“စိတ္မခ်ရတဲ့ အစားအေသာက္ေတြကေန ဝမ္းပ်က္တာကေန ကင္ဆာအထိ ေရာဂါေဝဒနာေပါင္း (၂ဝဝ) ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္” ဧၿပီလ (၇) ရက္ေန႔ဟာ ကမာၻ႔က်န္းမာေရးေန႔ျဖစ္ပါတယ္။ WHO ကမာၻ႔က်န္းမာေရးအဖြဲ႔ႀကီးက ၁၉၄၈ ကတည္းက ႏွစ္စဥ္ ဦးစီးက်င္းပေနခဲ့တာပါ။ ၂ဝ၁၅ အတြက္ေဆာင္ပုဒ္ကေတာ့ Food safety: From Farm to Plate အစားအစာလံုၿခံဳေရး။ လယ္ေတာမွသည္ ပန္းကန္အထိလို႔ အဆင့္ေတြသတ္မွတ္ထားပါတယ္။ စိတ္မခ်ရတဲ့ အစားအေသာက္ေတြဟာ ကမာၻလံုးဆိုင္ရာအႏၲရာယ္ျဖစ္တယ္။ ပိုးမႊားေတြပါေနတဲ့ အစားအစာေတြေၾကာင့္ ကမာၻမွာ ႏွစ္စဥ္ လူေပါင္း ဘီလီယန္တဝက္မက ေရာဂါေတြရေနၾကတယ္။ လူေပါင္း ၂ သန္းေသဆံုးေနရတယ္။ အမ်ားစုက ကေလးေတြျဖစ္ၾကတယ္။ ၂ဝ၁ဝ ခုႏွစ္တုန္းက လူေပါင္း ၃၅၁ဝဝဝ ေယာက္ အသက္ေသဆံုးခဲ့ရတယ္။ စိတ္မခ်ရတဲ့ အစားအေသာက္ေတြကေန ဝမ္းပ်က္တာကေန ကင္ဆာအထိ ေရာဂါေဝဒနာေပါင္း (၂ဝဝ) ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ (ဗက္တီးရီးယား + ဗိုင္းရပ္စ္ + ပါရာဆိုက္) ပိုးမႊားေတြနဲ႔ အစားအစာထုတ္လုပ္ရာမွာ ဓါတုပစၥည္းေတြနဲ႔ မစင္ေတြ၊ အဆိပ္အေတာက္ေတြ ပါေနႏိုင္တယ္။ (ဆယ္လမိုနဲ႔လား)၊ (အီးကိုလိုင္) နဲ႔ (ႏိုရိုဗိုင္းရပ္စ္) ေတြေၾကာင့္ အစားအေသာက္နဲ႔ ေရကေနတဆင့္ရတဲ့ ကူးစက္ေရာဂါေတြရေစတာပါ။ အာဖရိကတိုက္နဲ႔ ျမန္မာျပည္တည္ရွိရာ အေရွ႕ေတာင္အာရွမွာ အဆိုးဆံုးျဖစ္တယ္။ ေသဆံုးသူေတြထဲက ၄ဝ ရာခုိင္ႏႈန္းဟာ အသက္ ၅ ႏွစ္ေအာက္ကေလးေတြျဖစ္ၾကတယ္။ အဲလိုေၾကာင့္ စီးပြားေရးလည္းထိခိုက္တယ္။ စာရင္းဇယားထားတဲ့ ဂ်ာမဏီမွာ ၂ဝ၁၁ တုန္းက (အီးကိုလိုင္) ပိုးေတြ ကပ္ေရာဂါလိုျဖစ္လို႔ ေဒၚလာ ၁ ဒသမ ၃ ဘီလီယံဖုိး စိုက္ပ်ိဳးေတာင္သူေတြနဲ႔ စက္ရံုေတြမွာ အရႈံးေပၚခဲ့တယ္။ အစားအစာမေကာင္းတာ စားမိရင္ အေရးေပၚျဖစ္ႏိုင္တယ္။ အစားအစာထုတ္လုပ္ေရး၊ ျဖန္႔ျဖဴးေရးနဲ႔ စားသံုးမႈဆိုတဲ့ အဆင့္တိုင္းမွာ အစားအေသာက္ကို မသန္႔ေစတာျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ပတ္ဝန္းက်င္ေျပာင္းလဲတာ၊ ပိုးမႊားအသစ္ေတြ ျဖစ္ေပၚလာတာ၊ ရွိၿပီးပိုးေတြက ေဆးဝါးေတြကို ခံႏိုင္ရည္ျဖစ္ေပၚလာတာေတြကေန အခက္အခဲေတြကို ပိုဆိုးေစတယ္။ အစားအစာေတြကို ေနရာတခုကေန တျခားေနရာဆီသယ္ယူပို႔ေဆာင္ရတာ အခ်ိန္ယူေလေလ မသန္႔ရွင္းတာ ျဖစ္ႏိုင္ေလ ျဖစ္တယ္။ ကေန႔ေခတ္မွာ အစားအစာေတြကို တကမာၻလံုးျဖန္႔ခ်ိေနၾကလို႔ အဲလိုျဖစ္လာတယ္။ အဆင့္ (၅) ဆင့္လံုးမွာ လံုၿခံဳစိတ္ခ်ဖို႔လိုအပ္တယ္။ ၁။ အစားအစာျပင္ဆင္မႈ (လက္ + ပန္းကန္ခြက္ေယာက္ + မ်က္ႏွာျပင္) ေတြကို ေဆးေၾကာသန္႔စင္ပါ။ ၂။ အစိမ္းေတြနဲ႔ ခ်က္ျပဳတ္ေက်ာ္ေလွာ္ထားတာေတြကို သီးျခားထားသိုပါ။ ၃။ အစားအစာေတြကို က်က်နနက်က္သည္အထိ ခ်က္ျပဳတ္ေၾကာ္ေလွာ္ပါ။ ၄။ အပူခ်ိန္မွန္မွန္ကန္ကန္ (အခန္းတြင္းအပူခ်ိန္မွာ အလြန္ဆံုး ၂ နာရီ၊ မစားမီ အနည္းဆံုး ၆ဝ ဒီဂရီအထိ) မွာရွိပါေစ။ ၅။ ခ်က္ျပဳတ္၊ ေဆးေၾကာသန္႔စင္ရာမွာ စိတ္ခ်ရတဲ့ေရကိုသာသံုးပါ။ အဓိကက်တဲ့ အခ်က္အလက္ေတြ ရွိပါတယ္။ စိတ္ခ်ရၿပီး အာဟာရ ျပည့္ဝတဲ့ အစားအေသာက္ လံုေလာက္ ျပည့္စံုရမယ္။ အသက္ငယ္ရြယ္တဲ့ကေလးေတြနဲ႔ အသက္အရြယ္ အိုမင္းသူေတြအျပင္ ခရီးသြားလာေနသူေတြမွာ ျဖစ္ၾကတယ္။ ႏြားႏို႔ကို (ပတ္စခ်ာရိုက္စ္) ေခၚတဲ့ သတ္မွတ္အပူခ်ိန္အထိ အပူေပးမထားရာကေန ရေစတယ္။ ေရခဲေသတၲာထဲ ၾကာၾကာထားလို႔လည္း ပိုးေတြ ေပါက္ပြားႏိုင္တယ္။ ပိုးေသေဆးေတြ ျဖစ္တဲ့ (အင္တီဘိုင္ေအာတစ္) ေဆးေတြကို လုိတာထက္ ပိုသံုးရင္။ တလြဲသံုးမိရင္  ပိုးေတြက ပိုးေသေဆးကို ခံႏိုင္ရည္ ျဖစ္လာၾကတယ္။ အဲလို ေဆးယဥ္တဲ့ပိုး ေတြက အစားအေသာက္ကေနလည္း ရလာႏိုင္တယ္။ ဥပမာ ၾကက္သားကေန (ဆာလ္မိုနဲ႔လား) ပိုး။ ပိုးမႊားေတြ -

