မၾကာခင္မွာ တႏိုင္ငံလံုး အတိုင္းအတာနဲ႔ ဂ်ပန္ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါ ကာကြယ္ေဆး ထိုးႏွံေပးေတာ့မွာပါ။ ဒီေရာဂါဟာ ဘယ္ေလာက္ ျပင္းထန္သလဲ၊ ဘယ္လိုလူေတြမွာ ျဖစ္တတ္သလဲ စတဲ့ အေၾကာင္းအရာေတြကို ျပည္သူ႔က်န္းမာေရးဦးစီးဌာန၊ တိုးခ်ဲ႔ ကာကြယ္ေဆးထိုးလုပ္ငန္း၊ စီမံခ်က္မန္ေနဂ်ာ၊ ဒု-ညႊန္ၾကားေရးမႉး ေဒါက္တာထားထားလင္းကို ဒီဗီြဘီက ဆက္သြယ္ ေမးျမန္းထားပါတယ္။ ေမး - ပထမဆံုးအေနနဲ႔ ဂ်ပန္ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါအေၾကာင္းကို အရင္ရွင္းျပေပးပါလား။ ေျဖ - “အသက္အရြယ္မေရြး ျဖစ္ပြားတတ္ေသာ္လည္း အဓိကအားျဖင့္ ကေလးေတြမွာ ျဖစ္ပြားတတ္ပါတယ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာလည္း လူနာ ၉၀ ရာခိုင္ႏႈန္းက အသက္ ၁၅ ႏွစ္ေအာက္ ျဖစ္ပါတယ္။ ဂ်ပန္ဦးေႏွာက္ေရာင္ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး အမ်ားဆံုးေတြ႔ရတဲ့ အေရွ႕နဲ႔ အေရွ႕ေတာင္အာရွေဒသ ႏိုင္ငံေတြက ေက်းလက္ေဒသေတြနဲ႔ စိုက္ပ်ိဳးေမြးျမဴေရး ေနရာေတြမွာ ေနထိုင္တဲ့လူေတြဟာ ကူးစက္ႏိုင္မႈ ပိုမိုျမင့္မားပါတယ္။ ေဒသမေရြး ျဖစ္တတ္ၿပီး ၿမိဳ႕ေပၚမွာေနတဲ့ ကေလးေတြမွာ ျဖစ္ပြားလာတာ ေတြ႔ရပါတယ္။ ဂ်ပန္ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါ (JE) ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး သယ္ေဆာင္တဲ့ က်ဴးလက္စ္ (Culex) အမ်ိဳးအစား ျခင္ကတဆင့္ ကူးတယ္။” ေမး - ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ဒီေရာဂါ ဘယ္တုန္းက ဘယ္ေလာက္ ျဖစ္ခဲ့ဖူးလဲ။ လက္ရွိမွာေရာ ဘယ္ေနရာေတြမွာ ဘယ္ေလာက္ ျဖစ္ေနပါလဲ။ ေျဖ - “ဒီေရာဂါက ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ကပ္ေရာဂါအသြင္နဲ႔ ရွိေနခဲ့ၿပီး ႏွစ္စဥ္ ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္း ျမင့္တက္ေနပါတယ္။ ၂၀၁၆ ခုႏွစ္က တိုင္းေဒသႀကီးနဲ႔ ျပည္နယ္အားလံုးမွာ ျဖစ္ပြားခဲ့ၿပီး ဧရာဝတီ၊ ပဲခူးနဲ႔ ရန္ကုန္တိုင္း၊ ရွမ္းေျမာက္နဲ႔ ကရင္ျပည္နယ္တို႔မွာ အမ်ားဆံုးျဖစ္ပြားခဲ့ပါတယ္။ အခုအခါ တိုင္းေဒသႀကီးနဲ႔ ျပည္နယ္ အားလံုးမွာ ေရာဂါျဖစ္ပြားလာတာကို ေတြ႔ရပါတယ္။ ၂၀၁၆ ခုႏွစ္ စာရင္းအရ လူနာ ၃၉၃ ေယာက္မွာ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။” ေမး - ေရာဂါရဲ႕ ျပင္းထန္မႈက ဘယ္ေလာက္ရွိလဲ၊ လကၡဏာေတြက ဘာေတြလဲ။ ေျဖ - “႐ုတ္တရက္ အျပင္းဖ်ား၊ ခ်မ္းတုန္၊ ေခါင္းကိုက္၊ ေမာပန္းႏြမ္းနယ္တာ၊ ပ်ိဳ႕တာနဲ႔ ေအာ့အန္တာေတြ ခံစားရမယ္။ ေရာဂါအေျခအေန ဆိုးရြားတဲ့အခါ စိတ္႐ႈပ္ေထြး ေတြေဝတာ၊ တက္တာ၊ အေၾကာဆြဲတာေတြ ျဖစ္ၿပီး တခ်ိဳ႕လူနာေတြကေတာ့ သတိလစ္ ေမ့ေျမာတာနဲ႔ အသက္ဆံုး႐ံႈးတဲ့အထိ ျဖစ္ပါတယ္။ ေရာဂါျဖစ္ပြားသူ ၂၅၀ မွာ ၁ ေယာက္ေလာက္ပဲ ျပင္းထန္တဲ့ေရာဂါ ျဖစ္ပါတယ္။ ေရာဂါေၾကာင့္ ေသဆံုးႏႈန္းကေတာ့ ၂၀ ရာခိုင္ႏႈန္းက ၃၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္အထိ ျမင့္မားပါတယ္။ အသက္ရွင္က်န္သူေတြထဲက ၃၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္ဟာ ဦးေႏွာက္နဲ႔ အာ႐ံုေၾကာေတြ ထိခိုက္ၿပီး ကိုယ္လက္မသန္စြမ္းတာ၊ နားေလးတာ၊ စကားမေျပာႏိုင္တာ စတဲ့ အသိဉာဏ္၊ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာနဲ႔ အျပဳအမူဆိုင္ရာတို႔ ခြၽတ္ယြင္းက်န္တတ္ပါတယ္။” ေမး - ေရာဂါကာကြယ္ေဆးက ဘယ္လိုလူေတြ ထိုးဖို႔ လိုအပ္မလဲ။ ေျဖ - “၂၀၁၈ ခုႏွစ္၊ ဇန္နဝါရီလကေနစၿပီး လစဥ္ ပံုမွန္ကာကြယ္ေဆးထိုး အစီအစဥ္မွာ အသက္ ၉ လအရြယ္ ကေလးတိုင္းကို ဂ်ပန္ဦးေႏွာက္ေရာင္ ကာကြယ္ေဆးကို စတင္ထုိးေပးပါမယ္။ ဝက္သက္၊ ဂ်ိဳက္သိုး ကာကြယ္ေဆးနဲ႔အတူ တခ်ိန္တည္း ထိုးေပးသြားမွာပါ။ အဲဒီလို ပံုမွန္စမထိုးမီ အသက္  ၉ လထက္ ႀကီးႏွင့္မယ့္ အသက္အုပ္စုျဖစ္ၿပီး ေရာဂါျဖစ္ပြားတဲ့လူ  ၉၀ ရာခိုင္ႏႈန္းလည္း ျဖစ္တဲ့ အသက္  ၉ လမွ ၁၅ ႏွစ္အရြယ္ ကေလးလူငယ္ေတြကို တႏိုင္ငံလံုး အတိုင္းအတာနဲ႔ တေယာက္မက်န္ ထိုးႏွံသြားမွာပါ။” ေမး - ကာကြယ္ေဆးကို ဘယ္ေနရာေတြမွာ ထိုးလို႔ရမလဲ။ ေျဖ - “ေက်ာင္းအေျချပဳနဲ႔ လူထုအေျချပဳ ကာကြယ္ေဆးထိုး အစီအစဥ္ ၂ ခု ရွိပါတယ္။ ေက်ာင္းအေျချပဳ အစီအစဥ္ကို အစိုးရ၊ ပုဂၢလိကနဲ႔ ဘုန္းေတာ္ႀကီးသင္ စာသင္ေက်ာင္းေတြမွာ ျပဳလုပ္သြားမွာျဖစ္ၿပီး အသက္ ၅ ႏွစ္က ၁၅ ႏွစ္ေအာက္ ေက်ာင္းသူ၊ ေက်ာင္းသားေတြကို ထိုးႏွံေပးသြားမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ၂၀၁၇ ခုႏွစ္ ႏိုဝင္ဘာလ ၁၅ ရက္ကေန ၂၃ ရက္ေန႔အထိ ထိုးႏွံေပးသြားမွာပါ။ ေက်ာင္းျပင္ပ ကေလးေတြနဲ႔ ေက်ာင္းအေျချပဳ အစီအစဥ္မွာ မထိုးလိုက္ရတဲ့ ေက်ာင္းသူ၊ ေက်ာင္းသားေတြကို လူထုအေျချပဳ အစီအစဥ္ျဖစ္တဲ့ ဒီဇင္ဘာလ ၁၁ ရက္က ၂၀ ရက္အထိ ထိုးႏွံေပးသြားမွာပါ။ သက္ဆိုင္ရာ ရပ္ကြက္၊ ေက်းရြာမွာရွိတဲ့ ကာကြယ္ေဆးထိုး စုရပ္ေတြမွာ ထိုးႏွံေပးသြားမွာပါ။ အသက္ ၉ လကေန အသက္ ၅ ႏွစ္ေအာက္ ကေလးေတြ၊ ေက်ာင္းျပင္ပ ကေလးေတြနဲ႔ ေက်ာင္းအေျချပဳ အစီအစဥ္မွာ မထိုးလိုက္ရတဲ့ ေက်ာင္းသူ၊ ေက်ာင္းသားေတြကို ၂၀၁၇ ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလ ၁၁ ရက္ကေန ၂၀ ရက္ေန႔အတြင္းမွာ ထိုးႏွံေပးသြားပါမယ္။ ေန႔စဥ္ မနက္ ၈ နာရီကေန ညေန ၄ နာရီအတြင္း ထိုးႏွံေပးသြားမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေဆးထိုးတဲ့ေန႔ေတြမွာ နီးစပ္ရာ စုရပ္ေတြမွာ သြားထိုးႏိုင္ပါတယ္။” ေမး - ကာကြယ္ေဆးကို ဘယ္ႏွႀကိမ္ေလာက္ ထိုးဖို႔ လိုအပ္မလဲ။ ေျဖ - “ဂ်ပန္ဦးေႏွာက္ေရာင္ ကာကြယ္ေဆး ထိုးဖူးသည္ျဖစ္ေစ၊ မထိုးဘူးသည္ျဖစ္ေစ ထပ္မံထိုးႏွံႏိုင္ပါတယ္။ ပထမအႀကိမ္ ထိုးထားတဲ့ေဆးနဲ႔ အနည္းဆံုး တလျခားၿပီးမွ ထိုးရပါတယ္။ ၃ ႀကိမ္ထိုးဖို႔ေတာ့ မလိုပါဘူး။ အခုထိုးမယ့္ေဆးကေတာ့ ကမာၻ႔က်န္းမာေရးအဖြဲ႔ (WHO) က တႀကိမ္ထိုးႏွံ႐ံုနဲ႔ လံုေလာက္တယ္လို႔ ဆိုထားတဲ့ ကာကြယ္ေဆး ျဖစ္ပါတယ္။” ေမး - ေဆးရဲ႕ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးေတြ ရွိပါသလား။ ေျဖ - “ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးမ်ားတဲ့ ကာကြယ္ေဆးကို ကာကြယ္ေဆးအျဖစ္ သံုးလို႔မရပါဘူး။ အခုကာကြယ္ေဆးက ကမာၻ႔က်န္းမာေရးအဖြဲ႔က အရည္အေသြး အသိအမွတ္ျပဳထားတဲ့ေဆး ျဖစ္ပါတယ္။ ေဆးထိုးထားတဲ့ေနရာ နီရဲတာ၊ နာတာ၊ ေရာင္တာ၊ ကေလးအီတာ၊ နည္းနည္းဖ်ားတာ၊ ပ်ိဳ႕အန္မူးေဝတာ စတဲ့ မျပင္းထန္တဲ့ တုံ႔ျပန္မႈေတြေလာက္ပဲ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ ၁ ရက္ ၂ ရက္ေလာက္အတြင္းမွာ အလိုအေလ်ာက္ ေပ်ာက္ကင္းသြားေလ့ ရွိပါတယ္။ မေပ်ာက္ကင္းဘူးဆိုရင္ ကေလးမွာ တျခားေရာဂါတခုခု ျဖစ္ေနတာ ျဖစ္ႏိုင္လို႔ နီးစပ္ရာ က်န္းမာေရးဌာနကို သြားျပပါ။” ေမး - ေရာဂါကာကြယ္ေဆးက ဘယ္လိုလူေတြထိုးဖို႔ မသင့္ဘူးလဲ။ ေျဖ - “အခုအသံုးျပဳမယ့္ ဂ်ပန္ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါ ကာကြယ္ေဆး (SA 14-14-2, Live JEV) ကို အရင္အႀကိမ္ ထိုးႏွံခဲ့တုန္းက ျပင္းထန္တဲ့ ေနာက္ဆက္တြဲျပႆနာ (ဒါမွမဟုတ္) ျပင္းထန္တဲ့ ဓာတ္မတည့္တာေတြ ျဖစ္ပြားခဲ့ရင္ မထိုးႏွံေပးရပါ။ ကာကြယ္ေဆးမွာ ပါဝင္တဲ့ ပစၥည္းတမ်ဳိးမ်ိဳး (ဥပမာ-Gelatin, Gentamycin, Sucrose, Human Serum Albumin and Carbamide) နဲ႔ ျပင္းထန္တဲ့ ဓာတ္မတည့္တာ ျဖစ္ဖူးသူေတြကို မထိုးေပးရပါ။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေတြကိုလည္း ဂ်ပန္ဦးေႏွာက္ေရာင္ ကာကြယ္ေဆး ထိုးႏွံမေပးရပါ။” “ကာကြယ္ေဆးထိုးဖို႔ ယာယီေရႊ႕ဆိုင္းသင့္တဲ့ ကေလးေတြကေတာ့ လတ္တေလာ ကူးစက္ေရာဂါ ျဖစ္ပြားေနတဲ့ ကေလးေတြ၊ တီဘီေရာဂါအတြက္ ေဆးေသာက္ေနဆဲ ၂ လ မေက်ာ္သူေတြ၊ နားအလယ္ခန္း ေရာင္ရမ္းတဲ့ ေဝဒနာ ခံစားေနရတဲ့ ကေလးေတြ၊ Prednisolone သို႔မဟုတ္ Hydrocortisone Steriods ေဆးေတြကို ေရရွည္ေသာက္သံုး၊ ထိုးႏွံေနရတဲ့ ကေလးေတြ၊ ေမြးရာပါ (ဒါမွမဟုတ္) ေရာဂါေၾကာင့္ (ဒါမွမဟုတ္) ေဆးဝါးေၾကာင့္ ခုခံအားစနစ္ က်ဆင္းေနသူေတြ၊ AIDS ေရာဂါလကၡဏာေတြ ေပၚေပါက္တဲ့အထိ ခံစားေနရသူေတြ၊ ကုသမႈခံယူၿပီး ေဆးေသာက္ေနေပမယ့္ အတက္ေရာဂါ မၾကာခဏ ျဖစ္ေနသူေတြကို ရက္ေရႊ႕ဆိုင္းၿပီးမွ ဆရာဝန္ရဲ႕ အႀကံျပဳခ်က္နဲ႔ ထိုးႏွံေပးသင့္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အလြယ္တကူ ေရႊ႕ဆိုင္းဖို႔ မဆံုးျဖတ္သင့္ပါဘူး။ ကေလးကို အလြယ္တကူ အခြင့္အေရး မဆံုး႐ံႈးေစခ်င္တဲ့အတြက္ ႀကိဳတင္တိုင္ပင္သင့္ပါတယ္။” ေမး - ဓာတ္မတည့္ဘူး ဆိုတာကို ဘယ္လို ႀကိဳသိႏိုင္မလဲ။ ေျဖ - “ကေလးဟာ ဓာတ္ပစၥည္းတခုခုနဲ႔ ျပင္းထန္စြာ ဓာတ္မတည့္တာျဖစ္ဖူးရင္ အျခားတခုခုနဲ႔ ဓာတ္မတည့္တာမ်ိဳး ရွိႏိုင္တာမို႔ ဆရာဝန္နဲ႔ တိုင္ပင္သင့္တာပါ။” ေမး - ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီးေတာ့၊ ဒီကာကြယ္ေဆးနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီးေတာ့ ေနာက္ထပ္ ျဖည့္စြက္ ေျပာစရာေတြမ်ား ရွိပါေသးသလား။ ေျဖ - “က်န္းမာေရးနဲ႔ အားကစားဝန္ႀကီးဌာနရဲ႕ ဝန္ထမ္းေတြဟာ ရည္မွန္းကေလး ၁၄ သန္းေက်ာ္ကို တဦးမက်န္ ထိုးႏွံေပးဖို႔ ႀကိဳးစားရာမွာ အခက္အခဲ အမ်ားႀကီးရွိမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ မိဘေတြက ကိုယ့္ကေလးကို ေရာဂါကူးစက္ခံရမယ့္အခ်ိန္ကို ထိုင္ေစာင့္ေနမယ့္အစား တႀကိမ္တည္းရမယ့္ အခြင့္အေရးကို နီးစပ္ရာ စုရပ္တိုင္းမွာ အရယူၾကဖို႔ တိုက္တြန္းလိုပါတယ္။” ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။