပါဘူး။ က်ေနာ္တို႔နဲ႔လည္း အဆက္အစပ္ မရွိပါဘူးဗ်ာ။ မရွိေတာ့ ေျပာရမွာ ေတာ္ေတာ္ခက္ပါတယ္။ "အဲဒီေတာ့ အႀကံျပဳခ်င္တာကေတာ့ တစ္ကေတာ့ တပ္မေတာ္ဘက္က အပစ္အခတ္ရပ္စဲေရး ကိစၥကို သူတို႔ ဘယ္လိုဆက္လက္ေဆာင္ရြက္မလဲ ဆိုတာကို အစိုးရဘက္က ၿငိမ္းခ်မ္္းေရး ေဖာ္ေဆာင္မႈအဖြဲ႔နဲ႔ ေတြ႔ဆုံညိႇႏိႈင္းဖို႔ လိုပါတယ္။ ဒုတိယအခ်က္ကေတာ့ လက္နက္ကိုင္အဖြဲ႔ ၈ ဖြဲ႔၊ လက္မွတ္မထိုးေသးတဲ့ ၈ ဖြ႔ဲနဲ႔ က်ေနာ္တို႔ ညိႇႏိႈင္းၿပီးေတာ့မွ ဆက္သြား၊ ဘယ္လိုသြားၾကမလဲဆိုတာ က်ေနာ္တို႔ လိုင္းခ်ဖို႔ လိုမယ္ထင္ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီးေတာ့ လႊတ္ေတာ္ပိုင္း၊ အစိုးရပိုုင္းကေတာ့ အန္အယ္လ္ဒီအစိုးရ လက္ထဲမွာပဲရွိေတာ့ ဒါက သိပ္ျပႆနာမရွိေတာ့ဘူးေပါ့ေလ။ အဲဒီေတာ့ အဲဒီအဆင့္ေတြ ၿပီးမွသာလွ်င္ပဲ က်ေနာ္တို႔ တလအတြင္း၊ ႏွစ္လအတြင္းမွာ ျဖစ္မယ္ဆိုတာကိုေတာ့ ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ခ်က္ခ်င္းျဖစ္လိမ့္မယ္လို႔ေတာ့ က်ေနာ္ကေတာ့ အရင္အေတြ႔အႀကဳံအရ ဆိုရင္ေတာ့ နည္းနည္းေလး ၾကန္႔ၾကာမႈေတြ ရွိႏိုင္တဲ့အပိုင္း ရွိပါတယ္။ ေနာက္ၿပီးေတာ့ တိုင္းရင္းသား လက္နက္ကိုင္ေတြဘက္ကလည္းပဲ ၿငိမ္းခ်မ္းေရး၊ ဒီအပစ္အခတ္ရပ္စဲေရး သြားတဲ့အေပၚမွာ ဆုံ႔ဆုိင္းမႈေတြ ရွိေနဟန္တူတယ္ဗ်။ တျခားအခ်က္ေတြေပါ့။ က်ေနာ္တို႔ သယံဇာတကိစၥေတြ၊ ေနာက္တခါ နယ္စပ္ကိစၥေတြ၊ ေနာက္တခါ ႐ႈပ္ေထြးေနတဲ့ ပထ၀ီႏိုင္ငံေရး ျပႆနာေတြကို သူတို႔ ဘယ္လိုမ်ဳိး ေက်ာ္လႊားႏိုင္မလဲေတာ့ က်ေနာ္တို႔ မသိဘူးေလ။ မသိေတာ့ သတင္းေတြ ၀င္လာအရေတာ့ ၀နဲ႔သြားေတြ႔တဲ့ အန္အယ္လ္ဒီ ညိႇႏိႈင္းေရးအဖြဲ႔ကေတာ့ သိပ္ၿပီးေတာ့ အဆင္ေျပလာတယ္လို႔ေတာ့ မၾကားရတဲ့ အခါက်ေတာ့ကာ နည္းနည္းေလး  ေစာင့္ၾကည့္ၿပီးမွ စကားကိုေျပာႏိုင္မယ္ ထင္ပါတယ္။ အဲေလာက္ပဲ က်ေနာ္ေျပာႏိုင္ပါတယ္။” ဦးေအာင္ဆန္းျမင့္ (ေကအဲန္ပီပီ) “က်ေနာ္တို႔ကေတာ့ ၂၁ ရာစုေခၚမယ္၊ ဒုတိယပင္လုံေခၚမယ္ဆိုတာကို ႀကိဳဆိုပါတယ္။ ဒါေပမယ့္လည္း တကယ့္လက္ေတြ႔က်မႈ၊ မက်မႈကေတာ့ လုပ္ေဆာင္မႈအေပၚမွာ မူတည္မွာေပါ့ေနာ္။ ဘာလို႔လဲဆိုလို႔ရွိရင္ အခုဟာ ပင္လုံသာ ေခၚမယ္ေျပာတယ္၊ တခ်ဳိ႕ေဒသေတြမွာ တိုက္ပဲြေတြကလည္း ျဖစ္ေနတယ္။ တခ်ဳိ႕အဖြဲ႔အစည္းေတြကလည္း တႏိုင္ငံလုံး အပစ္အခတ္ရပ္စဲေရး (အန္စီေအ) မထိုးထားေသးဘူး။ အဲဒါကို တခါတည္း ႏုိင္ငံေရးေဆြးေႏြးပြဲကို ေခၚမယ္ဆိုလို႔ရွိရင္ အဲဒါႀကီးက တကယ္ေရာ လက္ေတြ႔က်ပါ့မလားဆိုတဲ့ စဥ္းစားခ်က္ေတာ့ က်ေနာ္တို႔မွာ ရွိတာေပါ့ဗ်ာ။ ဒါေပမယ့္ က်ေနာ္တို႔ကေတာ့ ေကအဲန္ပီပီ အေနနဲ႔ကေတာ့ ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္၊ က်ေနာ္တို႔ကေတာ့ ႀကိဳဆိုပါတယ္။” “၂၁ ရာစု ပင္လုံညီလာခံ ေခၚေနစဥ္မွာ အန္စီေအလက္မွတ္မထိုးေသးတဲ့ အဖြဲ႔ေတြနဲ႔လည္း ေတြ႔ဆုံညိႇႏိႈင္း ေဆာင္ရြက္သြားမယ္ဆိုတာနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ - က်ေနာ္တို႔က ဆိုလိုတာက ဒီလိုပါ။ အျဖစ္သေဘာကို က်ေနာ္တို႔ကေတာ့ သိပ္ၿပီးမွ သေဘာမက်ဘူးဗ်။ ဘာလို႔တုန္းဆိုရင္ ဒီစစ္ပြဲေတြျဖစ္ေနတဲ့ တိုင္းရင္းသားအေရးရဲ႕ ျဖစ္ေနတဲ့ျပႆနာ  အရင္းအျမစ္ကို က်ေနာ္တို႔က ေသေသခ်ာခ်ာ ရွင္းလင္းဖို႔ေတာ့ လိုအပ္မယ္လို႔ ထင္တယ္ေလ။ ဒီလိုမ်ဳိး လက္မွတ္ထိုးရင္ ၿပီးေရာဆိုတဲ့ သေဘာမ်ဳိးနဲ႔ ဆိုရင္ေတာ့ တခ်ဳိ႕က ၿပီးခဲ့တဲ့ကာလမွာလည္း ဒီလိုပဲ ရွိတာပဲေနာ္။ အန္စီေအမွာ က်ေနာ္တို႔က ညိႇႏိႈင္းတယ္၊ တခ်ဳိ႕က တခါတည္း အျပတ္အသတ္ က်ေနာ္တို႔သေဘာထား Compromise (အေပးအယူ) မရဘဲနဲ႔ ေက်ာ္သြားတဲ့ အခ်က္ေတြရွိတယ္။ ဒါေၾကာင့္ က်ေနာ္တို႔က ကေန႔ခ်ိန္ထိ တိုင္းရင္းသားအဖြဲ႔အစည္းေတြၾကားမွာ အန္စီေအကို မေက်လည္တာေတြ၊ frame work (မူေဘာင္) ကို မေက်လည္တာေတြ အဲဒါေတြက ျဖစ္ေနတာေပါ့။ ဒါေတြက