ဦးေႏွာက္ဟာ အလြန္အေရးႀကီးတဲ့ အဂၤါအစိတ္အပိုင္းတစ္ခုျဖစ္တယ္ဆိုတာ ထပ္ေလာင္း ၿပီး အထူးေဖာ္ျပစရာ လိုမယ္မထင္ပါဘူး။ ဦးေႏွာက္ရဲ႕ လုပ္ေဆာင္မႈေတြကို ၿခံဳၾကည့္လိုက္ရင္ ျမင္တာ၊ ၾကားတာ၊ ထိေတြ႕ခံစားရတာ၊ အနံ႔အရသာ အပါအဝင္ အားလံုးကိုသိရွိေစၿပီး ဒီခံစားခ်က္ေတြကို စဥ္းစား၊ ဆင္ျခင္၊ ေတြးေခၚၿပီး ေနာက္ဆံုးမွာ တခ်ိဳ႕ကို မွတ္ဥာဏ္ထဲမွာ သိမ္းဆည္း တယ္။ တခ်ိဳ႕ကို တံု႔ျပန္မႈအေနနဲ႔ လႈပ္ရွားလုပ္ေဆာင္မႈေတြ ျပဳလုပ္ေပးပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ တကယ့္ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ ျဖစ္ပ်က္ေနတာက ဒီ့ထက္ အမ်ားႀကီး႐ႈပ္ေထြးပါတယ္။ ဆီးခ်ိဳေသြးခ်ိဳေရာဂါရဲ႕ ေနာက္ဆက္တြဲေရာဂါေတြကို ေဖာ္ျပတိုင္း ဦးေႏွာက္ကို ထည့္သြင္း ေျပာဆိုေလ့သိပ္မရွိဘဲ အစြန္အဖ်ားနာ့ဗ္အာ႐ံုေၾကာေတြ ထိခိုက္ၿပီး က်ဥ္လာတာ (Peripheral Neuropathy) ကိုပဲ အၿမဲေဖာ္ျပေလ့ရွိၾကပါတယ္။ တကယ္ေတာ့ ဦးေႏွာက္ကလည္း ဆီးခ်ိဳေသြးခ်ိဳေရာဂါရဲ႕ ဒဏ္ကမလြတ္ပါဘူး။ အမ်ိဳးအစား (၂)ဆီးခ်ိဳေသြးခ်ိဳေရာဂါရွိသူေတြမွာ ဆီးခ်ိဳ ေသြးခ်ိဳေရာဂါေၾကာင့္ ဦးေႏွာက္ထိခိုက္မႈ သံုးမ်ိဳးရွိပါတယ္။ (၁) မွတ္ဥာဏ္အားနည္းၿပီး ဦးေႏွာက္၏စြမ္းေဆာင္ရည္ ေလ်ာ့က်ျခင္း၊ သို႔မဟုတ္ သူငယ္ျပန္ျခင္း (Dementia or Alzheimer’s Disease) ဆီးခ်ိဳေသြးခ်ိဳေရာဂါက မွတ္ဥာဏ္အားနည္းၿပီး ဦးေႏွာက္ရဲ႕ စြမ္းေဆာင္ရည္ေလ်ာ့က်တာ ဒါမွမဟုတ္ သူငယ္ျပန္တာနဲ႔ ဆက္စပ္မႈရွိပါတယ္။ ဆီးခ်ိဳေရာဂါရွိသူေတြရဲ႕ Cognitive Function ဒါမွမဟုတ္ ဦးေႏွာက္စြမ္းေဆာင္ရည္ေတြဟာ ဆီးခ်ိဳေသြးခ်ိဳေရာဂါ မရွိသူေတြထက္စာရင္ ၅ႏွစ္ ေစာၿပီး ဆုတ္ယုတ္တတ္ပါတယ္။ ဦးေႏွာက္က်ံဳ႕ၿပီး ဦးေႏွာက္ရဲ႕ အေပၚလႊာ(Cortex) ပါးလႊာ သြားတာက အသက္သိပ္မႀကီးခင္ ေစာျဖစ္တာ ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ဒါေတြဟာ ဆက္စပ္မႈရွိတယ္ဆိုတဲ့ ေတြ႕ရွိခ်က္ေတြပဲျဖစ္ၿပီး