• Norovirus (ႏိုရိုဗိုင္းရပ္စ္)ေၾကာင့္ ပ်ိဳ႕-အန္မယ္၊ ဝမ္းအရည္သြားမယ္၊ ဗိုက္နာမယ္။
• Hepatitis A virus အသည္းေရာင္ (ေအ) ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးေၾကာင့္ အသည္းေရာင္ အသားဝါ ျဖစ္ေစတယ္။ အျဖစ္မ်ားတယ္။ ပါးစပ္ကေန ဝင္တယ္။ အညစ္အေၾကးထဲ စြန္႔တယ္။ ယင္ေကာင္၊ လက္၊ ပန္းကန္ခြက္ေယာက္ေတြကေန ေနာက္တေယာက္ကို ကူးစက္တယ္။
• Parasites (ပါရာဆိုက္) ကပ္ပါးေကာင္ေတြလည္း အစားအေသာက္နဲ႔ ေရကေန တဆင့္ ကူးစက္တယ္။
• Trematodes (ထရီမတုတ္) ကပ္ပါးက ငါးစားလို႔ ျဖစ္တယ္။
• Echinococcus spp (အီခ်င္ႏိုေကားကပ္စ္ ဆက္ပ္) အေကာင္က တိရိစာၧၧန္ေတြကေနေရာ တိုက္ရိုက္ ကိုင္တြယ္လို႔ေရာကေန ကူးစက္တယ္။
• Ascaris သန္ေကာင္။ Cryptosporidium (ခရစ္တိုစပိုးရိးယန္း) Entamoeba histolytica (အမီးဘား)နဲ႔ Giardia (ဂိုင္ယားဒီးယား) အေကာင္ေတြကလည္း ကူးစက္တာ ျမန္မာျပည္မွာ အလြန္ မ်ားတယ္။
• Prions (ပရီယြန္) ဆိုတာက (ပရိုတင္း) ျဖစ္တယ္။ အာရံုေၾကာကို ပ်က္စီးေစႏိုင္တယ္။ Bovine spongiform encephalopathy ဆိုတာ ႏြားရူးေရာဂါကို ေခၚတယ္။ လူကိုပါ ကူးစက္ႏိုင္တယ္။
• (ဗိုက္ဘရို ကိုလာရီေယး) ပိုးကေန ကာလဝမ္းေရာဂါ ရေစတယ္။ အစားနဲ႔ ေရကေန ကူးစက္တယ္။ ဗိုက္နာမယ္၊ အန္မယ္၊ ဝမ္းအရည္ေတြ အမ်ားႀကီးသြားမယ္။ ေရနဲ႔ ဆားဓာတ္ ခမ္းေျခာက္လို႔ ျပန္မျဖည့္ႏိုင္ရင္ ေသဆံုးႏိုင္တယ္။ ကပ္ေရာဂါ ျဖစ္မယ္။
• မသန္႔တဲ့အစာကေန ျဖစ္ေစတဲ့ (လစ္တာရီးယား)ပိုးေၾကာင့္ ကိုယ္ဝန္ ပ်က္ေစႏိုင္တယ္။ ေမြးလာတဲ့ကေလးလည္း ေသေစႏိုင္တယ္။

