ဖ.ဆ.ပ.လေခတ္ ၁၉၅၃ ခုႏွစ္မွာ ေဒသႏၲရ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ျပ႒ာန္းခဲ့ေတာ့ ရပ္/ေက်းမွာ သူႀကီး ခန္႔ထားအုပ္ခ်ဳပ္ခ့ဲတာ။ အဲဒီကာလ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးက ရွင္းတယ္။ ျမန္မာ့ဆိုရွယ္လစ္လမ္းစဥ္ပါတီ ေခတ္မွာေတာ့ အုပ္ခ်ဳပ္မႈေကာင္စီ ဖြဲ႔စည္းၿပီး ရပ္/ေက်းကေန တိုင္း/ျပည္နယ္၊ ဗဟိုအထိ အဆင့္ဆင့္ ေကာင္စီဥကၠ႒ေတြ ေရြးခ်ယ္ၿပီး အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့တာ။ ရပ္/ေက်း ဥကၠ႒ကစၿပီး ဗဟိုအထိ အဆင့္ဆင့္ေသာ ေကာင္စီအဖြဲ႔အစည္းကိုပဲ တာဝန္ခံရတယ္။ အခု ေထြ/အုပ္လို႔ ေခၚတဲ့ ၿမိဳ႕ပိုင္ ၿမိဳ႕အုပ္ေတြကို တာဝန္ခံစရာ မလိုခဲ့ဘူး။ အဆင့္ဆင့္ေသာ ေရြးခ်ယ္ခံ ဥကၠ႒ကိုပဲ တာဝန္ခံရတာပဲ။ လူထုကိုယ္စားျပဳဖို႔ လူထုက ေရြးခ်ယ္ေပးရၿပီး လူထုအက်ိဳးဘက္ကပဲ ရပ္ၾကရမွာပါ။ အခု ၿမိဳ႕နယ္/ခ႐ိုင္ ေရြးေကာက္ပြဲမရွိဘဲ တိုင္း/ျပည္နယ္သာ ရွိတဲ့အတြက္ ကြာဟေနတဲ့ ၿမိဳ႕နယ္အဆင့္မွာ ေထြ/အုပ္ကို တာဝန္ခံဖို႔ ျဖစ္လာတယ္။ ဒီအခ်က္ဟာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအစဥ္တခု ပ်က္တယ္လို႔ပဲ ေျပာရမွာပါလို႔ လူထုၾကားမွာ ေဝဖန္စရာေတြ ျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။ ကိုလိုနီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးေအာက္ ၁၉၀၇ ခုႏွစ္မွာ ျမန္မာႏိုင္ငံအက္ဥပေဒ အမွတ္ (၃) နဲ႔ အမွတ္ (၆) တို႔ကို ျပ႒ာန္းၿပီး အုပ္ခ်ဳပ္ခ့ဲတာပါ။ အက္ဥပေဒအမွတ္ (၃) က “ၿမိဳ႕မ်ား အက္ဥပေဒ” ျဖစ္ၿပီး အမွတ္ (၆) က “ေက်းရြာ အက္ဥပေဒ” ျဖစ္တယ္။ ဖ.ဆ.ပ.လ ကာလ ၁၉၅၃ မွာ ေဒသႏၲရ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးနဲ႔ အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့တယ္။ ၁၉၇၄ မွာ ေကာင္စီအဆင့္ဆင့္နဲ႔ အုပ္ခ်ဳပ္တယ္။ န.ဝ.တ၊ န.အ.ဖ ကေတာ့ ရ.ယ.က နဲ႔ အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့တယ္။ သတ္သတ္မွတ္မွတ္ ဥပေဒေတာ့ မရွိေသးဘူး။ ၂၀၁၂ ေရာက္ေတာ့ ရပ္/ေက်းအုပ္ခ်ဳပ္ေရးဥပေဒကို ေရးဆြဲျပ႒ာန္းခဲ့တယ္။ ၂၀၁၂ မတ္လထဲမွာေတာ့ ရပ္/ေက်းဥပေဒကို ပထမအႀကိမ္ ျပင္ဆင္ခဲ့ပါတယ္။ ၂၀၁၆ ဇန္နဝါရီလထဲမွာ ဒုတိယအႀကိမ္ ရပ္/ေက်းဥပေဒကို ျပင္ဆင္ခဲ့ျပန္ပါတယ္။ ၂၀၁၇ ခုႏွစ္ ဇူလိုင္လထဲမွာေတာ့ တတိယအႀကိမ္ ျပင္ဆင္လိုက္ျပန္ပါတယ္။ ဒါက ရပ္/ေက်းဥပေဒ မတည္ၿငိမ္ေသးတဲ့အတြက္ ဥပေဒျပင္ဆင္ခ်က္ေတြ ထပ္တလဲလဲ လုပ္ေဆာင္ခဲ့ရပုံေတြပါ။ တကယ္ေတာ့ ျမန္မာႏိုင္ငံရဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၲရား စီးဆင္းပုံဟာ ဗဟိုအစိုးရ ဖြဲ႔စည္းပုံနဲ႔ တိုင္း/ျပည္နယ္ အစိုးရဖြဲ႔ပုံတို႔ ကြာဟခ်က္ ရွိေနခဲ့တာကိုလည္း ေတြ႔ေနရပါတယ္။ ျပည္/တိုင္း ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ဟာ သမၼတကို တာဝန္ခံရမွာ ျဖစ္ေပမယ့္ ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ကိုေတာ့ တာဝန္ခံမယ့္ ၿမိဳ႕နယ္၊ ခ႐ိုင္အဖြဲ႔ မရွိတာကိုလည္း ေတြ႔ျမင္ေနရပါတယ္။ ရပ္/ေက်း အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမႉးကို ေရြးေကာက္ပြဲက်င္းပ ေရြးခ်ယ္တာ ျဖစ္ေပမယ့္ ၿမိဳ႕နယ္နဲ႔ ခ႐ိုင္တို႔မွာေတာ့ ေရြးေကာက္ပြဲနဲ႔ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမႉး ေရြးခ်ယ္ျခင္း မရွိတာကလည္း ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ေတြကို ေအာက္ေျခနဲ႔ အဆက္ျဖတ္ထားသလို ျဖစ္ေနေစပါတယ္။ ဒါဟာလည္း အုပ္ခ်ဳပ္ေရးကို လစ္ဟာေစတဲ့ အခ်က္တခုအျဖစ္ ေတြ႔ေနရပါတယ္။ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးဆိုင္ရာ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ပြဲ က်င္းပရာမွာ ရပ္/ေက်း၊ တိုင္း/ျပည္နယ္ ျပည္ေထာင္စုအဆင့္ အသီးသီးအတြက္ အခြင့္အေရး ရွိေနေပမယ့္ ၿမိဳ႕နယ္အဆင့္ ေရြးေကာက္တင္ေျမႇာက္တာမ်ိဳးေတာ့ မရွိခဲ့ပါဘူး။ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒရဲ႕ အခန္း (၅) အုပ္ခ်ဳပ္ေရးဆိုတဲ့အခန္းကို ၾကည့္ျပန္ေတာ့ ပုဒ္မ (၂၈၈) မွာ “ခ႐ိုင္အဆင့္ႏွင့္ ၿမိဳ႕နယ္အဆင့္တို႔၏ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးကို ႏိုင္ငံဝန္ထမ္းမ်ားအား တာဝန္ေပး ေဆာင္ရြက္ေစရမည္” လို႔ ပါရွိေနပါတယ္။ ဒါဆိုရင္ေတာ့ ဖြ႔ဲစည္းပုံအေျခခံဥပေဒပါ အခန္း (၁) ႏိုင္ငံေတာ္အေျခခံမူမ်ား ပုဒ္မ(၄) “ႏိုင္ငံေတာ္၏ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာသည္ ႏိုင္ငံသားမ်ားထံမွ ဆင္းသက္ၿပီး ႏိုင္ငံေတာ္တဝန္းလုံး၌ တည္သည္” ဆိုတဲ့အခ်က္ကို ျငင္းဆန္ရာ ေရာက္ေနတယ္လို႔ ယူဆရန္ အေၾကာင္းတရပ္ ျဖစ္ေပၚလာပါတယ္။ ၿမိဳ႕နယ္အဆင့္မွာ ႏိုင္ငံသားမ်ားထံက အခ်ဳပ္အျခာအာဏာ ဆင္းသက္ခြင့္ မရွိျခင္းလား ဆိုတဲ့ အေမးေတြလည္း ရွိလာခဲ့ပါတယ္။ DVB Law Lab (ပိုင္းျခားစိတ္ျဖာဥပေဒေရးရာ) အစီအစဥ္မွာ ဒီအေၾကာင္းေတြကို ေဆြးေႏြးတင္ျပသြားဖို႔ ေရြးခ်ယ္ခဲ့ပါတယ္။ ေဆြးေႏြးဖို႔ ဖိတ္ၾကားထားတဲ့ ပညာရွင္ေတြကေတာ့ ဦးေအာင္သူၿငိမ္း (မဟာဗ်ဴဟာႏွင့္ မူဝါဒေလ့လာေရးအဖြဲ႔၊ ဒါ႐ိုက္တာ) နဲ႔ ေဒၚသၪၨာရႊန္းလဲ့ရည္ (စည္း႐ံုးလႈံ႔ေဆာ္ေရးမႉး၊ ဒီမိုကေရစီဖြံ႔ၿဖိဳးတိုးတက္ေရး လႈပ္ရွားေဆာင္ရြက္မႈေကာ္မတီ) တ႔ိုပါ။ ပထဆုံး အစီအစဥ္တင္ဆက္သူ ဦးခင္သန္းရဲ႕ အေမးကိုေတာ့ ဦးေအာင္သူၿငိမ္းက ရပ္/ေက်း အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမႉး သက္တမ္းဟာ သမၼတသက္တမ္းနဲ႔အညီလို႔ ဆိုပါတယ္။ တတိယအႀကိမ္ ျပင္ဆင္ခ်က္နဲ႔အတူ နည္းဥပေဒက မရွိဘူး ျဖစ္ေနတယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲအတြက္ ႀကိဳတင္ေၾကညာတာ၊ မဲဆြယ္ခြင့္ေပးတာေတြအတြက္ ဥပေဒမွာ မပါဘူး။ ဒါဆိုရင္ နည္းဥပေဒမွာ ထည့္ေပးမလား။ အခုထိ နည္းဥပေဒ မထြက္ႏိုင္ေသးဘူး။ ေနာက္တခ်က္ကလည္း အျငင္းပြားမႈကို တိုင္ႏိုင္တယ္ ဆိုေပမယ့္ တိုင္ရမယ့္ ေနရာဌာန မရွိဘူး ျဖစ္ေနတယ္လို႔ ေဆြးေႏြးခဲ့ပါတယ္။ ေဒၚသၪၨာရႊန္းလဲ့ရည္ကလည္း နည္းဥပေဒ မရွိတဲ့အတြက္ ထိန္းေက်ာင္းဖို႔ အခက္အခဲရွိေၾကာင္း၊ နည္းဥပေဒမထြက္မီမွာ ညႊန္ၾကားခ်က္ ထုတ္ေပးလို႔လည္း ရေၾကာင္း။ အဆိုးဆုံးက ပဋိပကၡကို ထိန္းေက်ာင္းေပးဖို႔ ဥပေဒမွာ မပါရွိတာပဲ။ ခက္ေနတာက လူထုက ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္လိုက္ေပမယ့္ ေထြ/အုပ္ကခန္႔မွ အတည္ျဖစ္မယ္ဆိုေတာ့ ေနာင္တခ်ိန္မွာ လူထုေရြးခ်ယ္သူနဲ႔ ေထြအုပ္ခန္႔ထားမႈၾကားမွာ ျပႆနာေပၚလာႏိုင္တယ္။ ဒီအခ်က္ဟာ ေထြျပားေစတယ္လို႔ ေဆြးေႏြးသြားခဲ့ၾကပါတယ္။ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအာဏာဟာ လူထုဆီက ဆင္းသက္တယ္ဆိုတာ လက္ခံတယ္ ဆိုရင္ေတာ့ လူထုက ေက်နပ္လို႔ ေရြးခ်ယ္ေပးသူကို ေထြ/အုပ္ ခန္႔ထားမႈ လိုအပ္သလား။ ေထြ/အုပ္အေနနဲ႔ လူထုေရြးခ်ယ္ေပးမႈကို မွတ္တမ္းတင္ၿပီး အထက္အဆင့္ဆင့္ကို သတင္းေပးပို႔ စီမံေပးတဲ့ တာဝန္သာ ျဖစ္သင့္တယ္လို႔ ယူဆၾကပါတယ္။ ရပ္/ေက်း ေရြးခ်ယ္မႈမွာ လူထုအခန္းက႑ကို အဓိကထားတယ္ ဆိုရင္ေတာ့ ရပ္/ေက်း အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမႉးေတြအေပၚမွာ ေထြ/အုပ္ရဲ႕ လႊမ္းမိုးခ်ဳပ္ကိုင္မႈကို ေလၽွာ့ခ်ၿပီး ရပ္/ေက်း လူထုအက်ိဳး သယ္ပိုးမႈကိုသာ ဦးစားေပးျခင္း ျဖစ္သင့္ပါေၾကာင္း တင္ျပလိုက္ရပါတယ္။ ထြန္းေဇာ္ေဌး