ဆီးခ်ိဳရွိသူတိုင္း မွတ္ဥာဏ္အားနည္းမယ္လို႔ ဆိုလိုတာမဟုတ္ပါဘူး။ ေသြးခ်ိဳ မေကာင္းတာ (Poor Glycemic Control) ႏွစ္ေပါင္းၾကာလာေလေလ၊ ဦးေႏွာက္ရဲ႕ မွတ္ဥာဏ္နဲ႔ စြမ္းေဆာင္ရည္ေတြ (Psychomotor Skill) ေလ်ာ့က်ၿပီး သူငယ္ျပန္တာ ေစာေလေလပါပဲ။ ဒါက ဆီးခ်ိဳမ်ားလို႔ျဖစ္ရတာပါ။ တစ္ဖက္မွာလည္း ဆီးခ်ိဳက်တာ ခဏခဏ ျဖစ္ေနရင္လည္း ဦးေႏွာက္ကိုထိခိုက္ႏိုင္တာ၊ မွတ္ဥာဏ္သံုးၿပီး Cognitive Function ေလ်ာ့နည္းသြား တတ္တာ ရွိႏိုင္ေၾကာင္း သတိျပဳရမွာျဖစ္ပါတယ္။ (၂) ေလျဖတ္ျခင္း (Stroke) ဦးေႏွာက္မွာရွိတဲ့ ေသြးေၾကာေတြဟာ ဆီးခ်ိဳမ်ားတာ၊ ေသြးတိုးတာနဲ႔ ေသြးတြင္းအဆီဓာတ္ (Cholesterol) မ်ားတာေၾကာင့္ ေသြးေၾကာေတြ က်ဥ္းလာတတ္ပါတယ္။ ဒီမေကာင္းေတာ့တဲ့ ေသြးေၾကာေတြ ပိတ္တာ၊ ဒါမွမဟုတ္ ေပါက္သြားတာေၾကာင့္ ဦးေႏွာက္ေနရာ တခ်ိဳ႕က အလုပ္ မလုပ္ႏိုင္ေတာ့လို႔ ေလျဖတ္တာ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ (၃) စိတ္ဓာတ္က်ျခင္း (Depression) ဆီးခ်ိဳေသြးခ်ိဳေရာဂါဆိုတာ နာတာရွည္ေရာဂါတစ္ခုျဖစ္လို႔ ေရာဂါရွင္ေတြဟာ သာမန္လူေတြထက္ စိတ္ဓာတ္က်တာ ျဖစ္ႏိုင္ေျခ သံုးဆခန္႔ပိုပါတယ္။ တစ္ဖက္မွာလည္း စိတ္က်တာဟာ ဆီးခ်ိဳေသြးခ်ိဳေရာဂါရွင္ေတြမွာ အျဖစ္အမ်ားဆံုး စိတ္ေဝဒနာပဲျဖစ္ပါတယ္။ စိတ္ဓာတ္က်တာက လူတစ္ဦးရဲ႕ က်န္းမာေရးအတြက္ အလြန္ဆိုးရြားတဲ့ အက်ိဳးဆက္ေတြျဖစ္ေစပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ ဆီးခ်ိဳေသြးခ်ိဳေရာဂါေတြမွာ လိုအပ္တဲ့ မိမိေရာဂါကို မိမိထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္လိုစိတ္ေတြ ဆုတ္ယုတ္သြားေစပါတယ္။ ဒီလို မိမိေရာဂါကို မိမိမေစာင့္ေရွာက္ႏိုင္ရင္ ဆီးခ်ိဳေသြးခ်ိဳေရာဂါ ပိုဆိုးၿပီး စိတ္ဓာတ္က ပိုက်လာတတ္ပါတယ္။ အားအင္ကုန္ခန္းသလို ျဖစ္ေနတတ္ပါတယ္။ ေနာက္ဆံုး ဆီးခ်ိဳရဲ႕ ေနာက္ဆက္တြဲေရာဂါေတြ ေဆာလ်င္စြာ ဝင္ေရာက္လာႏိုင္ပါတယ္။ တစ္ဖန္ ေရာဂါသစ္ေတြ ကုရျပန္ရင္လည္း