“ေတာ္ပါေသးရဲ႕ကြာ။ ဆိုရွယ္လစ္အ႐ုိးေတြနဲ႔ ဗားကရာေခ်ာက္ႀကီး မဖို႔ႏိုင္ခ့ဲလို႔ေပါ့။ ေမာင္မင္းႀကီးသားတို႔ကို ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။ ဖို႔မ်ားဖို႔ႏိုင္ခဲ့ရင္ ၾကည့္ျမင္တိုင္တနယ္လုံး ဒီႏွစ္ မိုးမ်ိဳးနဲ႔ဆို ေရေအာက္ေရာက္သြားမွာ” တဲ့။ မိတ္ေဆြတေယာက္ရဲ႕ ေျပာစကားကို ျပန္လည္ၾကားေယာင္ရင္း ေရွ႕မွာျမင္ေနရတဲ့ ဗားကရာေခ်ာက္အေၾကာင္း စဥ္းစားၿပီး က်ေနာ္ၿပံဳးမိပါတယ္။ ဒီေခ်ာက္ႀကီးကို အဂၤလိပ္တို႔ တည္ေဆာက္ၿပီးကတည္းက ေရႀကီးေရလွ်ံတာ တခါမွမျဖစ္ဖူးဘူးလို႔ ဆိုပါတယ္။ မဟုတ္ေသးဘူး။ ေရလွ်ံဖူးတဲ့ႏွစ္ ရွိခဲ့တယ္။ ၂ဝ၁၄ ႀကံ့ခိုင္ဖြံ႔ၿဖိဳးေရးအုပ္ခ်ဳပ္ခ်ိန္က ေအာက္တိုဘာ ၁ ရက္ေန႔ရြာတဲ့မိုးမွာ ဗားကရာေခ်ာက္ႀကီး တေပခန္႔ ေရလွ်ံေနလို႔ ထူးျခားခ်က္အေနနဲ႔ သြားၾကည့္ခဲ့ဖူးတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဗားကရာေခ်ာက္ႀကီး တည္ေဆာက္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၁၅ဝ အတြင္း တႀကိမ္ေတာ့ ေရဝပ္ခဲ့ဖူးတယ္လို႔ ခၽြင္းခ်က္ထား ေျပာပါေစ။ တကယ္ေတာ့ ဗားကရာဆိုတဲ့အမည္ကို ကမြန္အမည္ “ဘာ့က္ရ္” ကလာတာ။ ခရာေတာ ဆူးၿခံဳေတာေပါက္ရာ အသူတရာေခ်ာက္ေပါ့။ ၾကည့္ျမင္တိုင္ရဲ႕ ဗားကရာေခ်ာက္ဝန္းက်င္ဟာ ခရာပင္ေတြ၊ ဆူးၿခဳံေတြ၊ ဒီေရာက္ပင္ေတြ ေပါက္ေရာက္ရာ ဒီေရအတက္အက်ရွိခဲ့တဲ့ ေနရာႀကီးပါ။ ဟိုတခ်ိန္ ကုန္းေဘာင္ေခတ္ ျမန္မာဘုရင္ေတြ အုပ္ခ်ဳပ္စဥ္ကအထိ တကယ့္ စိမ့္ႀကီးၿမိဳင္ႀကီးေတြနဲ႔။ ခံတပ္ၿမိဳ႕ေတာင္ လုပ္ခဲ့ေသးဆိုပဲ။ အဲ့ဒီတုန္းကေတာ့ အေလာင္းမင္းတရား အုပ္ခ်ဳပ္နယ္အျဖစ္ ေရႊတိဂုံကို မူတည္သတ္မွတ္ရာမွာ “အေနာက္ေတာရႀကီး” လို႔ သတ္မွတ္ခဲ့တဲ့အရပ္ေပါ့။ အေနာက္ေတာရႀကီးဆိုတာ ဗားကရာကို အဓိကထား သတ္မွတ္ခဲ့တယ္လို႔ အဆိုရွိပါတယ္။ အခုေတာ့ အလယ္ေတာရနဲ႔ ၾကားေတာရေလာက္ပဲ အသုံးရွိေတာ့တယ္။ က်န္ေတာရေတြ ေပ်ာက္သြားခဲ့ပါၿပီ။ ဗားကရာေခ်ာက္ဟာ သဘာဝအေလ်ာက္ ျဖစ္ေပၚလာခဲ့တဲ့ ေခ်ာက္တခုပါ။ လူလုပ္တဲ့ေခ်ာက္ေတာ့ မဟုတ္ဘူး။ ဒါကလည္း တခ်ိန္တုန္းက သိဂၤုတၱရကုန္းရဲ႕ ေတာင္စြယ္က စမ္းေခ်ာင္း ေျမနီကုန္းအထိ ေရာက္ခဲ့တာကိုး။ ေျမနီကုန္းဆိုတာ ဟုိအရင္က ေတာင္ကမူတခုပဲ။ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕သစ္တည္ခဲ့တဲ့ ၁၉၅၃ ခုမွာ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕တြင္း အင္းေတြ အိုင္ေတြ ေခ်ာက္ေတြ ဖို႔ဖို႔ ေျမနီကုန္းကေျမေတြ သယ္ထုတ္ရာက ကမူေတြ ကုန္းေတြေပ်ာက္ၿပီး အခုအေျခေနမ်ိဳးအထိ ျဖစ္လာခဲ့တာ။ ေျမနီကုန္းကေျမေတြကို သယ္ဖို႔ အရင္ဆုံး ဟုမ္းလမ္း (အခု ပန္းလိႈင္လမ္း) အထိ မီးရထားလမ္းကို အရင္ေဖာက္ရတယ္လို႔ မွတ္သားရဖူးတယ္။ ေျမနီကုန္းအရပ္ကေန လွည္းေတြနဲ႔ ေျမနီေတြသယ္ၿပီး ရထားရွိရာ ဟုမ္းလမ္းကို ပို႔ရတယ္။ ဟုမ္းလမ္းကတဆင့္ ရထားတြဲေတြနဲ႔ သယ္ယူတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ “ဟုမ္းလမ္း” ဆိုတာ အဲဒီ ရထားလမ္းေဖာက္ခဲ့တဲ့ အင္ဂ်င္နီယာ Hume ရဲ႕အမည္။ ေနာက္အင္ဂ်င္နီယာက Innis ျဖစ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ ရထားလမ္းရဲ႕ အေနာက္ဘက္ပိုင္းကို အင္းနစ္လမ္းလို႔ေခၚၿပီး အေရွ႕ဘက္လမ္းပိုင္းကို ဟုမ္းလမ္းလို႔ ေခၚခဲ့ၾကတာ။ အခုေတာ့ အဲဒီလမ္းႏွစ္ခုကိုေပါင္းၿပီး ပန္းလိႈင္လမ္းရယ္လို႔ ျဖစ္သြားေရာ။ သူတို႔ႏွစ္ေယာက္လုံးက ရထားလမ္းတည္ေဆာက္ခြင့္ ကန္ထ႐ုိက္ရတဲ့ The Irrawady Velley State Railway Co. ရဲ႕ ဦးေဆာင္အင္ဂ်င္နီယာေပါ့။ ရန္ကုန္ကေန ျပည္ၿမိဳ႕အထိ ရထားလမ္းတည္ေဆာက္ရာမွာ အခက္အခဲဆုံးကေတာ့ နာမည္ေက်ာ္“ဗားကရာေခ်ာက္” ႀကီးပဲလို႔ ဆိုသတဲ့။ သူတို႔ေျပာမယ္ဆိုလည္း ေျပာခ်င္စရာ။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ ဗားကရာေခ်ာက္ရဲ႕ အနက္က လိႈင္ျမစ္ေရ မ်က္ႏွာျပင္ထက္ အနိမ့္ပိုင္းမွာ ရွိေနတာ။ ဒါ့အျပင္ လိႈင္ျမစ္ရဲ႕ ဒီေရ အတက္အက်ကလည္း ေသေသခ်ာခ်ာ ေလ့လာရေသးတယ္။ ၿပီးေတာ့ ျမစ္ေရအတက္အက်။ ေႏြမိုးေဆာင္း ျမစ္ေရမ်က္ႏွာျပင္ အေျခအေနေတြကိုပါ ၾကည့္ရ၊ တြက္ခ်က္ရတာ မဟုတ္လား။ ဗားကရာပတ္ဝန္းက်င္ရဲ႕ ေျမအမ်ိဳးအစား ေျမမ်က္ႏွာသြင္ျပင္ပါမက်န္ ဆာေဗးဆင္းၿပီးမွ ဒီေခ်ာက္ကို ဘယ္လိုတီထြင္ ဖန္တီးမလဲဆိုတဲ့ အဆင့္ကို ေရာက္တာ။ ေျမထိန္းနံရံတည္တဲ့ အပိုင္းကလည္း အေရးႀကီးတဲ့ အစိတ္ပိုင္းတခု ျဖစ္လာျပန္တယ္။ ဒါေတြစုံၿပီဆိုေတာ့မွ Drainage System Design ကို စဥ္းစားရၿပီ။ ရထားလမ္းတည္တာက သိပ္မခက္ခဲ။ ေခ်ာက္ကို တံတားထိုးလိုက္ရင္ ရၿပီ။ ရန္ကုန္မွာ မီးရထားသံလမ္း တံတားေအာက္က သြားတဲ့တံတား ႏွစ္စင္းပဲရွိတယ္။ သန္လ်င္နဲ႔ သာေကတ တံတား။ ေနာက္တံတားက အခု ဗားကရာပဲ။ ရထားလမ္းေအာက္က ကားလမ္းေဖာက္ထားတာ။ ဗားကရာေခ်ာက္ကေန ေရဆင္းေပါက္၊ ေရထုတ္ေပါက္။ လိႈင္ျမစ္ထဲ ဘယ္လိုပို႔မလဲ။ ေရမဝပ္ေအာင္ ဘာေတြ စီမံေပးဖို႔လိုမလဲ ဆိုတာေတြဟာ လမ္းတံတားအင္ဂ်င္နီယာရဲ႕ ကၽြမ္းက်င္မႈနဲ႔ ဦးေႏွာက္အသုံးခ်ႏိုင္စြမ္းေပၚ မူတည္ေနပါတယ္။ သူတို႔ ဘယ္လိုတည္ေဆာက္ခဲ့ၾကသလဲ..။ ေသခ်ာတယ္။ အရင္ဆုံး ခရာဆူးၿခံဳေတြ ရွင္းလင္းရမယ္။ ၿပီးတာနဲ႔ ေျမမ်က္ႏွာျပင္ အေနအထားအရ ေရဆင္းကို ဘယ္ႏွစ္လက္မအဆိုင္းထိ ထားမလဲ။ ေခ်ာက္ကေန လိႈင္ျမစ္ဝအထိ ေရဆင္းလိုင္း ေပဘယ္ေလာက္ရွိလဲ။ ေရဆင္းကိုေတာ့ ကားလမ္းေအာက္မွာ လိုဏ္ေခါင္းတူးထားတာ ေတြ႔ႏုိင္တယ္။ လုိဏ္အရွည္ဟာ ေခ်ာက္ကေန ျမစ္ဝအထိ ၁၂ဝဝ ေပ အရွည္ရွိတယ္။ လုိဏ္ကိုေတာ့ အုတ္ေတြနဲ႔ ပိုက္လုံးပုံသဏၭာန္ စီထားတယ္။ လုိဏ္ရဲ႕ အဝအက်ယ္ဟာ အခ်င္းဝက္ ၅ ေပရွိတယ္။ တူးထား စီထားတဲ့ လိုဏ္ေခါင္းဟာ ျမစ္ဝေရာက္တဲ့အခ်ိန္မွာ အဖြင့္အပိတ္ လုပ္လို႔ရတဲ့ ေရထိန္းသံတံခါးႀကီးတခ်ပ္ ရွိပါတယ္။ လိႈင္ျမစ္ေရတက္တဲ့ မိုးရာသီလို အခ်ိန္မ်ိဳးမွာ ေရထိန္းတံခါးကို ပိတ္ထားရင္ လိုဏ္ထဲ ေရမဝင္ႏိုင္ေအာင္ စီမံထားတာပါ။ ဒါေတြၿပီးေတာ့ ေျမထိန္းနံရံေတြ တည္ေဆာက္တဲ့အပိုင္း ေရာက္တာ။ ဗားကရာမီးပိြဳင့္ရဲ႕ ေထာင့္ေလးခုမွာ ေရဆင္းေပါက္တခုစီ ရွိတယ္။ လမ္းေဘးေျမာင္းရဲ႕အနက္က တေပနီးပါးေလာက္ပဲ ရွိတယ္။ မီးပိြဳင့္အလယ္ေခါင္မွာ လုိဏ္္ထဲဆင္းတဲ့ လူဆင္းေပါက္တခု ရွိတယ္။ ေနာက္တေပါက္ကေတာ့ ေဘာဂရပ္ကြက္ေဘးမွာ ရွိခဲ့ဖူးတယ္။ သံေလွကားနဲ႔ ဆင္းရတာပါ။ အခုေတာ့ အဲဒီသံေလွကားလည္း ေရာင္းစားတာပဲလား၊ ေဆြးသြားေလသလာမသိ။ မရွိေတာ့ အနိစၥသေဘာနဲ႔ ကိစၥေခ်ာသြားၿပီ။ ေျမေအာက္ေရဆင္းလုိဏ္ေတြဟာ ဗားကရာမွမဟုတ္ဘူး။ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ တည္ခ်ိန္ကတည္းက ၿမိဳ႕တြင္းပိုင္းရွိ အားလုံးေသာ ေရဆင္းေတြဟာ လုိဏ္တူးၿပီး စီမံတည္ေဆာက္ခဲ့တာ။ အဲဒီ အုတ္နံရံရဲ႕ မ်က္ႏွာက်က္ေတြမွာ ေၾကးမီးဆိုင္းႀကီးေတြ တပ္ဆင္ၿပီး ၂၄ နာရီ မီးေပးထားတယ္လို႔ အဆိုရွိတယ္။ ေႏြေႏွာင္းရာသီ ေရာက္ၿပီဆိုရင္ ၿမိဳ႕ေတာ္ဝန္ (သို႔) ျမဴလူႀကီးက ၿမိဳ႕တြင္းရွိ အုတ္လုိဏ္ဂူတေလွ်ာက္ ဂ်စ္ကားစီးၿပီး ေလ်ာက္ၾကည့္ရ၊ ႀကီးၾကပ္ရတယ္လို႔ ၾကားနာခဲ့ဖူးတယ္။ ေနာက္ပိုင္းေတာ့ ေၾကးမီးဆိုင္းႀကီးေတြဟာ ေၾကးေစ်းေကာင္းေတာ့ လူေတြခိုးေရာင္းတာနဲ႔ မရွိေတာ့ဘူး။ ဘယ္ၿမိဳ႕ေတာ္ဝန္ကမွလည္း လုိဏ္ထဲ ဆင္းမစစ္ေဆးၾကေတာ့ပါဘူး။ ဒီမွာ အေရးႀကီးဆုံးနဲ႔ ေရဆင္းလုိဏ္တို႔ရဲ႕ လွ်ဳိ႕ဝွက္ခ်က္ကေတာ့ လုိဏ္တြင္းမွာ ေရစုကန္ တည္ေဆာက္ေပးျခင္းပါပဲ။ ဗားကရာေခ်ာက္အတြက္ ေရစုကန္ကေတာ့ အလ်ား ၁ဝ ေပ၊ အနံ ၈ ေပနဲ႔ အနက္ ၆ ေပခန္႔ရွိတယ္။ အဲ့ဒီ ေရစုကန္ထဲကို စီးလာသမွ်ေရေတြ ဝင္မယ္။ ေရစုကန္ကေန ပိုလွ်ံတဲ့ေရေတြက ေရဆင္းလုိဏ္အတိုင္း စီးသြားတယ္။ ဒါမွ လမ္းေပၚ ေရဘယ္ေလာက္ရွိရွိ ပိုလွ်ံသမွ်ကို