“ပဲခူးႏိုင္ငံ အလံေတာ္ေအာက္တလႊားတြင္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ႏွင့္ျပည္ၿမိဳ႕အၾကား မီးရထားလမ္းေဖာက္ရာကိုၾကည့္႐ႈေစရန္ အိႏၵိယတိုင္းႀကီးတြင္ ေျမတိုင္းဗိုလ္ႀကီးမွစ၍ အရာရွိ အထူးအရာရွိမ်ားကို ေရြးခ်ယ္ေနထိုင္ လွ်က္ရွိၾကေလသည္။ ေမဇာလင္းေစသခင္ကို ေျမတိုင္းဗိုလ္ႀကီးအရာ၌ ထားလိမ့္မည္ဟု အေျပာအဆိုရွိေလသည္။” (၁၈၇၄ ခုႏွစ္ေဖဖဝါရီ ၂၁ ရက္ထုတ္ သံေတာ္ဆင့္သတင္းစာပါ “ရန္ကုန္ျပည္မီးရထားသတင္း”မွ) ဒီစာပိုဒ္က ျမန္မာသံေတာ္ဆင့္သတင္းစာ ၁၈၇၄ခု ေဖဖဝါရီလ ၂၁ ရက္ေန႔ထုတ္မွာ ေဖာ္ျပထားတဲ့ ရန္ကုန္-ျပည္မီးရထားလမ္း ေဖာက္ဖို႔အတြက္ လမ္းေၾကာင္းကို လာေရာက္ၾကည့္႐ႈေလ့လာမယ့္အေၾကာင္း ေရးထားတဲ့ သတင္းပါ။ တကယ္ေတာ့ ရန္ကုန္-ျပည္မီးရထားလမ္းအတြက္ ၁၈၆၈ ကတည္းက အူလမ္းေၾကာင္းပုံစံနဲ႔တကြ ကုန္က်စရိတ္ပါတြက္ခ်က္ၿပီး ေအာက္ျမန္မာႏိုင္ငံေတာ္ မဟာမင္းႀကီး Sir Asheley Eden က အိႏၵိယအစိုးရထံ တင္ျပအဆိုျပဳခဲ့တာ။ ၁၈၇၄ခုႏွစ္မွ အေကာင္ထည္ေပၚလာခဲ့တာပါ။ ကုန္က်စရိတ္ကိုေတာ့ အထူးရန္ပုံေငြကေနက်ခံ သုံးစြဲခဲ့ပါတယ္။ ရန္ကုန္ကေနျပည္အထိ စုစုေပါင္း ၁၆၁ မိုင္ကြာေဝးတယ္။ ၾကားမွာ ဘူတာ ၁၈ ခုရွိတယ္။ တည္ေဆာက္ခ်ိန္ စုစုေပါင္း သုံးႏွစ္ၾကာခဲ့တယ္။ ၁၈၇၇ ခုႏွစ္ ေမလမနက္ ၆ နာရီအခ်ိန္ A 01 ေရေႏြးေငြ႔စက္ေခါင္းနဲ႔ ခ်ိတ္ဆက္ထားတဲ့ အတြဲ (၁၃) တြဲဟာ ရန္ကုန္ဘူတာႀကီးကေန ျပည္ကို ထြက္ခြာသြားျခင္းနဲ႔ပဲ ျမန္မာမီးရထားသမိုင္းကို စတင္ခဲ့တာပါ။ ရန္ကုန္ဘူတာႀကီးကိုေတာ့ ၁၈၇၆ မွာ ေဆာက္လုပ္ၿပီးစီးခဲ့တယ္။ အဲ့ဒီတုန္းက ရန္ကုန္ဘူတာႀကီးဆိုတာ အခု ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းလမ္းကို မ်က္ႏွာမူၿပီး ေဆာက္ခဲ့တာ။ အဲဒီတုန္းကေတာ့ မီးရထား႐ံုေတာ္၊ ဖယ္ယာစင္တာ၊ ကြမ္းၿခံဘူတာလို႔လည္း အမ်ိဳးမ်ိဳးေခၚခဲ့ၾကတာ။ ၁၉၁ဝ မွာ ဗိသုကာ အႀကံေပးေဟာင္း မစၥတာဝီေဘာ့ကို ေရးဆြဲခိုင္းၿပီး ျပန္ေဆာက္ခဲ့ေသးတယ္။ အခု ျမင္ေတြ႔ေနရတဲ့ စုလစ္မြန္ခၽြန္ေနတဲ့ အေဆာက္အုံက ၁၉၄၆မွာ ျမန္မာဗိသုကာ ဦးလွသြင္ေရးဆြဲၿပီး စုလစ္မြန္ခၽြန္ေတြကေတာ့ ဗိသုကာဦးတင္ရဲ႕ လက္ရာေပါ့။ ၁၉၄၇ မွာ တည္ေဆာက္ၿပီး ၁၉၅၄လြန္မွ ဖြင့္လွစ္ႏိုင္ခဲ့တာ။ ဒီေနရာမွာ မီးရထားနဲ႔ဆိုင္တဲ့ သိမွတ္စရာေလးေတြကို အနည္းငယ္ ေျပာခ်င္ေသးတယ္။ မီးရထားဆိုတာ ကုန္စည္ေတြ၊ ခရီးသြားေတြကို တေနရာကတေနရာ သယ္ယူပို႔ေဆာင္ဖို႔ ေမာင္းႏွင္တဲ့ (အေသတပ္ဆင္ထားတဲ့) သံလမ္းေပၚေျပးဆြဲတဲ့ ယာဥ္တြဲမ်ားကို ေခၚတာပါ။ ပုံမွန္အားျဖင့္ သံလမ္းႏွစ္ခု အၿပိဳင္ရွိေပမယ့္ မိုႏိုေရး (Mwno–rail) တလမ္းတည္းရွိတဲ့ သံလမ္းရထားလည္းရွိတယ္။ သံလိုက္နဲ႔ ထိန္းခ်ဳပ္ေမာင္းႏွင္တဲ့ (Maglev) သံလိုက္ပင့္ထိန္း ခ်ဳပ္လမ္းလည္း ရွိသလို လ်ပ္စစ္နဲ႔ ေမာင္းႏွင္တဲ့ လွ်ပ္စစ္ရထားမ်ိဳးလည္း ရွိတယ္။ ဘာသာစကားအရ ေျပာရရင္ေတာ့ ရထားဆိုတာ ျပင္သစ္စကား Trahiner ကေန ဆင္းသက္လာတာ။ အဓိပၸာယ္ကေတာ့“ဆြဲျခင္း”လို႔ ရပါတယ္။ ျပင္သစ္ကလည္း ဂရိစကား Trachere ကေန ယူထားတာပါပဲ။ ရထားစက္ေခါင္းေတြမွာလည္း သီးျခားစက္ေခါင္းနဲ႔ ေမာင္းႏွင္ျခင္းရွိသလို တြဲဆိုင္း အသီးသီးကေန မိမိဖာသာ မိမိေမာင္းႏွင္ျခင္းလည္းရွိတယ္။ ၁၉ ရာစုကေန ၂ဝ ရာစု ဆန္းစအထိက ေရေႏြးေငြ႔စက္ေခါင္းနဲ႔ ေမာင္းႏွင္တဲ့ အင္ဂ်င္ေတြကိုပဲ သုံးခဲ့ၾကတာကလား။ ေခတ္သစ္ေရာက္ေတာ့ ဒီဇယ္စက္ေခါင္းေတြ ေပၚလာသလို လွ်ပ္စစ္စက္ေခါင္းေတြ ေပၚလာတယ္။ ျမန္မာျပည္ကိုေတာ့ ၁၉၂ဝ ထဲေရာက္မွ ဒီဇယ္စက္ေခါင္းသုံး အင္ဂ်င္စက္ေရာက္လာတာ။ သံလမ္းအေနနဲ႔ကေတာ့ ဗမာျပည္မွာ ရန္ကုန္-ျပည္မီးရထား စတင္ကတည္းက “မီတာေဂ့ခ်္” လို႔ ေခၚတဲ့ ၁ မီတာ အက်ယ္ရွိ သံလမ္းအမ်ိဳးအစားကို အသုံးျပဳခဲ့တာ အခုထိပဲ။ အခုေဖာ္ျပခဲ့တဲ့ မီးရထားသုံးမ်ိဳးျဖစ္တဲ့ Tram ေရာ သံလမ္းသြားရထားေရာ၊ လ်ပ္စစ္မီးရထားေရာ သုံးမ်ိဳးစလုံး ေျပးဆြဲခဲ့ဘူးတယ္။ ဒီအေၾကာင္းေလး အနည္းငယ္ေျပာရေအာင္။ ရန္ကုန္ျပည္မီးရထားနဲ႔ ခရီးသြားလို႔အဆင္ေျပခဲ့ေပမယ့္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕တြင္း သြားလာေရးကေတာ့ ၁၈၈ဝ ခုႏွစ္အထိ ျမင္းေတြ၊ ျမင္းလွည္းေတြ၊ ႏြားလွည္းေတြကို ကိုယ္ပိုင္ယာဥ္အျဖစ္သာမက အငွားယဥ္အျဖစ္လည္းအသုံး ျပဳေနရဆဲပါ။ ဒါေပမယ့္ ၁၈၈၄ ခုႏွစ္ထဲမွာေတာ့ ေရေႏြးေငြ႔နဲ႔ ေမာင္းႏွင္တဲ့ သံလမ္းသြားမီးရထားတမ်ိဳး ျမန္မာႏိုင္ငံကို ေရာက္ရွိလာခဲ့တယ္။ သံလမ္းသြားဓာတ္ရထားကိုေတာ့ “ေဂ်ာ့ဒလ်ဴဒါဝတ္” ဆိုတဲ့ ၿဗိတိသွ်ႀကီးကပဲဦး ေဆာင္ဖြင့္လွစ္ေပးခဲ့တယ္။ အဲဒီေရေႏြးေငြ႔နဲ႔ သံလမ္းသြားရထားကိုေတာ့ အဂၤလိပ္လို Tram လို႔ေခၚတယ္။ ပထမဆုံး ကမ္းနားလမ္းကေန တ႐ုတ္တန္းကိုျဖတ္ၿပီး ေရႊတဂုံဘုရာလမ္းအတိုင္း ေတာင္ဘက္မုတ္မွာ ဂိတ္ဆုံးတယ္။ ေနာက္ႏွစ္ေရာက္ေတာ့ တ႐ုတ္တန္းကေန ဗႏၶဳလလမ္းတေလ်ာက္ ဆူးေလအထိ။ ေမာင္ဂိုမာရီ (ဗိုလ္ခ်ဳပ္လမ္း) ကေန ပုဇြန္ေတာင္ပန္းၿခံအထိ ေျပးဆြဲခဲ့တယ္။ Tram လို႔ေခၚတဲ့ ဓာတ္ရထားက အတြဲႏွစ္တြဲပဲပါတယ္။ စက္ေခါင္းမွာ မီးခိုးေခါင္းတိုင္လည္းပါေတာ့ လူစီးတြဲရဲ႕ ပထမတြဲမွာ စီးသူေတြဟာ မီးခိုးမႊန္ၿပီး က်ပ္ခိုးစြဲၾကသလို မီးဖြားေတြက်လို႔ စီးတဲ့လူေတြ အဆင္မေျပၾကဘူး။ ေနာက္တြဲကေတာ့ အမိုးပါေပမယ့္ ေဘးကာမပါဘူး။ တတြဲမွာ လက္မွတ္စစ္ ႏွစ္ေယာက္ပါေလ့ရွိတယ္။ ဒါေပမယ့္ခရီးသြားဖို႔က ဒီယာဥ္တမ်ိဳးပဲ ရွိတာဆိုေတာ့ မျဖစ္မေန စီးၾကရပါတယ္။ ၁၉ဝ၆ ခုႏွစ္ ထဲေရာက္ေတာ့ ေရေႏြးေငြ႔သုံး စက္ေခါင္း (Tram) အစား လ်ပ္စစ္သုံးဓာတ္ရထားကို အစားထိုး သုံးစြဲလာခဲ့ပါေတာ့တယ္။ ရန္ကုန္လ်ပ္စစ္ဓာတ္ရထားနဲ႔ ျဖန္႔ျဖဴးေရးကုမၼဏီက ဓာတ္ရထားကို ၁၉ဝ၆ ဒီဇင္ဘာ ၁၅ ရက္ေန႔မွာ ပထမဦးဆုံး ဓာတ္ရထားကို ၾကည့္ျမင္တိုင္ေစ်းႀကီး “စူရတီဘဇား” (ယခု ညေစ်း) ကေန သိမ္ႀကီးေစ်း (စူရတီဘားရားဘဇာ) အထိ စတင္ေျပးဆြဲခဲ့ပါတယ္။ ဓာတ္ရထားေတြဟာ ေကာင္းကင္ဓာတ္ႀကိဳးကေနတဆင့္ လ်ပ္စစ္ဓာတ္အားကိုယူၿပီး သံလမ္းေပၚမွာ ေျပးဆြဲၾကရတာပါ။ ေနာက္ပိုင္းမွာေတာ့ ၾကည့္ျမင္တိုင္ကေန ပုဇြန္ေတာင္အထိ က်ဳံးႀကီးလမ္း (အေနာ္ရထာလမ္း) တေလ်ာက္၊ ဗႏၶဳလမ္းတေလ်ာက္၊ ေျပးဆြဲခဲ့ၾကပါတယ္။ ၾကည့္ျမင္တိုင္ဘူတာမွာ လ်ပ္စစ္ဓာတ္ရထားအတြက္ တည္ေဆာက္ခဲ့တဲ့ဘူတာနဲ႔ တံတားရွိေနဆဲပါ။ ဗားကရာေပၚရွိ တံတားႏွစ္စဥ္းမွာ တစင္းက လ်ပ္စစ္ဓာတ္ရထားအတြက္ တည္ေဆာက္ခဲ့တာ အခုထိရွိေနဆဲပါ။ လ်ပ္စစ္ဓာတ္ရထား ေပၚခ်ိန္ကစၿပီး ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ရဲ႕ အေျခေနဟာလည္း အေကာင္းဘက္ကို တိုးတက္ေျပာင္းလဲလာခဲ့ပါေတာ့တယ္။ ဒီဓာတ္ရထားကုမၸဏီကပဲ ၁၉ဝ၇ ခုႏွစ္ထဲမွာ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ရဲ႕ လမ္းမီးေတြကို တာဝန္ယူ ထြန္းေပးခဲ့တာေၾကာင့္ ရန္ကုန္မွာ ၁၉ဝ၇ ခုႏွစ္ကစၿပီး လ်ပ္စစ္မီးမ်ားနဲ႔ ညအခ်ိန္မွာ သာယာေနခ်င့္စဖြယ္ ျဖစ္ခဲ့ရတယ္လို႔ ႏိုင္ငံျခားျခားသား ခရီးသြားေတြရဲ႕ မွတ္တမ္းမွာ ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ၾကပါတယ္။ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ရဲ႕လမ္း မီးေတြနဲ႔အတူ ဆူးေလေစတီေတာ္ဟာလည္း ပထမဆုံး လ်ပ္မီးအပူေဇာ္ခံ ေစတီတဆူ ျဖစ္ခဲ့ရပါတယ္။ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ရဲ႕ လ်ပ္စစ္ဓာတ္ရထားေျပးဆြဲမႈဟာ မနီလာတို႔ဗန္ေကာက္တို႔ထက္ ေနာက္မက်ခဲ့ဘူးလို႔ သမိုင္းမွတ္တမ္းေတြမွာ ေဖာ္ျပခဲ့ၾကပါတယ္။ လ်ပ္စစ္ဓာတ္ရထားနဲ႔ ျဖန္႔ျဖဴးေရးကုမၼဏီဟာ ဓာတ္ရထားေျပးဆြဲျခင္းသာမက ခရီးသြားမ်ား သြားေရးလာေရး အဆင္ေျပေစရးအတြက္ ၁၉၁၁ ခုႏွစ္ထဲမွာ ေမာ္ေတာ္ယာဥ္ (၅) စီးနဲ႔စတင္ၿပီး ဘတ္စ္ကားကိုစတင္ေျပးဆြဲေပးခဲ့ ျပန္ပါတယ္။ အဲဒီကစၿပီး ဗမာျပည္မွာ ဘတ္စ္ကားလိုင္းေတြ စတင္ေျပးဆြဲလာခဲ့တာပါပဲ။ လ်ပ္စစ္ဓာတ္ရထားရဲ႕ ေျပးဆြဲမႈေတြကေတာ့ ဒုတိယကမၻာစစ္အတြင္းနဲ႔ စစ္ႀကီးၿပီးကတည္းက ပ်က္သုဥ္းခဲ့တယ္လို႔ဆိုပါတယ္။ ဓာတ္ရထားအေၾကာင္းေျပာရင္းနဲ႔ တဆက္တည္း ျမန္မာ့မီးရထား ကုမၼဏီေတြအေၾကာင္း နည္းနည္းေျပာမွ ျပည့္စုံမယ္ထင္တယ္။ ပထမဆုံးေျပးဆြဲခဲ့တဲ့ ၁၈၇၇ ခုႏွစ္ ရန္ကုန္-ျပည္မီးရထားလမ္းကိုေတာ့ Irrawaddy State Railway ကုမၼဏီက စတင္ခဲ့တာပါ။ ဒီကုမၸဏီကေန ၁၈၉၆ ထဲမွာေတာ့ Burma Railway Co;td ကို ငွားရမ္းခဲ့တယ္။ ၁၉၂၈ ထဲေရာက္ေတာ့ India Railway Board လက္ထဲ ေရာက္ျပန္ပါတယ္။ ၁၉၃၇ ဗမာျပည္ကို အိႏၵိယကေန ခြဲထြက္ၿပီးတဲ့ေနာက္ Burma Railway Board ကို ဖြဲ႔စည္းၿပီး မီးရထားလုပ္ငန္းဟာ သူ႔ေအာက္ေရာက္ျပန္ပါတယ္။ ၁၉၄၂ ထဲမွေတာ့ Chief  Railway Comissioner လက္ကို လႊဲေျပာင္းေပးလိုက္ျပန္ပါတယ္။ လြတ္လပ္ေရးရၿပီး ေငြစာရင္းမင္းႀကီးကို ဥကၠ႒တာဝန္ေပးၿပီး သူ႔ေအာက္ေရာက္ျပန္တယ္။ ၁၉၅၁ မွာ မီးရထားဘုတ္အဖြဲ႔ ဥပေဒျပ႒ာန္းၿပီး Union of Burma Railway ကို ဖြဲ႔တည္းေပးခဲ့ျပန္တယ္။ ၁၉၈၉ ျမန္မာ့မီးရထား(မမ) လို႔ ျပင္ဆင္ဖြဲ႔စည္းခဲ့တာ အခုထိပါပဲ။ တကယ္ေတာ့ အဂၤလိပ္တို႔က ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ရဲ႕ ခရီးသြားအဆင္ေျပမႈအတြက္ ၿမိဳ႕သစ္စတင္တည္ကတည္းက ရထားလမ္းကို အေျချပဳစဥ္းစာခဲ့တာပါ။ ဒါေၾကာင့္လည္း အဂၤလိပ္လက္ထက္က ေဆာက္လုပ္ခဲ့တဲ့ အေဆာက္အုံေတြ၊ ေက်ာင္းေတြ၊ ႐ံုးေတြ၊ ေဆး႐ံုေတြဟာ မီးရထားလမ္းနဲ႔ အနီးဆုံးဘူတာနဲ႔ အနီးဆုံးေနရာေတြမွာပဲ ထားရွိခဲ့တာကို ၾကည့္ျခင္းျဖင့္ စဥ္းစားႀကည့္လို႔ရပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ျမန္မာႏိုင္ငံအုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့တဲ့ အစိုးရအဆက္ဆက္ကေတာ့ ဘတ္စ္ကားလိုင္းေတြေပၚ အျချပဳစဥ္းစားခဲ့ၾကတာမို႔ ယာဥ္ေၾကာၾကပ္တည္းမႈနဲ႔ လူေတြႁပြတ္သိပ္စီးနင္း ေနရမႈေတြအေပၚမွာ အဆင္ေျပေျပ မေျဖရွင္းႏိုင္ဘဲ ရွိေနခဲ့တာကိုလည္း အေၾကာင္းတရားတခ်က္အျဖစ္ ထည့္သြင္းစဥ္းစားၿပီး မီးရထားရဲ႕ သယ္ယူပို႔ေဆာင္ေရးကို တိုးခ်ဲ႔သင့္ေၾကာင္း တင္ျပရင္း တခ်ိန္က လ်ပ္စစ္ဓာတ္ရထားလိုင္းဆိုတာ ရွိခဲ့ဖူးေၾကာင္း ေဖာ္ျပလိုက္ပါတယ္။