စိတ္ဓာတ္က်တာ ပိုဆိုးသြားေစပါတယ္။ ဆီးခ်ိဳေသြးခ်ိဳေရာဂါရွင္ေတြရဲ႕ ဦးေႏွာက္ပိုင္းဆိုင္ရာ ထိခိုက္မႈသံုးမ်ိဳးကို ဆီးခ်ိဳေသြးခ်ိဳ ေရာဂါရွင္နဲ႔ မိသားစုဝင္ေတြသာမက ကုသေပးေနရတဲ့ ဆရာဝန္ေတြနဲ႔ သူနာျပဳေတြအားလံုးကလည္း လ်စ္လ်ဴမ႐ွဳမိေစဖို႔ အထူးသတိျပဳရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ အခု ဆက္လက္ၿပီး ဆီးခ်ိဳေသြးခ်ိဳေရာဂါေၾကာင့္ စိတ္ဓာတ္က်ေနတဲ့ ေဒၚႏွင္းအေၾကာင္းကို ေျပာျပခ်င္ပါတယ္။ ေဒၚႏွင္းက အသက္ ၇၀ ရွိပါၿပီ။ သားသမီး ၅ ေယာက္ရွိၿပီး သားသမီးေတြက သူ႔အေပၚ ဂ႐ုတစိုက္ ေစာင့္ေရွာက္ၾကပါတယ္။ သူ ဆီးခ်ိဳျဖစ္တာ သက္တမ္း ၁၅ ႏွစ္ေလာက္ရွိေနၿပီမို႔ ေနာက္ဆက္တြဲေရာဂါ တခ်ိဳ႕ေတြလည္း ရွိေနပါတယ္။ ေက်ာက္ကပ္ပ်က္စီးတာ စ ေနၿပီး ေျခေထာက္လည္း က်ဥ္ေနပါတယ္။ ႏွလံုးေသြးေၾကာက်ဥ္းတာလည္း ရွိပါတယ္။ ေဆးဝါးနဲ႔ ထိန္းႏိုင္ပါတယ္။ ေသြးခ်ိဳကေတာ့ အခုတေလာ ပိုဆိုးလာတာ သတိျပဳမိပါတယ္။ “ေဒၚႏွင္းရဲ႕ ေသြးခ်ိဳမ်ားလာၿပီ။ အစာမထိန္းမိလို႔လား။ ေဆးေတြေကာ ေသာက္ရဲ႕လား” လို႔ ဆရာမက ေမးလိုက္ေတာ့- “ကြ်န္မ ဒီေနာက္ပိုင္း အားလည္းမရွိဘူး။ ေဆးေတြလည္း ေသာက္ရတာ ၿငီးေငြ႕လာၿပီ။ သမီးအငယ္ဆံုး အိမ္ေထာင္က်သြားကတည္းက ဒီေရာဂါေတြ ပိုဆိုးလာတာပဲ” လို႔ ေဒၚႏွင္းကအားငယ္ဝမ္းနည္းတဲ့ ေလသံနဲ႔ ေျဖရွာပါတယ္။ “အို. . ဒါဆို အနားမွာ ဘယ္သူမွမရွိေတာ့လို႔လား။ ညညမွာေရာ အိပ္ေပ်ာ္ရဲ႕လား” “အခုတေလာ ညတေရးႏိုးရင္ အိပ္လို႔မရေတာ့ဘူး။ ေျခေထာက္ေတြကလည္း ပူၿပီး က်ဥ္ေနလို႔ ပိုခံစားေနရတယ္။ စိတ္ညစ္ညစ္နဲ႔ စားခ်င္တာ ေလွ်ာက္စားပစ္လိုက္တာပဲ။ ေနခ်င္ စိတ္လည္းမရွိေတာ့ပါဘူး ဆရာမရယ္” “ေဒၚႏွင္းရဲ႕ ေရာဂါက သိပ္မဆိုးပါဘူး။ ေဒၚႏွင္းထက္ ဆိုးတဲ့လူေတြ အမ်ားႀကီး ေတြ႕ေနရတာ။ ဆရာမတို႔ ေကာင္းေအာင္ ျပန္လုပ္ၾကမယ္။ ေဒၚႏွင္းကလည္း စိတ္ပါမွ ျဖစ္မွာ” “ေသြးခ်ိဳေတြကလည္း အစား ဒီေလာက္ ေရွာင္တာေတာင္ မရဘူးဆိုေတာ့ ကြ်န္မ စိတ္ညစ္လာၿပီ .. ကြ်န္မ ဘာဆက္လုပ္ရဦးမွာလဲ ဆရာမရယ္” “ေဒၚႏွင္း အခု အိပ္ေပ်ာ္ေအာင္နဲ႔ စိတ္ျပန္ေပ်ာ္ရႊင္ၿပီး စိတ္အားရွိလာေအာင္ ေဆးေတြေပးလိုက္မယ္။ သားသမီးေတြကလည္း အလုပ္မ်ားေပမယ့္ အေမႀကီးကို ဂ႐ုစိုက္ေပးပါ။ ေဆးမွန္မွန္ ေသာက္ေအာင္ သတိေပးပါ။ အစားအေသာက္ကိုပဲ အျပစ္တင္ၿပီး လူနာကို မဆူမိဖို႔ လိုတယ္။ ဆီးခ်ိဳေသြးခ်ိဳကို ပိုထိန္းႏိုင္တဲ့ ေဆးေတြကိုလည္း ေျပာင္းေပးၾကည့္ပါဦးမယ္” လို႔ ဆရာမက ေဒၚႏွင္းသာမက သူနဲ႔အတူပါလာတဲ့ သားသမီးေတြကိုပါ မွာလိုက္ပါတယ္။ ေနာက္ ႏွစ္လခန္႔အၾကာမွာ ေဒၚႏွင္းတစ္ေယာက္ ျပန္ၿပီး ေပ်ာ္ရႊင္တဲ့အမူအရာနဲ႔ အားတက္လာပံုရပါတယ္။ “ဒီတစ္ခါေတာ့ ကြ်န္မ ေသြးခ်ိဳေတြလည္း ေကာင္းသြားၿပီ။ အိပ္လို႔လည္း ေပ်ာ္သြားၿပီ ဆရာမ . . ေက်းဇူးတင္ပါတယ္” “သိပ္ေကာင္းတာေပါ့။ စိတ္ပါမွ ဆီးခ်ိဳေတြထိန္းတာ ပိုေကာင္းလာမွာ။ ေသြးခ်ိဳေကာင္းမွ ေနာက္ထပ္ေရာဂါသစ္ေတြ မဝင္လာလို႔ စိတ္ပိုရႊင္မယ္။ စိတ္ဓာတ္က်တာ ျပန္ေလ်ာ့သြားတာေပါ့” မွတ္ခ်က္ (၁) ေသြးခ်ိဳက အၿမဲျမင့္ေနရင္၊ ဒါမွမဟုတ္ ျမင့္လိုက္၊ က်လိုက္ျဖစ္ေနရင္ အာ႐ံုေၾကာေတြ ထံုထိုင္းၿပီး ပူက်ဥ္ကာ ထိုးေနတတ္ပါတယ္။ (၂) ဦးေႏွာက္ကလည္း ဆီးခ်ိဳေသြးခ်ိဳေရာဂါေၾကာင့္ ထိခိုက္တာ မလြတ္ကင္းပါဘူး။ ေလငန္းေရာဂါျဖစ္တာ၊ မွတ္ဥာဏ္နည္းၿပီး သူငယ္ျပန္တာ၊ စိတ္ဓာတ္က်ဆင္းတာေတြ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ (၃) ဦးေႏွာက္နဲ႔ အာ႐ံုေၾကာေတြ မထိခိုက္ေအာင္ ဆီးခ်ိဳေသြးခ်ိဳေရာဂါကို ေစာေစာကတည္းက ထိေရာက္ေအာင္ တိုင္းတာကုသရမယ့္အျပင္ ေသြးတိုးနဲ႔ ေသြးတြင္းအဆီဓာတ္ေတြကိုလည္း ထိန္းထားရပါမယ္။ (၄) ေသြးခ်ိဳျမင့္ေနရင္ အလိုလိုစိတ္ဓာတ္က်ဆင္းတတ္ပါတယ္။ စိတ္ဓာတ္က်ရင္ ဆီးခ်ိဳထိန္းတာ ညံ့ဖ်င္းလာတတ္ၿပီး ေနာက္ထပ္စိတ္ဓာတ္က်စရာေတြ ပိုမ်ားလာမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ Grand Hantha Diabetes Center ေဖ့ဘြတ္စာမ်က္ႏွာမွ ကူးယူေဖာ္ျပပါသည္။