ေရႊတိဂုံနဲ႔ပတ္သက္လို႔ ျပႆနာဆိုတာ အခုမွမဟုတ္ ဟိုအရင္ကာလေတြကတည္းက ရွိခဲ့တာ။ ဗမာဘုရင္ေတြ လက္ထက္ကလည္း ေရႊတိဂုံဓာတ္ေတာ္ ေလးဆူကို ခိုးယူဖို႔ ႀကံခဲ့ၾကတဲ့ မွတ္တမ္းေတြလည္း ရွိခဲ့ဖူးတယ္။ ေရွးျမန္မာဘုရင္ေတြ လက္ထက္မွာလည္း ေရႊတိဂုံကို အထြတ္အျမတ္ ထားခဲ့ၾကတယ္။ မြန္ဘုရင္ ျမန္မာဘုရင္ေတြ အဆက္ဆက္ ေရႊတိဂုံေစတီအေပၚ တန္ဖုိးထား ကိုးကြယ္ခဲ့ၾကတာပဲ။ ဟိုအရင္ကေတာ့ မြန္ေတြက “က်ိဳက္လဂမ္း” လို႔ အမည္သညာ ျပဳခဲ့ၾကတယ္။ ၁၇၂၄ ခုႏွစ္မွာ ျပဳစုခဲ့တဲ့ “ဦးကုလား မဟာရာဇဝင္ေတာ္ႀကီး” မွာေတာ့ “ဒဂုံဆံေတာ္ရွင္” လို႔ ေဖာ္ျပထားတယ္။ ဝန္ႀကီးပေဒသရာဇာကေတာ့ “သိဂၤုတၱရ ကုန္းလွျမတ္စြာ အမည္မွာမူ သတၱာဘုမၼိ ဘူရိဒတၱ၊ ေပါကၡရဝတီ သီဟရာဇာ တမၺဂုတၱ တိဂုမၻဟု” အစရွိသျဖင့္ မွတ္တမ္းျပဳခဲ့တာကို ေထာက္ခ်င့္လိုက္ေတာ့ “တိဂုမၻ” (သို႔) ဆံေတာ္ရွင္လို႔ ေခၚခဲ့ပုံပါပဲ။ ျမန္မာဘုရင္ေတြကာလ ၁၈ဝဝ ဝန္းက်င္အထိ “ဒဂုံဆံေတာ္ရွင္”၊ မြန္က “က်ိဳက္လဂမ္း” ရယ္လို႔ပဲ ေခၚခဲ့ၾကတာ။ သာလြန္မင္း ေရးထိုးခဲ့တဲ့ ေက်ာက္စာမွာေတာ့ တိဂုမ္လို႔ ေဖာ္ျပထားတယ္။ ဒီေတာ့ “ဒဂုံဆံေတာ္ရွင္” ကေန “ဒဂုံ” ရဲ႕ေရွ႕မွာ ဘယ္အခ်ိန္ေလာက္ကစၿပီး “ေရႊ” ထည့္လို႔ “ေရႊဒဂုံ” ရယ္လို႔ ျဖစ္လာသလဲဆိုတာ စဥ္းစားမိတယ္။ အခုေတာ့ ေရႊတိဂုံေပါ့။ အဂၤလိပ္နဲ႔ျမန္မာ ပထမစစ္ျဖစ္တဲ့ ၁၈၂၄ စစ္သုံးေျမပုံမွာေတာ့ ေရႊတိဂုံဆိုတဲ့ အသုံးကို ေတြ႔ရတယ္။ ဒါေပမယ့္ အဲ့ဒီ စစ္သုံးေျမပုံက ေနာက္ပိုင္းကာလေတြမွာ ျပန္ဆြဲတဲ့ပုံလို႔လည္း ပညာရွင္ေတြ ေထာက္ျပတာ ရွိတယ္။ သမိုင္းပညာရွင္တခ်ိဳ႕ကေတာ့ ၁၈၂၄ ခုႏွစ္ေနာက္ပိုင္းမွ “ဒဂုံ” ေရွ႕မွာ ေရႊတပ္ၿပီး “ေရႊတိဂုံ” လို႔ ေခၚခဲ့ၾကတာလို႔လည္း ဖတ္႐ႈခဲ့ရဖူးတယ္။ ဒါက ေရႊတိဂုံရယ္လို႔ အမည္နာမ ေခၚတြင္ပုံကို သိသေလာက္ေလး