အျဖစ္သေဘာ လုပ္သြားတဲ့သေဘာေလ။ က်ေနာ္တို႔အထဲအထိ နက္နက္႐ႈိင္း႐ႈိင္း အဲဒါေတြကို သုံးသပ္ဖို႔လိုတယ္လို႔ က်ေနာ္တို႔ အဲလို သုံးသပ္ထားပါတယ္ဗ်။” ကိုရဲရင့္ေက်ာ္ (ဗကသ ျပန္ၾကားေရးတာ၀န္ခံ) “က်ေနာ့္သေဘာထားကို ေျဖရရင္ေတာ့ ၂၀၀၈ အေျခခံဥပေဒေအာက္မွာ စစ္တပ္ႀကီးစိုးမႈကို လုပ္ထားတဲ့အတြက္ စစ္တပ္ႀကီးစိုးေနၿပီးေတာ့ အပစ္အခတ္ရပ္စဲေရးေတြ အတုအေယာင္ေတြ ရွိေနသေရြ႕ကေတာ့ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးက ဖန္တီးဖို႔ မလြယ္ပါဘူး။ အဲဒီအတြက္ ဒီ ၂၁ ရာစု ပင္လုံညီလာခံဟာ က်ေနာ္တို႔အျမင္အရ အမ်ားႀကီး အခက္အခဲရွိၿပီးေတာ့ မျဖစ္ႏိုင္ေသးတဲ့ အေနအထားေပါ့။ ဒီေလာက္အခ်ိန္တိုအတြင္းမွာလည္း ျဖစ္ဖို႔ဆိုတာ ခဲယဥ္းပါတယ္။ ေနာက္ ျဖစ္လာခဲ့မယ္ဆိုလို႔ရွိရင္လည္း ဒီေနရာမွာ တပ္မေတာ္ရဲ႕ အခန္းက႑ကို ဘယ္လိုမွ လ်စ္လ်ဴ႐ႈထားလို႔ မရတဲ့အတြက္ အဆင္ေျပမႈဆိုတာ အေနအထားက၊ က်ေနာ္တို႔ မူရင္းပင္္လုံတုန္းက တပ္မေတာ္ရဲ႕ အခန္းက႑နဲ႔ အခု ၂၁ ရာစုမွာ တပ္မေတာ္ရဲ႕ အခန္းက႑က ၂၀၀၈ ဖြဲ႔စည္းပုံေအာက္က အေနအထားအရ မျဖစ္ႏို္င္ေသးပါဘူး။ “အရပ္ဘက္-စစ္ဘက္ ဆက္ဆံေရး ေကာင္းမြန္မႈဆိုင္ရာနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ - ကာခ်ဳပ္နဲ႔ ႏိုင္ငံေတာ္အတိုင္ပင္ခံပုဂၢိဳလ္နဲ႔ ညိႇႏိႈင္းေဆာင္ရြက္မႈက အလြန္ေျပလည္လို႔ ဒီ process ျဖစ္စဥ္ကို သြားမယ္ဆိုရင္ေတာင္မွ ဒီကာလတခုနဲ႔ မရႏိုင္တာကို ေျပာခ်င္တာပါ။ က်ေနာ္ ခုနေျပာသြားတာကလည္း ဒီ ၁ လ ၂ လအတြင္းဆုိေတာ့ ကာခ်ဳပ္၊ ဒီ စစ္တပ္ကို ၁ လ၊ ၂ လနဲ႔ စည္း႐ုံးႏို္င္ဖို႔ဆိုတာ ေတာ္ေတာ့္ကို ခက္ခဲတဲ့ျပႆ နာႀကီးဆိုတာ လူတိုင္းသိတယ္ေလ။ အားလုံးကလည္း တိုင္းရင္းသားလက္နက္ကုိင္ ဘယ္သူ႔ကို ေမးၾကည့္ေမးၾကည့္ အခုလက္ရွိ က်ေနာ္တို႔ ၿငိမ္းခ်မ္းေရး ရရွိဖို႔အတြက္ဆိုၿပီးေတာ့ တေလွ်ာက္လုံး ႀကိဳးစားလာတာ စစ္တပ္က ကပ္ဖဲ့ယပ္ဖဲ့ လုပ္ေနလို႔သာ က်ေနာ္တို႔က လက္မွတ္က အေကာင္အထည္ မေပၚလာတာ ျဖစ္ေနတာကိုး၊ တိုင္းရင္းသားေတြ ပါမလာတာ ျဖစ္ေနတာကိုး။ အဓိကကေတာ့ ၂၁ ရာစု ပင္လုံညီလာခံရဲ႕အသက္က ၂၀၀၈ ဖြဲ႔စည္းပုံေအာက္က စာခ်ဳပ္လက္ထဲမွာပဲ ရွိတုန္းပါပဲ။ “ေထာက္ျပခ်င္တာက - ျပည္သူ႔အစိုးရလို႔သာ က်ေနာ္တို႔က ျဖစ္လာတဲ့ ဒီဘက္ေခတ္ေလးကို ေရာက္လာေပမယ့္ က်ေနာ္တို႔က ၂၀၀၈ ႀကီးကုိ ဘယ္လိုမွ လြန္ဆန္လို႔မရေတာ့ ဒီ ၂၀၀၈ ျပင္ဆင္ေရးကပဲ အဓိကက်ေနတာ ျဖစ္တဲ့အတြက္ ၂၀၀၈ ျပင္ဆင္ေရး ေကာင္းေကာင္းလုပ္ႏိုင္ၿပီ၊ သို႔မဟုတ္ ဖ်က္သိမ္းေရးပဲျဖစ္ေစ၊ ျပင္ဆင္ေရးပဲျဖစ္ေစ စစ္တပ္ရဲ႕အခန္းက႑ေတြ ေလွ်ာ့ခ်ႏိုင္ၿပီ ဆုိေတာ့က်မွသာ က်ေနာ္တို႔ ဒီ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ အပါအ၀င္ ႏိုင္ငံသားတိုင္း စိတ္ကူးေတြ၊ အိပ္မက္ေတြက အေကာင္အထည္ေဖာ္ဖို႔က လြယ္မယ္လို႔ပဲ ထင္တယ္ေလ။ ဒီ ၂၀၀၈ ေအာက္မွာေတာ့ စစ္တပ္က သူ႔ရဲ႕အခန္းက႑၊ သူ႔ရဲ႕ အက်ဳိးစီးပြားကို ေရးထားတာျဖစ္တဲ့အတြက္ သူေက်နပ္မွ က်ေနာ္တို႔ လုပ္ရမယ့္ အလုပ္ေတြက အမ်ားႀကီး ျဖစ္ေနတဲ့အခါမွာ အဓိက ၂၀၀၈ ဖ်က္သိမ္းေရး၊ သို႔မဟုတ္ လတ္တေလာ အေျခအေနမွာ မျဖစ္မေန ျဖတ္သန္းေနရဦးမယ္ဆိုလို႔ရွိရင္ စစ္တပ္နဲ႔ အခန္းက႑ေခ်ာေမြ႔ဖို႔ ဒါကိုပဲ ဦးတည္ၿပီးေတာ့၊ အဲဒီေအာက္ကေနမွ က်ေနာ္တို႔က အဲဒီရလဒ္ေပၚကေနမွ အစိုးရအပါအ၀င္၊ လႊတ္ေတာ္အပါအ၀င္ ဒီမွာ ႏိုင္ငံအတြက္ အလုပ္လုပ္ရမယ့္ဟာေတြက အဲဒီအရိပ္အကဲကို ၾကည့္ၿပီးေတာ့ ေဆာင္ရြက္ေနရတဲ့ အပိုင္းေလးေတြ ျဖစ္ေနတာကိုး။ အဲဒီအတြက္ က်ေနာ္တို႔က လႊတ္ေတာ္မွာပဲျဖစ္ေစ၊ ဖြဲ႔စည္းပုံမွာပဲျဖစ္ေစ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ အေရးပါတဲ့ အစိတ္အပိုင္းေတြမွာ စစ္တပ္ရဲ႕ ပါ၀င္မႈ အခန္းက႑နဲ႔ ေရွ႕က စစ္တပ္ရဲ႕ အေငြ႔အသက္ေတြကို အရင္ ေလွ်ာ့ခ်ႏိုင္ဖို႔ ႀကိဳးစားၿပီးမွသာ က်ေနာ္တို႔ စိတ္ကူးယဥ္မယ္၊ အိပ္မက္မက္တယ္ဆိုတဲ့ဟာက အေကာင္အထည္ေဖာ္လို႔ ရပါလိမ့္မယ္။” ဆရာသန္းစိုးႏိုင္ (ႏိုင္ငံေရးသုံးသပ္သူ) “၂၁ ရာစုပင္လုံက ဒါက လုပ္သင့္တဲ့ကိစၥပါ။ ဒီကိစၥက ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္လည္း တေလွ်ာက္လုံး ေျပာလာတဲ့ကိစၥပဲ။ ဒါေပမယ့္ က်ေနာ္တို႔ ေစာတယ္၊ ျမန္တယ္လို႔ေတာ့ မထင္ပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ တခုေတာ့ရွိတာေပါ့ဗ်ာ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္အေနနဲ႔ ဒီရက္ပိုင္းျခားေလာက္အတြင္း အဆင္ေျပပါ့မလားဆိုၿပီး စိုးရိမ္ဖို႔ပဲ ရွိတာပါ။ တကယ္ကေတာ့ အခု ရက္ ၁၀၀ အတြင္းကို ဗမာျပည္ကို အျပင္းအထန္ အလွည့္အေျပာင္းျဖစ္ခ်င္တဲ့ ပရိသတ္ရဲ႕၊ လူထုရဲ႕ ဆႏၵကလည္း ရွိေသးတာကိုး။ အဲဒီေတာ့ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးကိစၥကလည္း အေရးႀကီးတယ္။ ဒီေန႔ထိ စစ္ေရွာင္ဒုကၡသည္ ျပႆနာေတြက အမ်ားႀကီးပဲေလ။ အဲဒီေတာ့ ဒီကိစၥက လုပ္ကိုလုပ္မွ ျဖစ္မွာ။ ဒီေနရာမွာ ျမန္တယ္၊ ေႏွးတယ္ မရွိပါဘူး။ အားလုံးပါ၀င္ႏိုင္ေရးအတြက္ ႀကိဳးပမ္းေရးသာ အဓိကျဖစ္မယ္လို႔ က်ေနာ္ထင္ပါတယ္။“ “ဒီၿငိမ္းခ်မ္းေရးျဖစ္စဥ္မွာ တပ္မေတာ္ အခရာက်ေနသလား - မဟုတ္ဘူးဗ်။ ဒီျဖစ္စဥ္က တကယ္ကေတာ့ ဦးသိန္းစိန္တို႔လုပ္ခဲ့တဲ့ အန္စီေအမွာ အားလုံးပါ၀င္ၾကမယ္။ အဲဒီမွာ political dialogue ႏုိင္ငံေရးေဆြးေႏြးၾကမယ္ဆို ျပႆနာမရွိဘူး။ ဒါေပမယ့္ အဲဒီမွာတုန္းက အပစ္အခတ္ရပ္စဲေရး အန္စီေအမွာ ယူအန္အက္ဖ္စီက အမ်ားစုနဲ႔ ၀ တို႔ဘာတို႔ မပါ၀င္ဘဲနဲ႔ အန္စီေအ လုပ္လိုက္တယ္။ ၿပီးေတာ့ သူတို႔က က်ေနာ္တို႔ ႏိုင္ငံေရးမူေဘာင္ေတြ ခ်မွတ္ေရး ေဆြးေႏြးမယ္ဆိုေတာ့  အဲဒီျဖစ္စဥ္ႀကီးကေတာ့ အေတာ္ ဟန္မက်ဘူးဗ်။ ဘာျဖစ္လို႔လဲဆိုေတာ့ အားလုံးမွ မပါ၀င္ဘဲ။ ေနာက္ၿပီးေတာ့ ဗမာျပည္မွာ ေသနတ္သံေတြလည္း မတိတ္ေသးဘူးေလဗ်ာ။ အဲဒီအခါက်ေတာ့ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္အေနနဲ႔က သူ႔ရဲ႕ ၂၁ ရာစု အားလုံးပါ၀င္ေရးဆိုတဲ့ ညီလာခံတခုကို အစပ်ဳိးလိုက္တာပဲ။ တကယ္ကေတာ့ သူလည္း သြားမွာ political dialogue ႏိုင္ငံေရးေဆြးေႏြးပြဲ သြားမွာပါပဲ၊ အဲဒီေတာ့ အန္စီေအကို ဆက္လုပ္လို႔ရွိရင္ တပ္မေတာ္က သေဘာမတူလို႔ရွိရင္ ဒါက အားလုံးပါ၀င္ေရးက မျဖစ္ႏိုင္ဘူးေလ။ အဲဒီေတာ့ သူ႔အေနနဲ႔ သူ႔အစီအစဥ္တရပ္နဲ႔သူ ဆက္ၿပီးေတာ့ စၿပီးေတာ့ သူလုပ္ဖို႔အတြက္ က်ေနာ္ကေတာ့ ျပင္ဆင္တာျဖစ္တယ္။ ဒါလုပ္သင့္တယ္ ယူဆတယ္။” “၂၁ ရာစုပင္လုံညီလာခံ ေခ်ာေမြ႔ေစေရးအတြက္ - အဲဒီကိစၥမွာေတာ့ အထူးသျဖင့္ တိုင္းရင္းသား လက္နက္ကိုင္အဖြဲ႔အစည္းေတြနဲ႔ တိုင္းရင္းသားပါတီေတြဘက္က အေျခအေနကို နားလည္ဖို႔ လိုတာေပါ့ဗ်ာ။ က်ေနာ္ေျပာခ်င္တဲ့အဓိပၸာယ္က ဘာလဲဆုိေတာ့ ဒီတိုင္းရင္းသားလက္နက္ကုိင္ အဖြဲ႔အစည္းေတြကလည္း အန္စီေအမွာဆုိရင္ ဆက္ၿပီး ေရွ႕တိုးလို႔မရဘူး။ ဘာျဖစ္လို႔လဲဆိုရင္ အမ်ားစုက အန္စီေအမွာ လက္မွတ္ထိုးခြင့္မရဘူး။ ထုိးလို႔မရဘူး။ အဲဒီအခါ အန္စီေအအတိုင္း ဆက္သြားလို႔မရဘူး။ အဲဒီေတာ့ အန္စီေအက ဘယ္ဆက္သြားေနလဲဆိုေတာ့ အခု သူတို႔ လက္မွတ္ထိုးထားတဲ့ လူတစုနဲ႔ ႏိုင္ငံေရးမူေဘာင္ ခ်မွတ္ေရးတို႔ ဘာတို႔ လုပ္ေနတာေပါ့ဗ်ာ။ ဆိုလိုတာက ဦးသိန္းစိန္တို႔လုပ္ခဲ့တဲ့ အန္စီေအ ဖရိမ္ထက္ ပိုမိုက်ယ္ျပန္႔တဲ့ အေျခခံတခုကို ရဖို႔အတြက္ က်ေနာ္တို႔ အမ်ဳိးသားညီလာခံမွာ အန္စီေအမွာ ပါ၀င္ခြင့္မရတဲ့သူေတြေရာ၊ တိုင္းရင္းသား ႏိုင္ငံေရးပါတီ အင္အားစုေတြေရာ ပါ၀င္ၿပီးေတာ့ ႏိုင္ငံေရးေဆြးေႏြးပြဲကို လုပ္ၾကဖို႔၊ အဲဒီမွာ ႏိုင္ငံေရးမူေဘာင္ ခ်မွတ္ေရးေတြ ဘာေတြလည္း အဲဒီမွာ ေဆြးေႏြးရမွာေပါ့။ အရင္ပင္လုံလိုေတာ့ အျဖစ္မခံႏုိင္ဘူးဆိုေတာ့ အရင္ပင္လုံမွာက