ေရစုကန္က ထိန္းေပးေနမွာပဲ ျဖစ္တယ္။ ဗားကရာ ဘာလို႔ ေရမလွ်ံသလဲဆိုတာရဲ႕ အဓိကအခ်က္ ျဖစ္မယ္ထင္ပါတယ္။ တကယ္ေတာ့ ေရစုကန္ဟာ ေရဆင္းေရထုတ္အတြက္ အေရးပါတဲ့ တည္ေဆာက္ခ်က္တခုပါပဲ။ ဒါေၾကာင့္လည္း ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ လမ္းေထာင့္စုံေတြရဲ႕ ေျမေအာက္ေရဆင္းလိုင္းေတြမွာ လူတကိုယ္အနက္ရွိတဲ့ ေရစုကန္ေတြ ထားရွိ တည္ေဆာက္ခဲ့တာပါ။ ေနာက္ဆုံးအေတြးတခုကေတာ့ ဗားကရာေခ်ာက္ကို ဘယ္အခ်ိန္က တည္ေဆာက္ခဲ့သလဲ ဆိုတာပါ။ အခ်ိဳ႕ေသာ ေလ့လာသူေတြကေတာ့ ရန္ကုန္-ျပည္ရထားလမ္းဖြင့္တဲ့ ၁၈၆၉ ေလာက္ကျဖစ္မယ္လို႔ ဆိုၾကပါတယ္။ ဗားကရာေခ်ာက္ကို မြမ္းမံတည္ေဆာက္ခ်ိန္က ကိုးထပ္ႀကီးဘုရားလို႔ေခၚတဲ့ အတုလာဓိပတိ မဟာမုနိသက်ဘုရားႀကီးေတာင္ မတည္ရေသးပါဘူး။ ကိုးထပ္ႀကီးဘုရားက ၁၉ဝ၅ ခုႏွစ္မွ တည္တာ။ ေနာက္တခုက ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ပတ္ရထား မရွိေသးဘူး။ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ပတ္ရထားက ၁၈၇၇ ခုႏွစ္ေလာက္မွ စတာကိုး။ ဒါေပမယ့္ ဗားကရာရထားလမ္းက ႏွစ္ခုျဖစ္ေနသလို ရထားအတြက္ တံတားကလည္း ႏွစ္ခုတည္ထားတာ။ ၾကည့္ျမင္တိုင္-ရန္ကုန္ ဓာတ္ရထားလိုင္း ေျပးဆြဲေနၿပီ။ ျမန္မာႏိုင္ငံရဲ႕ ပထမဆုံး ရထားေျပးဆြဲတာက ၁၈၆၉ ရန္ကုန္-ျပည္ မီးရထားလမ္း ဆြဲေနၿပီး ဒါေၾကာင့္ ဗားကရာတည္ေဆာက္ခ်ိန္ဟာ ဒါထက္ေစာမယ္လို႔ ယူဆႏိုင္ပါတယ္။ ဘယ္အခ်ိန္ကာလဆိုတာ အတိအက် မေျပာႏိုင္ေသးေပမယ့္ ဗားကရာေခ်ာက္ရဲ႕ မိုးဘယ္ေလာက္ရြာရြာ မိုးရြာၿပီးတာနဲ႔ ေရတင္က်န္မေနခဲ့ျခင္း အေၾကာင္းကိုေတာ့ အခ်ိန္အေတာ္ၾကာၾကာ ေျပာေနၾကရဦးမွာျဖစ္သလို ျမန္မာအင္ဂ်င္နီယာေက်ာင္းသားမ်ား အတြက္လည္း ဗားကရာေခ်ာက္ ေရဆင္းလုိဏ္ တည္ေဆာက္ပုံအေၾကာင္း စာေတြ႔လက္ေတြ႔ ေလ့လာစရာအျဖစ္ တခ်ိန္ခ်ိန္ေတာ့ ေရာက္လာမယ္လို႔ ေမွ်ာ္လင့္ရပါတယ္။ ဆရာေ႒း