ရွာေဖြၾကည့္တာပါ။ ေျပာမယ္ဆိုရင္ ေျပာစရာေတြ အမ်ားႀကီး။ ရန္ကုန္သမိုင္းနဲ႔ ေရႊတိဂုံသမိုင္းဆိုတာ ခြဲၾကည့္လို႔ေတာ့ မရေပဘူးေပါ့။ ဆက္စပ္ေနတာကိုး။ ဒဂုံကေန ရန္ကုန္ျဖစ္တာဆိုရင္ အေလာင္းမင္းတရားႀကီးနဲ႔ ဆက္စပ္ေနတာပဲ မဟုတ္လား။ ရန္ကုန္ကို Rangoon လို႔ မွည့္ေခၚတာက်ေတာ့ အဂၤလိပ္နဲ႔ ဆက္စပ္ျပန္တယ္။ မွတ္တမ္းတခ်ဳိ႕ အဆိုကေတာ့ ၁၇၉၅ ခုႏွစ္ထဲမွာ ဆိုင္းမစ္စ္က စတင္သုံးစြဲခဲ့ၿပီး ၁၈ဝဝ ျပည့္ႏွစ္ထဲေရာက္မွ ေျမပုံမွာ ေဖာ္ျပပါရွိခဲ့တာကိုး။ ဒီေတာ့မွ တရားဝင္သုံးစြဲလာၾကတာ။ ဒီလို Rangoon လို႔ ေရးတာကိုက ရခိုင္အသံထြက္ကိုယူၿပီး ေရးခဲ့တာလို႔ Doutrimer က သူ႔ရဲ႕ Burma Under British Rule စာအုပ္မွာ ေဖာ္ျပခဲ့တယ္။ ဒါေၾကာင့္ ရန္ကုန္သမိုင္းနဲ႔ ဆက္ေနတာလို႔ ေျပာတာပါ။ အခု ေရႊတိဂုံအေၾကာင္း ဆက္ေလ့လာၾကည့္ပါမယ္။ ပထမ အဂၤလိပ္-ျမန္မာစစ္မွာ ဗႏၶဳလတို႔ ေရႊတိဂုံကေန စစ္ေၾကာင္းဆုတ္ခြာေတာ့ အဲ့ဒီေနရာကို အဂၤလိပ္တပ္ေတြ ဝင္ေရာက္ တပ္စြဲေတာ့တာေပါ့။ အဲ့ဒီမွာ ႒ာပနာတိုက္ ေဖာက္ထြင္းခိုးယူမႈေတြ စေတာ့တာပါပဲ။ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ ဒုတိယစစ္ၿပီးေတာ့ ေရႊတိဂုံကုန္းေတာ္ဟာ ခံတပ္အျဖစ္ အသုံးျပဳခံခဲ့ရတယ္။ အဲ့ဒီမွာလည္း ႒ာပနာေဖာက္ယူမႈေတြ ရွိခဲ့တယ္။ အဲဒီတႀကိမ္ ေဖာက္ယူမႈဟာ အရင္တႀကိမ္ထက္ ဆုိးတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဘုရင္ခံခ်ဳပ္က အမိန္႔တရပ္ ထုတ္ဆင့္ တားျမစ္ခဲ့လို႔ ရပ္ဆိုင္သြားခဲ့တယ္။ ဒါေပမယ့္ ခံတပ္အျဖစ္ ဆက္လက္တည္ရွိေနဆဲပါ။ ေစတီေတာ္ရဲ႕ အေနာက္ဖက္မုခ္ တျခမ္းလုံး ခံတပ္ကုန္းျဖစ္ေနေတာ့ ျမန္မာေတြ အဲ့ဒီဘက္က တက္မရဘူး။ ဒါကိုေတာ့ စစ္ကဲေမာင္ေထာ္ေလးက အဂၤလိပ္အစိုးရထံ အႀကိမ္ႀကိမ္ ကန္႔ကြက္ခဲ့တယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ ဒီအေၾကာင္းကိုေတာ့ အေၾကာင္းတိုက္ဆိုင္မွ ထပ္မံေဖာ္ျပပါမယ္။ အခုေျပာခ်င္တာက ေရႊတိဂုံဘုရားမွာ ေဂါပက စတင္ေရာက္လာတဲ့ အေၾကာင္းပါ။ အဂၤလိပ္အစိုးရေအာက္ ျမန္မာႏိုင္ငံ အုပ္ခ်ဳပ္စဥ္မွာ ပထမဆုံး ေရႊတိဂုံဘုရားႀကီးကို ေစာင့္ေရွာက္ထိန္းသိမ္းဖို႔ တာဝန္ယူသူက စစ္ကဲေမာင္ေထာ္ေလးနဲ႔ အဖြဲ႔လို႔ ဆိုပါတယ္။ စစ္ကဲေမာင္ေထာ္ေလးနဲ႔အဖြဲ႔လို႔ ဆိုေပမယ့္ တသီးပုဂၢလ ပရဟိတအဖြဲ႔ပါ။ စစ္ကဲေမာင္ေထာ္ေလးေနာက္ေတာ့ “အလယ္ေတာရ ဆရာေတာ္ဦးျပား” က တာဝန္ယူ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ရပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဆရာေတာ္ႀကီးက ဝိနည္းထုိရ္တဲ့ ဆရာေတာ္ႀကီးဆိုေတာ့ ရဟန္းနဲ႔ ေလ်ာက္ပတ္ျခင္းမရွိတဲ့ ေငြေရးေၾကးေရးကိစၥ ပါလာတာေၾကာင့္ ၿမိဳ႕သူၿမိဳ႕သားေတြနဲ႔ တိုင္ပင္ၿပီး လူပုဂၢိဳလ္ ၆ ဦးပါတဲ့ ေစာင့္ေရွာက္ထိန္းသိမ္းေရးအဖြဲ႔ကို တင္ေျမႇာက္ ဖြဲ႔စည္းေပးလိုက္တယ္။ အဲ့ဒီအခ်ိန္ကစၿပီး စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းဆိုတာ မရွိေသးေပမယ့္ ဘုရားေဂါပကဆိုတာ ေပၚလာၿပီလို႔ ဆိုရမွာပါ။ ပထမတာဝန္ယူတဲ့သူက စစ္ကဲေမာင္ေထာ္ေလးေပါ့။ ေနာက္ေတာ့ တန္ေဆာင္းဒါယကာေတြ၊ ေက်ာင္းဒကာေတြ၊ ဘုရားဒကာေတြပါတဲ့ ေဂါပကအဖြဲ႔ႀကီးေပါ့။ ဘုရားႀကီးကို ဥယ်ာဥ္ၿခံေျမလႉထားတဲ့ တန္ေဆာင္းဒါယကာႀကီး ဦးႂကြယ္ဟိုးတို႔ ပါဝင္ဖြဲ႔စည္းခဲ့တာ။ တကယ္ ဘုရားတရားအေပၚမွာ သက္ဝင္တဲ့ အလႉရွင္ေတြနဲ႔ ဖြဲ႔ခဲ့တာ။ မိုးက်ေရႊကိုယ္ေတြနဲ႔ဖြဲ႔တဲ့ ေဂါပက မဟုတ္ခဲ့ဘူး။ သိကၡာ သမာဓိရွိသူေတြနဲ႔ ဖြဲ႔ခဲ့တဲ့ ေဂါပကေပါ့။ ဒီၾကားထဲ မင္းတုန္းမင္း ထီးေတာ္တင္တာေတြက ေနာက္မွေျပာၾကရေအာင္။ သီေပါဘုရင္ ပါေတာ္မူတဲ့ႏွစ္ထဲမွာေတာ့ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ရဲ႕ ရီေကာ္တာ မင္းႀကီး႐ုံးက ေရႊတိဂုံ ေဂါပကအတြက္ ဥပေဒစည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းေတြ ေရးၿပီး ၉ ဦးအထိပါဝင္တဲ့ အဖြဲ႔ဝင္ကို ေရြးခ်ယ္ၿပီး အစိုးရအသိအမွတ္ျပဳ ေဂဇက္ဝင္ ဘ႑ာေတာ္ထိန္းအဖြဲ႔ ျဖစ္လာပါေတာ့တယ္။ ဒါေပမယ့္ တကယ္ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္တာမ်ိဳးေတာ့ မဟုတ္ေသးပါဘူး။ လက္သင့္ရာ ခန္႔အပ္ ဖြဲ႔စည္းတာမ်ိဳးပဲ ရွိပါေသးတယ္။ သီေပါမင္းပါေတာ္မူတဲ့ႏွစ္ ၁၈၈၅ ႏွစ္စပုိင္းမွာ စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းနဲ႔ ခန္႔အပ္တဲ့ ေဂါပကအဖြဲ႔လို႔ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။ ေနာက္ ၂ ႏွစ္အၾကာ ၁၈၈၇ ထဲ အေရာက္မွာေတာ့ ေဂါပကအဖြဲ႔ရဲ႕ ေငြစာရင္း မရွင္းမလင္းျဖစ္မႈ အေပၚမွာ ၿမိဳ႕ခံလူထုက မေက်မနပ္ ျဖစ္လာခဲ့တယ္။ အဲ့ဒီမွာ ၿမိဳ႕လူထုက ဘ႑ာထိန္း ေဂါပကအဖြဲ႔ကို မဲနဲ႔ေရြးခ်ယ္ခန္႔ထားဖို႔ ေတာင္းဆိုလာတဲ့အတြက္ ၁၈၈၉ ခုႏွစ္ အေရာက္မွာေတာ့ မဲနဲ႔ေရြးခ်ယ္ခန္႔ထားတဲ့ ေဂါပကအဖြဲ႔ ေပၚလာခဲ့တာပဲ။ ဒါေတာင္ ဒီေဂါပကလက္ထက္ထဲမွာ ေရႊျပားကပ္ဖို႔ လုပ္ထားတာေတြ ေပ်ာက္သြားလို႔ ေဂါပကအဖြဲ႔က သူေ႒းေတြ စိုက္ေလ်ာ္လို႔ အဆင္ေျပသြားတာေၾကာင့္ လူထုအသံ ထြက္မလာခဲ့တာလို႔ ဆိုတယ္။ အဲ့ဒီေရႊျပားကပ္ဖို႔ကို ေဝလမင္းသားက ၄ ျပား ကပ္လႉပူေဇာ္ခဲ့ေသးတယ္။ ၁၈၉၄ ထဲမွာ အိႏၵိယဘုရင္ခံနဲ႔ ဟံသာဝတီ ဂုိဏ္းခ်ဳပ္ဆရာေတာ္ႀကီးတို႔ ငွက္ေပ်ာဖူးမွာ အုပ္ထားတဲ့ ပိတ္စကို စက္ခလုတ္ႏွိပ္ၿပီး ေရႊျပားကပ္လႉပူေဇာ္ပြဲကို ဖြင့္လွစ္ေပးခဲ့တာေပါ့။ ျမန္မာတို႔ ေအာင္ပြဲအစစ္ကေတာ့ ေရႊတိဂုံဘုရားႀကီးေပၚမွာ အဂၤလိပ္တို႔ ခံတပ္ကုန္းအျဖစ္ တပ္စြဲထားခဲ့တာကို ေအာင္ျမင္မႈရေအာင္ လူထုအားနဲ႔ တိုက္ပြဲဆင္ႏိုင္ခဲ့ျခင္းပါပဲ။ ဝတ္လုံေတာ္ရ ဦးသိန္းေမာင္က အဓိက အက်ိဳးေဆာင္ခဲ့တာ။ ေနာက္ဆုံး ဘုရင္ခံအိမ္ေတာ္မွာ သြားေရာက္ၿပီး ဘုရားမွာ စစ္တပ္ရွိေနတာ မသင့္ေလ်ာ္ေၾကာင္း ေျပာဆိုညႇိႏိႈင္း ေဆြးေႏြးရာက ေအာင္ျမင္မႈရလာခဲ့တယ္။ ေရႊတိဂုံရဲ႕ ျပႆနာထဲမွာ ဒီျပႆနာေျပလည္မႈဟာ အလြန္ႀကီးက်ယ္တဲ့ ေအာင္ျမင္မႈတခုပါ။ အဲ့ဒီအခ်ိန္ကစၿပီး ေရႊတိဂုံဘုရားလည္း သာသနာေျမအျဖစ္ လြတ္လပ္ေရးရသြားခဲ့ဟန္ပါပဲ။ အဲ့ဒီလို ေရႊတိဂုံဘုရားႀကီး သာသနာနယ္ေျမအျဖစ္ လြတ္လပ္ေရးရေတာ့ ဗမာထုံးစံအတိုင္း ေပ်ာ္ပြဲရႊင္ပြဲ ၿခိမ့္ၿခိမ့္သဲ က်င္းပတာေပါ့။ ၂.၃.၃ဝ ခုႏွစ္မွာ ေပ်ာ္ရႊင္ပြဲႀကီး ဝွဲခ်ီးက်င္းပတာ တပတ္ေက်ာ္ၾကာဆိုပဲ။ ဒီလို ေအာင္ပြဲက်င္းပၿပီးသြားတဲ့အခါ က်န္သူေတြ အားလုံးကေတာ့ မ႑ပ္ေတြကို ဆိုင္ရာဆိုင္ရာ အသီးသီး ဖ်က္သိမ္းသြားေပမယ့္ မဖ်က္သိမ္းဘဲ က်န္ခဲ့တာက ဦးနာဂိႏၵဆိုတဲ့ ဘုန္းႀကီးေပါ့။ ေဂါပကတို႔၊ ဘ႑ာေတာ္ထိန္း အဖြဲ႔တို႔က က်န္ေနတဲ့ သူ႔တဲနဲ႔ မ႑ပ္ကို ဖ်က္ဖို႔ အမိန္႔ေပးေပမယ့္ သူက မဖ်က္ဘူးတဲ့။ သူက ႏိုင္ငံေရးဘုန္းႀကီးဆိုပဲ။ ဦးနာဂိႏၵက ႏိုင္ငံေရးဘုန္းႀကီးမို႔ သူ႔မ႑ပ္မဖ်က္တာက အေၾကာင္းမဟုတ္ဘူး။ သူ႔မ႑ပ္နား အမိႈက္ပုံကို မီးစြဲရာက ကုန္းေတာ္တခုလုံး မီးေလာင္ျပာက်သြားခဲ့တယ္လို႔ သမိုင္းမွတ္တမ္းေတာ့ က်န္ရစ္ခဲ့ေလရဲ႕။ မီးေလာင္ျပာက်သြားတဲ့အထဲမွာ ဓမၼေစတီမင္းရဲ႕ ေရႊတိဂုံေစတီသမိုင္း ေက်ာက္စာမ်ား ထားရွိရာ ေက်ာက္စာ႐ုံအပါအဝင္ အေဆာက္အအုံေပါင္း ၂၃ ေဆာင္ တံခြန္တိုင္ေတြမက်န္ မီးေလာင္ကၽြမ္းသြားတယ္လို႔ သတင္းစာဆရာႀကီး ဦးသိန္းေမာင္က မွတ္တမ္းျပဳထားခဲ့တယ္။ ဒီလိုနဲ႔ လြတ္လပ္ေရးေခတ္ေရာက္တဲ့အထိ ေရႊတိဂုံေစတီ ေဂါပကအဖြဲ႔ဟာ မဲနဲ႔ ေရြးခ်ယ္ခန္႔ထားခဲ့တာ။ ဂုဏ္သေရရွိ ဘုရားဒကာ၊ ေက်ာင္းဒကာ၊ သူေ႒းသူႂကြယ္ေတြကပဲ ဘာသာ သာသနာ ပညာ ကိုင္း႐ႈိင္းစိတ္ႀကီးစြာနဲ႔ အက်ိဳးသယ္ပိုးခဲ့ၾကတာ။ သံသရာေၾကာက္သူေတြဆိုေတာ့ ဘုရားပစၥည္း သံဃိကပစၥည္းကို လက္သဲေစာင္းနဲ႔ေတာင္ မျခစ္ရက္ၾကသူေတြလို႔ အဆိုရွိပါတယ္။ ဒီေနာက္ပိုင္း ေရႊတိဂုံဘုရား ေဂါပကအဖြဲ႔ထဲမွာ ရဲေဘာ္သုံးက်ိပ္ဝင္ ဗိုလ္မႉးေအာင္ကစလို႔ စစ္တပ္အရာရွိအခ်ိဳ႕ ေဂါပကအျဖစ္ ဝင္ေရာက္လာခဲ့ဟန္ရွိပါတယ္။ ဗိုလ္ေနဝင္းလက္ထက္ ဗိုလ္မင္းေခါင္လည္း ေဂါပကလုပ္ခဲ့ဖူးတယ္။ အဲ့ဒီေနာက္ပိုင္း အစဥ္အလာတခုလို ျဖစ္လာခဲ့တဲ့သေဘာ ရွိခဲ့ပုံပါပဲ။ အဲ့ဒီကစလို႔ ေရႊတိဂုံမွာ မိုးက်ေရႊကိုယ္ ေဂါပကေတြ ေပၚလာဟန္ပါပဲ။ ဒီလို အဂၤလိပ္ေခတ္ သူ႔ကၽြန္ဘဝမွာ ရွိစဥ္တုန္းက ေရွးျမန္မာေတြဟာ ျမတ္ႏိုးစိတ္နဲ႔ ေရႊတိဂုံဘုရားအတြက္ တိုက္ပြဲဝင္ခဲ့ရတာေတြ၊ ဘုရားႀကီးအတြက္ ရင္ဆိုင္ခဲ့ရတာေတြဟာ လြယ္လြယ္နဲ႔ ေအာင္ပြဲရခဲ့တာ မဟုတ္ဘူး ဆိုတာကို သိေစခ်င္တာလည္း ပါတယ္။ အဲ့ဒီေခတ္ ျမန္မာေတြဟာ ဘယ္သူမွ တာဝန္ေပးလို႔ မဟုတ္ဘူး။ ကိုယ့္တာဝန္ကိုယ္ယူၿပီး ဘာသာ သာသနာ ပညာအတြက္ လုပ္ေဆာင္ခဲ့ၾကတာကို နမူနာယူၿပီး ကိုယ္က်ိဳးစီးပြား အသုံးမခ်ေစခ်င္တဲ့ ေစတနာနဲ႔ တင္ျပခဲ့တာပါ။ ဘာပဲျဖစ္ျဖစ္ ေရႊတိဂုံဘုရား ေဂါပကေရြးေကာက္ပြဲနဲ႔ စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းေတြ ဥပေဒေတြဟာ ဒီေန႔ဒီအခ်ိန္မွာ ျပန္လည္သုံးသပ္သင့္ၿပီလို႔ ထင္ျမင္မိပါတယ္။ အခုထက္ပိုတဲ့ ပြင့္လင္းျမင္သာမႈေတြကို လုပ္ေဆာင္ႏိုင္ခဲ့မယ္ဆိုရင္ ေရႊတိဂုံရဲ႕ ျပႆနာအဖုံဖုံဟာ ေျပလည္သြားႏိုင္မွာပါ။ တၿပိဳင္တည္းမွာ ဘုရားရဲ႕ အရိပ္အာဝါသဟာလည္း ဒီထက္ပို ၿငိမ္းေအးသြားမယ္ ထင္ပါရဲ႕။ က်န္ရွိေနေသးတဲ့ ေရႊတိဂုံဆိုင္ရာ အေၾကာင္းခ်င္းရာေလးေတြကိုေတာ့ အဆင္သင့္တဲ့ကာလမွာ ထပ္ေျပာၾကေသးတာေပါ့။ ဆရာေ႒း