“ကေလးက ဝမ္းပ်က္ေနတာ ၾကာလွၿပီ” အသက္ငါးႏွစ္ခန္႔ အရြယ္ကေလးကို လာျပရျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ကေလးသည္ ပိန္လွီေဖ်ာ့ေတာ့ၿပီး ညႇဳိးငယ္ေသာအသြင္ကို ေဆာင္ေနပါသည္။ “ၾကာလွၿပီဆိုတာ ဘယ္ႏွရက္ေလာက္ ရွိၿပီလဲ” ဆရာဝန္က တိက်မႈရွိေစရန္ ျပန္၍ ေမးလိုက္ပါသည္။ “ရက္ႏွစ္ဆယ္ အစိတ္ရွိေရာေပါ့” ဟု မွန္းဆ၍ ေျဖပါသည္။ “ကေလးအေမ အဲဒီရက္ႏွစ္ဆယ္ အစိတ္က ေန႔တိုင္း ဝမ္းပ်က္တာလား၊ ျဖစ္လိုက္၊ ၾကားထဲမွာ သံုးေလးရက္ေလာက္ ျပန္ေကာင္းလိုက္၊ ေနာက္ျပန္ၿပီးျဖစ္လိုက္ အဲဒီလို ခဏခဏျဖစ္လိုက္ ေကာင္းလုိက္ကုိ ဆိုလိုတာလား” ေသခ်ာေအာင္ ေမးၾကည့္လိုက္ပါသည္။ ကေလးမိခင္က စိတ္႐ႈပ္ေသာမ်က္ႏွာျဖင့္ “ျဖစ္ကတည္းက ေန႔တိုင္း ပ်က္တာပါ။ ေကာင္းတဲ့ရက္ မရွိပါဘူး” ဟု စိတ္မရွည္ေသာအသံျဖင့္ ျပန္၍ ေျဖပါသည္။ “အဲဒီေမးခြန္းေတြ ေမးရတာ ကေလးရဲ႕ေရာဂါကို အတိအက် သိခ်င္လို႔ပါ။ ေရာဂါကို အတိအက်သိမွ ေဆးကုလို႔ရမွာပါ။ အကယ္၍ ေန႔တုိင္း ဝမ္းပ်က္တာ ႏွစ္ပတ္နဲ႔ အထက္ဆိုရင္ ရက္ရွည္ဝမ္းပ်က္တယ္လို႔ သတ္မွတ္ရပါတယ္။ အဲဒါဆိုရင္ နာတာရွည္ေရာဂါတခုခု ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ အကယ္၍ ႏွစ္ရက္သံုးရက္ ပ်က္လိုက္၊ ႏွစ္ရက္ေလာက္ ျပန္ေကာင္းလိုက္၊ ျပန္ပ်က္လိုက္ ျဖစ္တာကို ေပါင္းၿပီး ႏွစ္ပတ္ သံုးပတ္လို႔ ေျပာလိုက္ရင္ ရက္ရွည္ဝမ္းပ်က္တာ မဟုတ္ဘဲ ဝမ္းခဏခဏ ပ်က္တယ္လို႔သာ ေျပာလို႔ရပါတယ္။ အေၾကာင္းခ်င္းလည္း မတူလို႔ ေသခ်ာေအာင္ ေမးရတာပါ” ဆရာဝန္၏ ရွည္လ်ားေသာ ရွင္းတမ္းေၾကာင့္ ကေလးအေမလည္း သေဘာေပါက္သြားပါသည္။ စင္စစ္ ကေလး၏အသက္သည္ ခုနစ္ႏွစ္ရွိၿပီဟု ဆိုပါသည္။ သို႔ရာတြင္ ကေလးသည္ လြန္စြာ ညႇက္ေနေသာေၾကာင့္ အသက္ငါးႏွစ္ခန္႔သာ ရွိသည္ဟု ထင္မိျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ပိန္လွီေဖ်ာ့ေတာ့ ညႇဳိးငယ္ေသာအသြင္ကို ေဆာင္သည့္ျပင္ ေသြးအားနည္း၍ ျဖဴဖပ္ျဖဴေရာ္လည္း ျဖစ္ေနပါသည္။ အေရျပားမ်ား ႐ံႈ႕တြေနျခင္းသည္ အာဟာရ ခ်ဳိ႕တဲ့ျခင္းႏွင့္ ဓာတ္ဆားႏွင့္ အရည္ လြန္စြာေလ်ာ့ပါးေနေၾကာင္းကို ေသခ်ာတိက်သည့္ အေထာက္အထားအေနျဖင့္ ျပသေနပါသည္။ ကေလးသည္ ငယ္စဥ္ကပင္ ခ်ဴခ်ာၿပီး မၾကာခဏ ဖ်ားျခင္း၊ ေခ်ာင္ဆိုးျခင္းမ်ားလည္း ျဖစ္သျဖင့္ လြန္ခဲ့သည့္ တႏွစ္ေက်ာ္ေက်ာ္ခန္႔က ဆရာဝန္ျပခဲ့ၿပီး စစ္ေဆးမႈမ်ား ျပဳခဲ့ေၾကာင္း ဆရာဝန္က ကေလးသည္ တီဘီေရာဂါရွိသည္ဟု ေတြ႔ရွိရသျဖင့္ တီဘီေဆးမ်ား တိုက္ေၾကာင္း၊ ၁ဝ ရက္ခန္႔ တိုက္ၿပီးေနာက္ မိမိသေဘာျဖင့္ မိမိ တီဘီေဆးမ်ား ဆက္၍ မတိုက္ေတာ့ေၾကာင္း ေျပာပါသည္။ အလြန္သတၱိရွိေသာ ေလးစားဖြယ္ရာ မိခင္ပါတကား။ ရက္ရွည္ ဝမ္းပ်က္တယ္ဆိုတာ ... - ဝမ္းသည္ အတံုးအခဲ မဟုတ္ဘဲ အရည္ႏွင့္ အဖတ္ေရာ၍ မစင္စြန္႔သည့္အိုး၏ ပံုသဏၭာန္အတိုင္း လိုက္၍ ေျပာင္းလၽွင္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ အရည္ခ်ည္းသက္သက္ သြားလၽွင္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ 'ဝမ္းပ်က္သည္' ဟူ၍ အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုပါသည္။ - အဖတ္ အရည္ ေရာေသာ ဝမ္း (သို႔မဟုတ္) ဝမ္းအရည္သက္သက္ တေန႔လၽွင္ သံုးႀကိမ္ႏွင့္အထက္ သြားရပါမည္။ - ထိုသို႔ေသာ ဝမ္းအမ်ဳိးအစား သြားျခင္းသည္ ေန႔စဥ္ရက္ဆက္ ျဖစ္ရပါမည္။ ႏွစ္ရက္ခန္႔ ဝမ္းပ်က္လိုက္၊ သံုးရက္ခန္႔ ေကာင္းသြားလိုက္ ျပန္ျဖစ္လိုက္ဆိုလၽွင္ ဆက္တိုက္ ဝမ္းသြားသည္ဟု တြက္၍မရပါ။ - ဝမ္းပ်က္ျခင္း ဆက္တိုက္ ၁၄ ရက္ႏွင့္အထက္ၾကာျမင့္လၽွင္ 'ရက္ရွည္ ဝမ္းပ်က္ျခင္း' ဟု ေခၚဆိုပါသည္။ အထက္ပါ အခ်က္အလက္မ်ားႏွင့္ ျပည့္စံုမွ 'ရက္ရွည္ဝမ္းပ်က္သည္ဟူ၍ သတ္မွတ္ရမည္' ျဖစ္ပါသည္။ ဘာေၾကာင့္လဲ ... ရက္ရွည္ဝမ္းပ်က္ျခင္းႏွင့္ အာဟာရခ်ဳိ႕တဲ့ျခင္းတို႔သည္ ထာဝစဥ္ လက္တြဲၾကေသာ မဟာမိတ္ႀကီးမ်ားသာ ျဖစ္သည္။ ႏွစ္လႊာေပါင္းမွ တရြက္ျဖစ္ေသာ စြယ္ေတာ္ရြက္ကဲ့သို႔သာတည္း။ တဖန္ အာဟာရခ်ဳိ႕တဲ့ေသာ ကေလးမ်ားတြင္ ရက္ရွည္ဝမ္းပ်က္ျခင္း ပို၍ အျဖစ္မ်ားျပန္သည္။ ဤသို႔ျဖင့္ ထိုအျဖစ္အပ်က္ ႏွစ္ခုတို႔သည္ သံသရာလည္လ်က္ ရွိၾကေပသည္။ မည္သည့္အေနအထားမ်ားေၾကာင့္ ရက္ရွည္ဝမ္းပ်က္ရသည္ကို ရွာေဖြၾကည့္႐ႈေသာအခါ အေနာက္ႏိုင္ငံမ်ားႏွင့္ အာရွႏိုင္ငံမ်ားတြင္ ရက္ရွည္ဝမ္းပ်က္ရျခင္း အေၾကာင္းမ်ား မတူကြဲျပားေၾကာင္း ေတြ႔ရွိရပါသည္။ အေနာက္ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ ရက္ရွည္ဝမ္းပ်က္ရျခင္း အေၾကာင္းမ်ားမွာ အမ်ားအားျဖင့္ အူလမ္းေၾကာင္း၏ ဇီဝကမၼျဖစ္စဥ္ ေျပာင္းလဲ ေဖာက္ျပန္မႈမ်ား၊ အစာေခ်ဖ်က္ႏိုင္ေသာ အင္ဇိုင္းမ်ား Enzymes မ်ား မထုတ္လုပ္ႏိုင္ျခင္း၊ ေဟာ္မုန္းဓာတ္မ်ား နည္းျခင္း၊ မ်ားျခင္း၊ အူလမ္းေၾကာင္း၏ ခႏၶာေဗဒတည္ေဆာက္ပံု ဆန္းျပားေနျခင္း ...စသည္တို႔ ျဖစ္ၾကပါသည္။ အာရွႏိုင္ငံမ်ားတြင္ ရက္ရွည္ဝမ္းပ်က္ရျခင္း အဓိကအေၾကာင္းမွာ ေရာဂါပိုးမ်ားေၾကာင့္ပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ဗက္တီးရီးယား၊ ဗုိင္းရပ္စ္၊ ကပ္ပါးပိုးမ်ားႏွင့္ သန္ေကာင္အခ်ိဳ႕တု႔ိကို ဆုိလိုျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ဗက္တီးရီးယားေတြ ... အျဖစ္အမ်ားဆံုး ပိုးသည္ 'တီဘီေရာဂါပိုး'ပင္ ျဖစ္ပါသည္။ - ျဖစ္ခါစအခ်ိန္ Primary Complex တြင္ ေရာဂါကို မကုသခဲ့ သို႔မဟုတ္ တဝက္တပ်က္သာ ကုသခဲ့လၽွင္ - ငယ္စဥ္ကပင္ မၽွတသာ အာဟာရကို ဂ႐ုတစုိက္ မေကြၽးေမြးခဲ့လၽွင္ (ခံႏိုင္ရည္ လြန္စြာနည္းပါးသျဖင့္ ေရာဂါပိုးဝင္ရန္ ပို၍ လြယ္ကူသျဖင့္) 'ပ်ံ႔ႏံွ႔တီဘီေရာဂါ' ျဖစ္ရန္အေၾကာင္း ဖန္လာပါေတာ့သည္။ ထုိပ်ံ႔ႏံွ႔တီဘီေရာဂါတြင္ အပါအဝင္ျဖစ္ေသာ 'အူတီဘီ'ေၾကာင့္ ရက္ရွည္ဝမ္းပ်က္ရျခင္းပင္ ျဖစ္ပါသည္။ တီဘီျဖစ္ခါစ အခ်ိန္မွ တႏွစ္ခြဲအတြင္းတြင္ တီဘီေရာဂါပိုးသည္ အူမႀကီးအထိ ပ်ံ႔ႏွံ႔၍ အူမႀကီးတီဘီ ျဖစ္ရပါေတာ့သည္။ အူမႀကီးတီဘီ အမ်ိဳးအစား ႏွစ္မ်ိဳးအနက္ ဝမ္းပ်က္ေစေသာ အမ်ိဳးအစားသည္ အူမႀကီး၏နံရံမ်ားကို ဖ်က္ဆီးပစ္လုိက္သျဖင့္ အစာေဟာင္းစြန္႔ပစ္ရန္ အမႈကိစၥကို အူမႀကီးသည္ ေကာင္းမြန္စြာ မေဆာင္ရြက္ႏုိင္ေတာ့ေပ။ သို႔ျဖစ္၍ အရိအရြဲ အခြၽဲအက်ိ ဝမ္းပ်က္သြားပါေတာ့သည္။  ရံခါ ေသြးပင္ အနည္းငယ္ပါရွိတတ္ပါသည္။ ေရာဂါကို ေစာစီးစြာ မကုသခဲ့ပါလၽွင္ ထုိရည္ရွည္ဝမ္းပ်က္ျခင္းေၾကာင့္ ျပင္းထန္ေသာ အာဟာရခ်ိဳ႕တဲ့ျခင္း ျဖစ္လာႏိုင္ပါသည္။ ေသဆံုးႏႈန္းလည္း မ်ားပါသည္။ အျခားပိုးမ်ား အျခား ဗက္တီးရီးယားမ်ားလည္း ရက္ရွည္ ဝမ္းပ်က္ေရာဂါ ျဖစ္ႏိုင္ပါေသးသည္။ ဆယ္လမိုနဲ႔လား (Salmonella) တုိက္ဖိြဳက္ေရာဂါပိုး မဟုတ္ေသာ ဆယ္လမိုနဲ႔လား အခ်ိဳ႕သည္လည္း အူနံရံကို ဖ်က္ဆီးၿပီး ရက္ရွည္ဝမ္းပ်က္ေစပါသည္။ - ဝမ္းကိုက္ေရာဂါျဖစ္ေစေသာ ရွီဂဲလား (Shigella) သည္လည္း ပထမပိုင္း၌ ေသြးပါေသာ ဝမ္းမ်ားသြားၿပီးေနာက္ပိုင္း၌ အူနံရံကို ဖ်က္ဆီးၿပီး ရက္ရွည္ဝမ္းပ်က္ေစပါသည္။ - ဇာတ္လိုက္ႀကီး အီးကိုလိုင္း (E.coli) အမ်ိဳးအႏြယ္အခ်ိဳ႕သည္လည္း အူနံရံကို ပ်က္စီးေစၿပီး ရက္ရွည္ ဝမ္းပ်က္ေစပါသည္။ အူနံရံတြင္းသို႔ ေဖာက္ထြင္းဝင္ေရာက္ေသာ အီးကိုလုိင္းပိုးႏွင့္ အဆိပ္ထုတ္ႏုိင္ေသာ အီးကိုလိုင္းပိုးတုိ႔သည္ ရက္ရွည္ ဝမ္းပ်က္ျခင္းကို ျဖစ္ေစေသာ အီးကိုလိုင္း အမ်ိဳးအစားမ်ားပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ဗိုင္းရပ္စ္ႏွင့္ ကပ္ပါးပိုး - ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးမ်ားအနက္ ရက္ရွည္ဝမ္းပ်က္ေစေသာ အဓိက သ႐ုပ္ေဆာင္မွာ လူတကာ၏ ရန္သူမည္ေသာ HIV ပိုးသာ ျဖစ္ပါေတာ့သည္။ HIV ျဖစ္ႏႈန္း က်ဆင္းသြားပါလွ်င္ ရက္ရွည္ဝမ္းပ်က္ႏႈန္းလည္း က်ဆင္းလာမည္သာ။ - ငွက္ဖ်ားပိုး တမ်ဳိးသည္လည္း ရက္ရွည္ ဝမ္းပ်က္ေစပါသည္ Algid Malaria။ - ဝမ္းကို ေရာဂါျဖစ္ေစေသာ အမီးဘား Amoeba ႏွင့္ အျခားကပ္ပါးေကာင္တမ်ိဳး ျဖစ္ေသာ Giardia တုိ႔သည္လည္း အူနံရံတို႔ကို ဖ်က္ဆီးတတ္ၾကပါသည္။ Giardia မွာ အူသိမ္အထက္ပိုင္းကို ဖ်က္ဆီးေလ့ရွိသျဖင့္ အာဟာရတုိ႔ကို အူသိမ္မွ မစုပ္ယူႏုိင္သျဖင့္ ဆုိးဝါးေသာ အာဟာရခ်ိဳ႕တဲ့ျခင္းကို ေစာေစာစီးစီး ခံစားရတတ္ပါသည္။ သန္ေကာင္အခ်ိဳ႕သည္လည္း ရက္ရွည္ ဝမ္းပ်က္ျခင္းကို ျဖစ္ေစပါသည္။ သို႔ေသာ္ သန္လံုးေကာင္သည္ကား ထိုရက္ရွည္ဝမ္းပ်က္ျခင္းကို မျဖစ္ေစဘဲ အေကာင္ေရမ်ားလၽွင္ အူနံရံကို ပိတ္ဆို႔တတ္ပါသည္။ အျခားအေၾကာင္းအရာမ်ား - ရက္တုိဝမ္းပ်က္ေရာဂါမွလည္း ရက္ရွည္ျဖစ္သြားႏုိင္ပါသည္။ အူနံရံအျပင္ဆံုး အလႊာတြင္ရွိေသာ အစာေခ် အင္ဇုိင္းတို႔ ပ်က္စီးသြားၿပီး ႏုိ႔တြင္ပါေသာ Lactose ဓာတ္ကို မေခ်ဖ်က္ႏိုင္ေတာ့ဘဲ ရက္ရွည္ ဝမ္းပ်က္ရေသာ ဘဝကို ေရာက္ရွိသြားပါေတာ့သည္။ - သတၱဳအခ်ိဳ႕သည္လည္း ဝမ္းပ်က္ေစေသာ အာနိသင္ ရွိပါသည္။ အခ်ိဳ႕ေဆးမ်ားတြင္ ျပဒါး၊ ေရႊ စသည္တု႔ိ ပါဝင္သျဖင့္ ဤသို႔ေသာအျဖစ္ကို ေရာက္ရျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ 'ခဲဆိပ္'သည္ ဝမ္းပ်က္ဝမ္းေလၽွာေသာ လကၡဏာျဖင့္ မလာဘဲ ဝမ္းခ်ဳပ္ျခင္းျဖင့္သာ လကၡဏာကို ျပသတတ္ေၾကာင္း သတိျပဳရပါမည္။ - ပဋိဇီဝေဆးမ်ားျဖစ္သည့္ Ampicillin, Erythromycin. Lincocin စသည္တို႔ကို ရက္ရွည္ ၾကာရွည္စြာ တိုက္လၽွင္လည္း ရက္ရွည္ ဝမ္းပ်က္တတ္ပါေသးသည္။ သတိကေလးတခ်က္ ရက္ရွည္ဝမ္းပ်က္ရျခင္းအေၾကာင္း မ်ားစြာရွိပါသည္။ ယခုေဖာ္ျပခဲ့ေသာ အေၾကာင္းမ်ားမွာ ကေလးမ်ားတြင္ အျဖစ္အမ်ားဆံုး အေၾကာင္းမ်ားသာ ျဖစ္ပါသည္။ - ဝမ္းပ်က္လၽွင္ အာဟာရကို မျဖတ္ဘဲ ႀကိဳးစား၍ ေကြၽးေမြးျခင္း - အဓိကအေၾကာင္းကို ရွာေဖြ၍ ေစာစီးစြာကုသျခင္း - အရည္ႏွင့္ ဓာတ္ဆားဆံုး႐ႈံးသြားမႈကို ျပဳျပင္ေပးျခင္း - ကာကြယ္ႏိုင္ေသာ အေနအထား ဥပမာ- အဆုတ္ေရာဂါကာကြယ္ ေဆးထုိးျခင္း၊ ငွက္ဖ်ားေရာဂါ ေစာစီးစြာကုသျခင္း အစရွိသည္တုိ႔ကိုလည္း လုပ္ေဆာင္ျခင္းတုိ႔သည္ ရက္ရွည္ဝမ္းပ်က္ျခင္းေၾကာင့္ ကေလးမ်ား ျပင္းထန္ေသာ အာဟာရခ်ိဳ႕တဲ့ျခင္း၊ ေသဆံုးျခင္းတုိ႔ကို ကာကြယ္ႏုိင္ပါေၾကာင္း အသိေပးအပ္ပါသည္။ ေစတနာအနႏၲျဖင့္ ... ေဒါက္တာယုဇနေစာျမင့္ (ကေလးအထူးကုဆရာဝန္ႀကီး)