ကမၻာတ၀န္းမွာ တခ်ို့အစိုးရေတြက ၀က္ဘ္ဆိုက္ေတြမွာ ေဖာ္ျပေနတာေတြကို ထိန္းခ်ဳပ္ဖို့ ဥပေဒသစ္ေတြနဲ့ ကန့္သတ္လာသလို ေစာင့္ၾကပ္ၾကည့္႐ႈမႈေတြကိုလည္း တိုးျမွင့္ ျပုလုပ္လာတဲ့အတြက္ အင္တာနက္လြတ္လပ္ခြင့္ က်ဆင္းလာေနတယ္လို့ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စု အေျခစိုက္ အစီရင္ခံစာသစ္တခုက ေထာက္ျပထားပါတယ္။ လြတ္လပ္တဲ့ ေစာင္ၾကည့္အဖြဲ့တခုျဖစ္တဲ့ ဖရီးဒမ္းေဟာက္စ္ကေတာ့ နုိင္ငံေပါင္း ၆၀ မွာ သူ့ရဲ့သုေတသနျပုခ်က္အရ ေပၚေပါက္လာေနတဲ့ ျခိမ္းေျခာက္မႈေတြကို သိ႐ွိမႈ ျမင့္တက္လာမႈနဲ့ တခါတရံ ဖိနွိပ္အေရးယူ ေဆာင္႐ြက္မႈအသစ္ေတြ ၾကိုတင္ ခ်မွတ္ေဆာင္႐ြက္မႈေတြရဲ့ လက္တုံ့ျပန္မႈကို တက္ၾကြလႈပ္႐ွားသူေတြ ခံေနရတယ္ဆိုတာ ေတြ့႐ွိရတယ္လို့ ဆိုပါတယ္။ ဒီအေျခအေနေတြနဲ့ ပတ္သက္ျပီး ေရဒီယိုဩစေၾတးလ်ရဲ့ သတင္းတင္ဆက္သူ စင္လမ္က နယူးေယာက္ ဖရီးဒမ္းေဟာက္ရဲ့ အာ႐ွသုေတသန ေလ့လာသံုးသပ္သူ မက္ဒယ္လင္းအပ္နဲ့ ေတြ့ဆုံေမးျမန္းထားပါတယ္။ “ဖရီးဒမ္းေဟာက္စ္က သူရဲ့ အစီရင္ခံစာ အစိတ္အပိုင္းတခုျဖစ္တဲ့ နိုင္ငံေပါင္း ၆၀ ကို ေလ့လာခဲ့ရာမွာ ဖိနွိပ္မႈအမ်ားဆံုးက တ႐ုတ္ျပည္၊ က်ဴးဘားနဲ့ အီရန္နိုင္ငံေတြ ျဖစ္ျပီး အင္တာနက္အသုံုးျပုမႈကေန ဆက္စပ္ေနတဲ့ အေၾကာင္းအရာ နယ္ပယ္ေတြကေန ႐ွင္ေျပာတဲ့ အစိုးရေစာင့္ၾကပ္ၾကည့္႐ႈမႈေတြအထိေပါ့႐ွင္။ က်မတို့ ေမွ်ာ္လင့္တာကေတာ့ နိုင္ငံေတြအေနနဲ့ နယ္ပယ္စံုမွာ ပိုျပီး လြတ္လပ္မႈရေအာင္ တြန္းတင္ေပးဖို့ပါ။ ဒီနွစ္အတြက္ အေကာင္းဆံုးနုိင္ငံေတြက အိုက္စလန္နဲ့ အက္စ္တိုးနီးယားပါ။” က်ေနာ္တို့ကို ခင္ဗ်ားရဲ့ နည္းေဗဒေလး နည္းနည္းေလာက္ေျပာျပပါလား။ အင္တာနက္ လြတ္လပ္ခြင့္ကို အကဲျဖတ္သတ္မွတ္ရာမွာ ဘာကို အေျခခံ ထားသလဲ။ “နည္းေဗဒကေတာ့ အေတာ္ၾကီး ႐ႈပ္ေထြးပါတယ္။ က်မတို့အေနနဲ့ အင္တာနက္နဲ့ ပတ္သက္ျပီး တကယ့္ အလံုးစံအျမင္တခု ရ႐ွိဖို့ အဓိကက႑ၾကီး ၃ ခု ခြဲထားပါတယ္။ ပထမ က နိုင္ငံထဲက ျပည္သူေတြအတြက္ အင္တာနက္ သံုးစြဲနိုင္ဖို့ ဘယ္ေလာက္ လြယ္ကူသလဲ။ ဘယ္ေလာက္ အကုန္အက် မ်ားလဲ။ လုပ္ငန္း၀န္းက်င္နယ္ပယ္က ဘယ္လိုမ်ိုးလဲေပါ့။ ဒုတိယက ဘယ္လို အေၾကာင္းအရာမ်ိုးေတြကို မွ်ေ၀တင္ျပၾက၊ က်ယ္က်ယ္ျပန့္ျပန့္ ရ႐ွိၾကသလဲ။ ဒီေတာ့ အစိုးရရဲ့ ကန့္သတ္ျဖတ္ေတာက္မႈကို တင္ျပနိုင္သလို နိုင္ငံသားေတြရဲ့ နုိင္ငံေရးဆိုင္ရာ စုစည္းနုိင္မႈနဲ့ အဲဒီလို လႈပ္႐ွားမႈမ်ိုးေတြကို တင္ျပနုိင္ဖို့ပါ။ တတိယကေတာ့ အသံုးျပုသူေတြ ရဲ့ အခြင့္အေရးေတြနဲ့ အင္တာနက္ ေျပာဆို တင္ျပတာေတြအတြက္ ျပည္သူေတြ ေထာင္ခ်ခံတာမ်ိုး၊ အလြန္အမင္း တရားစြဲဆိုခံရနုိင္တာမ်ိုး ႐ွိတဲ့နုိင္ငံေတြ၊ ဥပမာ က်မတို့ အဲဒီမွာ တင္ျပထားတဲ့ ဟာမ်ိုးအတြက္ေပါ့႐ွင္။” ေနာက္တခုက ေခတ္သစ္နည္းပညာ ကိုယ္နိႈက္က ပိုျပီး သူလွ်ိုလုပ္ ဒါမွမဟုတ္ ေစာင့္ၾကပ္ၾကည့္႐ႈမႈ လုပ္ေပးလိုက္သလို ျဖစ္ေနတယ္လို့ ခင္ဗ်ား ထင္ပါသလား။ “ျပဿနာရဲ့ အစိတ္အပိုင္းတခုက အင္တာနက္ လွ်ပ္စစ္နည္းပညာနဲ့ လုပ္ကိုင္ေဆာင္႐ြက္တာေတြကို ပိုျပီးအလြယ္တကူနဲ့ အမ်ားၾကီး ျမန္ျမန္ လုပ္နုိင္လာတာလို့ က်မ ထင္တယ္႐ွင့္။ ျပီးေတာ့လည္း ဥပေဒသစ္ေတြက နည္းပညာကို မီေအာင္မလိုက္နုိင္ေသးတဲ့အတြက္ အစိုးရေတြ အေတာ္မ်ားမ်ားက တကယ္တမ္း လံုေလာက္ေအာင္ ကာကြယ္ေပးထားတာမ်ိုး မ႐ွိဘဲ နည္းပညာသစ္နဲ့ အသာစီးယူတာမ်ိုးလည္း ႐ွိမယ္လို့ က်မ ထင္ပါတယ္။” ေနာက္ အစီရင္ခံစာက အင္တာနက္ထိန္းခ်ဳပ္ေရးကိစၥကိုလည္း ထည့္သြင္းေျပာဆို ထားပါတယ္။ ဖိနွိပ္တဲ့ နိုင္ငံေတြနဲ့ ဒီမိုကေရစီ သိပ္မက်တဲ့ နိုင္ငံေတြက လုပ္ေလ့လုပ္ထ အ႐ွိဆံုး လုပ္ရပ္ေတြ က ဘာေတြလဲဗ်။ “တကယ့္ ေမးခြန္းၾကီးပါပဲ႐ွင္။ က်မတို့က ကမၻာတ၀န္းမွာ ပိုလို့ ပိုလိ္ု့ ေတြ့လာရတဲ့ ထိန္းခ်ဳပ္ကိုင္တြယ္ပံု အနည္းဆံုး ၁၀ မ်ိုးကို ေလ့လာေတြ့႐ွိထားခဲ့ပါတယ္။ “အာ႐ွေဒသက တ႐ုတ္နဲ့ ဗီယက္နမ္ဟာ အေၾကာင္းအရာေတြကို ထိန္းခ်ဳပ္တဲ့ေနရာမွာ အေတာ္ နာမည္ဆိုးပါတယ္။ သူတို့က အဲဒါကို နည္းလမ္းေတြ အမ်ားၾကီး သံုးထားပါတယ္။ တ႐ုတ္ရဲ့ သိပ္တိုးတက္တဲ့နည္းပညာက အဓိက စကားလံုးေတြ သံုးျပီး ကန့္သတ္ထိမ္းခ်ဳပ္ နုိင္ပါတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္ လူမႈမီဒီယာတခုမွာ ပံုနွိပ္ ေဖာ္ျပလိုက္တာ တခုကိုေတာင္ စကၠန့္ပိုင္းအတြင္း ကန့္သတ္ တားဆီးပစ္လိုက္နုိင္ပါတယ္။ အဲဒါက သံုးစြဲသူေတြကို ကန့္သတ္ပိတ္ပင္မႈေတြ အမ်ားၾကီး တြဲပါနိုင္သလို သံုးစြဲသူေတြရဲ့ လုပ္ေဆာင္မႈေတြအေပၚ ရာဇ၀တ္ေၾကာင္းအရ အေရးယူမႈေတြ အမ်ားၾကီးလည္း ပါလာပါတယ္။ “ဒီေတာ့ ဥပမာ ဗီယက္နမ္ဆိုရင္ သူတို့ေတြ အင္တာနက္မွာ လုပ္ထားခဲ့တာေတြအတြက္ တရားစြဲဆို ခံထားရတဲ့သူေတြဟာ ၃၀ ေလာက္ ႐ွိေနပါျပီ။ အဲဒါက နွစ္ဘက္တိုက္ခိုက္မႈတခုပါ။ တဘက္က သူတို့က  တင္လိုက္တဲ့ အေၾကာင္းအရာကို တရားမ၀င္ျဖစ္ေအာင္လုပ္မယ္။ အဲဒါကို သံုးစြဲမႈအေပၚ ကန့္သတ္ပိတ္ပင္မယ္။ တဘက္ကလည္း သူတို့က အဲဒီ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒေတြကို ခ်ိုးေဖာက္ေနတဲ့သူေတြကို တရားစြဲဖို့ ၾကိုးစားမယ္ေပါ့႐ွင္။ ” မေလး႐ွား လူမႈအဖြဲ့အစည္းအုပ္စုေတြကေတာ့ လြန္ခဲ့တဲ ၁၀ နွစ္ေလာက္က မရနိုင္တဲ့ လူထုေဆြးေနြးပြဲေတြအတြက္ ဒီမိုကေရစီအခြင့္အလမ္း႐ွိတဲ့ လူမႈမီဒီယာတရပ္ကို ဖြင့္လွစ္ ေပးနုိင္ဖို့ အင္တာနက္ကို အသံုးျပုေနၾကပါျပီ။ အဲဒါဟာ ကမၻာ့လြွႊမ္းျခံု ဦးတည္လမ္းေၾကာင္း ပါလား။ “ကမၻာ့ လြွႊမ္းျခံု ဦးတည္လမ္းေၾကာင္း အမွန္ေပါ့႐ွင္။ ႐ွင္ ေျပာတာ မွန္ပါတယ္။ အဲဒါက ဒီ ေတြ့႐ွိမႈေတြ ထြက္ေပၚလာတဲ့  အျပုသေဘာဘက္က ျဖစ္သလို မေလး႐ွား တနိုင္ငံတည္းတင္ မဟုတ္ပါဘူး။ တင္းက်ပ္တဲ့ ထိမ္းခ်ဳပ္မႈေအာက္မွာ ႐ွိခဲ့တဲ့ အစဥ္အလာ မီဒီယာေတြမွာ သူတို့ လုပ္နုိင္တာေတြထက္ ပိုျပီး လြတ္လပ္တဲ့ေနရာတခု၊ အထူးသျဖင့္  အာ႐ွေဒသမွာ ေပၚေပါက္လာဖို့ နုိင္ငံေတြ အမ်ားၾကီးပါ၀င္လာဖို့ပါ။ ဆိုလိုတာကေတာ့ တက္ၾကြလႈပ္႐ွားသူေတြက သတင္းဆက္သြယ္ေရးသစ္ကို အက်ိုး႐ွိေအာင္အသံုးခ်ျပီး မွ်ေျခကို ျပန္ထိန္းနိုင္တဲ့ နုိင္ငံသားေတြရဲ့ အသံကို ပိုျပီးထြက္လာေအာင္ လုပ္ဖို့ပါပဲ႐ွင္။ “က်မထင္တယ္။ က်မတို့ သတိထားရမွာက အဲဒီ အင္တာနက္လႈပ္႐ွားမႈေတြကို အစိုးရက ကန့္သတ္ခ်ဳပ္ခ်ယ္ဖို့ ဥပေဒသစ္ေတြ ျပ႒ာန္းတာမ်ိုး မလုပ္နုိင္ဖို့ပါ။ ေနာက္ က်မတို့က လြန္ခဲ့တဲ့နွစ္က ဖိလစ္ပုိင္မွာ ဖိနွိပ္ခ်ဳပ္ခ်ယ္တဲ့ အင္တာနက္ရာဇ၀တ္မႈ ဥပေဒကို ကန့္ကြက္ ဆန့္က်င္မႈေတြ ျဖစ္လာျပီး ျပည္သူေတြက တရားရံုးခ်ဳပ္ကို ေမတၱာရပ္ခံလြွႊာ တင္သြင္းနုိင္ခဲ့လို့ တရားရံုးခ်ဳပ္က ေနာက္ဆံုးမွာ ဥပေဒကို ဆိုင္းငံ့ေပးလိုက္ရတဲ့ အေျခအေနမ်ိုး အားတက္စရာေတြလည္း ေတြ့လာခဲ့ရျပီေလ။ အခုေတာ့ အဲဒီ ဥပေဒမ်ိုးေတြ လံုး၀ မျပ႒ာန္းရင္ ပိုေကာင္းတယ္ဆိုတာ ႐ွင္းေနပါျပီ။ ေနာက္ဆံုး ဥပေဒၾကမ္းမွာ အဲဒီလို ကန့္သတ္ ပိတ္ပင္တာမ်ိုးေတြကို သူတို့ မလုပ္ေတာ့ေအာင္ ရင္းနွီးျမႈပ္နွံသူေတြ အားလံုးက ပါ၀င္ေဆြးေနြးလာၾကမယ္ဆိုရင္ေပါ့။ ဒါေပမယ့္ ျပင္းထန္တဲ့ အေရးယူေဆာင္႐ြက္မႈေတြ မလုပ္နုိင္ေအာင္ ကာကြယ္နုိင္ဖို့ အက်ိုးသက္ေရာက္မႈမ်ိုး ရနုိင္လာမယ္လို့ ေတြးရတာကေတာ့ အားတက္စရာပါပဲ႐ွင္။” ဒါေပမယ့္ အစိုးရေတြထဲမွာေတာ့ အထူးသျဖင့္ အဲဒီလို လူမႈမီဒီယာမ်ိုးေတြကို ဆန့္က်င္ဖို့ ေဆာင္႐ြက္ေနၾကတဲ့ အစိုးရေတြ ႐ွိေနတယ္ေလဗ်ာ။ “အမွန္ပါပဲ႐ွင္ က်မက တ႐ုတ္နဲ့ ဗီယက္နမ္ဟာ အဲဒီေနရာမွာ နာမည္ဆိုး ထြက္ေနတယ္လို့  က်မ ေျပာခဲ့သလိုေပါ့႐ွင္။     ဒါေပမယ့္ က်မတို့က လူမႈမီဒီယာေတြကို အသံုးျပုဖို့ ၾကိုးစားေနတဲ့ နိုင္ငံေတြကိုလည္း ေတြ့ေနရတယ္႐ွင့္။ အိနိၵယကေတာ့ ဒီနွစ္မွာ အံ့ဩစရာတခုပါပဲ။ အိနၵိယက စစ္တမ္းတခုလံုးမွာ အၾကီးမားဆံုး ေလ်ာ့က်မႈကို ေတြ့ျမင္ခဲ့ရျပီး အဲဒါဟာ တကယ္တမ္း ေဆာင္႐ြက္ေနသူေတြအေပၚမဟုတ္ဘဲ လူမႈမီဒီယာေတြကို သံုးစြဲသူေတြကိုပဲ ဦးတည္ ပစ္မွတ္ထားခဲ့တဲ့ ဥပေဒေတြေၾကာင့္ ျဖစ္တယ္ဆိုတာကို အေသအခ်ာ ေတြ့ျမင္ခဲ့ရျပီးေနျပီေလ။ ရဲေတြ ေရာက္လာျပီး တရားစြဲဆို ခံရတဲ့သူေတြက သူတို့ ေဖ့စ္ဘြတ္ခ္မွာ ဒါမွမဟုတ္ တြစ္တာမွာ ေ၀ဖန္ ေျပာဆိုမိတဲ့သူေတြခ်ည္းပဲ ျဖစ္ေနခဲ့တာပါပဲ။ "ဒီေတာ့ မလိုအပ္ဘဲ အလားအလာ႐ွိတဲ့ နိုင္ငံေရး တက္ၾကြလႈပ္႐ွားသူေတြကို သာ မဟုတ္ဘဲ အင္တာနက္ကို ပံုမွန္ သံုးစဲြေနၾကတဲ့ နိုင္ငံသားေတြကိုပဲ ဦးတည္ထားတဲ့ ဥပေဒေတြ ကေတာ့ စိုးရိမ္စရာ သိပ္ေကာင္းပါတယ္။”