က်ေနာ္တို႔က အေတာ္ ရပ္ခ်္ျဖစ္ေအာင္ လုပ္ခဲ့ရတာ။ ဘာျဖစ္လို႔လဲဆိုေတာ့ က်ေနာ္တို႔က လြတ္လပ္ေရးအရယူဖို႔အတြက္ ေအာင္ဆန္း-အက္တလီစာခ်ဳပ္ ခ်ဳပ္ထားတဲ့အခ်ိန္ ျဖစ္ေနတယ္။ အဲဒီအခါက်ေတာ့ ေတာင္တန္းေဒသေတြကို ေပးမယ့္အစား ေတာင္တန္းေဒသေတြ ယုံယုံၾကည္ၾကည္နဲ႔ ပါ၀င္ခြင့္ရွိဖို႔ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း လုပ္ခဲ့တာ။ ဒါ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းကုိ ယုံၾကည္မႈေၾကာင့္လည္း အဲဒီကိစၥက အလွ်င္အျမန္ ျဖစ္သြားတာ။ ဒါေပမယ့္ ျပႆ နာေတြက ဘာလဲဆုိေတာ့ တကယ္တမ္း ကိုယ့္တုိင္းျပည္ ကိုယ္တိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ရတဲ့ အေျခအေန ေရာက္တဲ့အခါက်ေတာ့ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းလည္း မရွိေတာ့ ျပႆနာေတြ ႐ႈပ္ကုန္တာေပါ့ဗ်ာ။ က်ေနာ္ေျပာခ်င္တာက ဗမာျပည္ရဲ႕ ဖက္ဒရယ္ျပႆနာနဲ႔ လက္နက္ကိုင္ ျပည္တြင္းစစ္ျပႆ နာက ႏွစ္ငါးဆယ္ေက်ာ္ၿပီ။ အဲဒီေတာ့ ပင္လုံတုန္းကလို တရက္ႏွစ္ရက္နဲ႔ ကိစၥၿပီးစရာ အေၾကာင္းမရွိဘူး။ အဲဒီေတာ့ က်ေနာ္တို႔က ဘာကိုစၿပီးေတာ့ လုပ္ရမွာလဲဆိုေတာ့ အန္စီေအမွာ အားလုံးပါ၀င္ခြင့္မရရင္ အခုလုပ္မယ့္ ဒုတိယပင္လုံညီလာခံမွာ က်ေနာ္တို႔ အာလုံးပါ၀င္ေအာင္ ပထမ ႀကိဳးစားရမယ္။ ၿပီးတဲ့အခါက်လို႔ရွိရင္ ဘယ္ႏိုင္ငံေရးမူေဘာင္ေတြ ေဆြးေႏြးၾကမလဲ။ ၿပီးတဲ့အခါမွာ အဲဒီကိစၥေတြ အားလုံးကို ႏိုင္ငံေရးမူေဘာင္ ခ်ၿပီးတဲ့အခါမွာ ႏိုင္ငံေရးမူေဘာင္ေတြနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီးေတာ့ ေရရွည္ အဲဒီကိစၥေတြကို ညိႇႏိႈင္းေဆြးေႏြးသြားရမွာ။ အဲဒီေဆြးေႏြးၿပီးေတာ့ ရတဲ့အေျဖနဲ႔ က်ေနာ္တို႔က အဲဒီျဖစ္စဥ္အတြင္းမွာ တပ္မေတာ္ကလည္း နားလည္သေဘာေပါက္တယ္၊ နားလည္လက္ခံႏိုင္တဲ့ အေျခအေနတခု ေရာက္ၿပီဆိုလို႔ရွိရင္ အန္စီေအမွာ အားလုံးပါ၀င္ေရးဆိုတဲ့ အေနအထားတခုကေနၿပီးေတာ့ ဦးသိန္းစိန္လုပ္ခဲ့တဲ့ လမ္းေၾကာင္းကုိ က်ေနာ္တို႔က ပိုမိုက်ယ္ျပန္႔ၿပီးေတာ့ ပိုမိုနက္႐ႈိင္းေအာင္လုပ္၊ အဲဒီကေနတဆင့္ သြားရမွာ။ အဲဒီအတြက္ ဘာရွိေနမလဲဆိုေတာ့ အခု ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ ေျပာတဲ့ အမ်ဳိးသား ျပန္လည္သင့္ျမတ္ေရးနဲ႔ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးဗဟိုဌာန ရွိတယ္။ အဲဒါက အမ္ပီစီကို အစားထိုးထားတာ။ အဲဒီလုပ္ငန္းစဥ္နဲ႔ ဆက္သြားၾကေတာ့။ ဆိုလိုတာက သြားမယ့္လမ္းေၾကာင္းက အတူတူပဲ။ အေျခခံက ဘာလဲဆုိေတာ့ အားလုံးပါ၀င္ခြင့္ရေရးနဲ႔ မရေရးပဲ။ ဆိုလိုတာက အန္စီေအမွာ တပ္မေတာ္ သေဘာမတူလို႔ရွိရင္ အန္စီေအ အားလုံးမပါ၀င္ႏိုင္ဘူး။ ဟုတ္ၿပီ အဲဒါဆို အားလုံးပါ၀င္ႏိုင္တဲ့ ႏိုင္ငံေရးေဆြးေႏြးပြဲတရပ္ကို က်င္းပဖို႔ အခု ၂၁ ရာစု ပင္လုံဆိုတဲ့ အစည္းအေ၀းတရပ္ကို က်ငး္ပတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲလိုပဲ နားလည္တယ္။ အဲဒီေတာ့ ဒါကလည္း ၿပီးခဲ့တဲ့ ပင္လုံလို ၂ ရက္ေလာက္နဲ႔ စာခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ႏိုင္မယ့္ ကိစၥမဟုတ္ဘူး။ ၂ ႏွစ္ၾကာရင္ၾကာမယ္၊ အႏွစ္ ၂၀ ၾကာရင္ၾကာမယ္။ “တိုင္းရင္းသားေတြက ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ ဦးေဆာင္ဦးရြက္လုပ္ရင္ ထိုးၾကမွာပါ။ ဒါကို ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္တခုတည္း ၿပီးခဲ့တဲ့ အန္စီေအ အေနနဲ႔က လုပ္လို႔မရဘူး။ ဘာျဖစ္လို႔လဲဆုိေတာ့ တပ္မေတာ္က ဒီအဖြဲ႔အစည္းအားလုံး ပါ၀င္ေရးကို လက္မွမခံဘဲ။ ကိုးကန္႔၊ ေအေအ အဲဒါေတြကို လက္နက္ခ်မွရမယ္။ သူတို႔ကုိ လက္မခံႏိုင္ဘူး ေျပာထားတာ။ အဲဒါေၾကာင့္မို႔ က်ေနာ္တို႔ ဒီ ၂၁ ရာစုပင္လုံနဲ႔ အားလုံးပါ၀င္ေရး ႏိုင္ငံေရးေဆြးေႏြးပြဲကို စဖို႔လိုတယ္လို႔ ေျပာတာပါ။”