အစားအေသာက္ထဲမွာ ပါလာႏိုင္တဲ့ ဓာတုေဆးေတြကေနလည္း ေရာဂါေတြ ရေစတယ္။ မိႈေတြထဲမွာ (မိုက္ကိုေတာက္ဆင္)၊ (မရင္း ဘိုင္အိုေတာက္ဆင္)၊ (ဆိုယႏိုဂ်ဲနစ္ ဂလိုက္ကိုဆိုက္) အဆိပ္အမ်ိဳးအစားေတြ ျဖစ္တယ္။ မိႈဆိပ္သင့္တယ္ဆိုတာ အဲဒါေတြပါေနလို႔ ျဖစ္တယ္။ လူအမ်ားစားေနၾက ေျပာင္း၊ ေျပာင္းဖူးေတြထဲမွာ (မိုက္ကိုေတာက္ဆင္) ပါႏိုင္တယ္။ တာရွည္ထိေတြ႔ရာကေန ကင္ဆာျဖစ္ေစႏိင္ေသးပါတယ္။ စက္မႈလုပ္ငန္းေတြကေနထုတ္တဲ့ (POPs) ဆိုတာေတြကေန အဆိပ္သင့္ႏိုင္တယ္။ တကမာၻလံုးကို ျဖန႔္ခ်ိေနတဲ့ အသားေတြထဲမွာ ပါႏိုင္တယ္။ (ဒိုင္ေအာက္ဆင္) အဆိပ္ေၾကာင့္ မ်ိဳးပြါးလမ္းနဲ႔ ဖြံ႔ၿဖိဳးမႈကိုသက္ေရာက္ေစႏိုင္တယ္။ ေဟာ္မုန္းေျပာင္းတာနဲ႔ ကင္ဆာအထိျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ အေလးစားသတၱဳေခၚတဲ့ ခဲဓာတ္၊ (ကက္ဒီယမ္)၊ ျပဒါးေတြကေန အဆိပ္သင့္ႏိုင္တယ္။ ေက်ာက္ကပ္ကိုထိခိုက္မယ္။ အစားအစာထဲ၊ ေလထဲ၊ ေျမထဲမွာပါေနရင္ အဲလိုျဖစ္မယ္။ ဘာလုပ္ရမလဲ - အစိုးရေတြကေန အစားအေသာက္နဲ႔ေသာက္ေရ သံုးေရ လံုျခံဳစိတ္ခ်ေရး ေပၚလစီခ်မွတ္ အေကာင္အထည္ေဖာ္ရပါမယ္။ က်န္းမာေရးစနစ္မွာ ဓာတ္ခြဲခန္း၊ ေဆးဝါး၊ ကုသေရး၊ ကာကြြယ္ေရးေတြကို ေခတ္မီ၊ လံုေလာက္ၿပီး အရည္အေသြး ျပည့္မီေအာင္ စီမံထားရမယ္။ အစားအစာထုတ္လုပ္ရာတိုင္း၊ စိုက္ပ်ိဳးေရး၊ ေမြးျမဴေရး၊ သယ္ယူပို႔ေဆာင္ေရး၊ တင္သြင္းမႈ စတာတိုင္းမွာ စနစ္က်လံုေလာက္တဲ့ စစ္ေဆးမႈအေရးယူမႈေတြ လုပ္ထားရမယ္။ လိုအပ္တဲ့ဥပေဒေတြျပဳရမယ္။ ျပည္သူ႔က်န္းမာေရး၊ စိုက္ပ်ိဳးေရး၊ တိေမြးကု၊ စက္မႈစတဲ့က႑အမ်ိဳးမ်ိဳး ပူးေပါင္ေဆာင္ရြက္မႈေကာင္းေနရမယ္။ ႏိုင္ငံတကာနဲ႔လည္း ခ်ိတ္ဆက္ ပူးေပါင္ေဆာင္ရြက္ရမယ္။ အစားအစာကိုင္တြယ္သူေတြ၊ စားသံုးသူေတြကလည္း အစားအစာကို ထုတ္လုပ္တာ၊ ထုပ္ပိုးတာ၊ တံဆိပ္မွာ တိတိက်က်ေရးသားတာ၊ ေၾကျငာတာေတြမွာ စံခ်ိန္ကိုက္ ျဖစ္ေနရမယ္။ ျမန္မာျပည္သားအားလံုး အစားအေသာက္နဲ႔ေရ လံုၿခံဳစိတ္ခ်ရတဲ့ဘဝေရာက္ၾကပါေစ။