ဧရာဝတီတိုင္းမွာရွိတဲ့ ရခိုင္တိုင္းရင္းသားအမ်ားစု ေနထိုင္တဲ့ ေက်းရြာေတြက အေျခခံပညာေက်ာင္းေတြမွာ ရခိုင္စာေပနဲ႔ ရခိုင္စကားကို ေက်ာင္းခ်ိန္ျပင္ပ သင္ၾကားမႈေတြ ျပဳလုပ္ေပးေနပါတယ္။ ရခိုင္စာေပနဲ႔စကားကို အေျခခံပညာေက်ာင္းေတြမွာ တာဝန္က်ေနတဲ့ ရခိုင္တိုင္းရင္းသား ဆရာ၊ ဆရာမေတြကပဲ ျပန္လည္သင္ၾကားေပးသြားမွာျဖစ္ၿပီး ကိုယ့္လူမ်ိဳးရဲ႕ စာေပနဲ႔စကားကို ေျပာတတ္ ဖတ္တတ္တဲ့အထိ သင္ၾကားေပးသြားမယ္လို႔ ဆရာ၊ ဆရာမေတြက ေျပာပါတယ္။ အလယ္တန္းျပဆရာမ ေဒၚအိအိျဖဴက “သမီးလည္း ေျပာတယ္။ ကေလးေတြလည္း သင္တဲ့အခ်ိန္မွာ ေပ်ာ္ၾကတယ္။ သမီးက စာလည္း ဖတ္ႏိုင္တယ္ေလ။ စာအုပ္ကို သူတို႔ကို တေခါက္ ဖတ္ျပလိုက္တယ္ေပါ့။ သူတို႔ကို လိုက္ဆို ဆိုရင္ ေပ်ာ္ေပ်ာ္ရႊင္ရႊင္ လိုက္ဆိုၾကတယ္။ ပံုျပင္ေလးေတြ ပါတဲ့အခါက်ေတာ့ ပံုျပင္စာေတြ ဖတ္ျပခိုင္းတယ္။ အားရင္ သင္ေပးဦးလို႔ သူတုိ႔က ေျပာေနၾကတယ္။ ကာယအခ်ိန္၊ စာရိတၱအခ်ိန္ေတြမွာ ဖဲ့ၿပီး သင္ေပးတာေပါ့။ ေန႔ခင္းေက်ာင္းဆင္းခ်ိန္က်ရင္ သူတုိ႔ အားေနရင္လည္း သမီးတုိ႔ သားတို႔ ဖတ္ခ်င္တယ္ဆိုရင္ ဖတ္ေပးလိုက္တာေပါ့။ သူတို႔ကို တေယာက္ တအုပ္ စာအုပ္ေပးလိုက္တယ္” လို႔ ေျပာပါတယ္။ ဧရာဝတီတိုင္းမွာ ရခိုင္တိုင္းရင္းသား စာေပနဲ႔စကားကို အခုအခ်ိန္မွာ ေငြေဆာင္ၿမိဳ႕နဲ႔ ေခ်ာင္းသာေက်းရြာေတြက အေျခခံပညာေက်ာင္း ၃ ေက်ာင္းမွာ စတင္သင္ၾကားေပးေနၿပီး ေက်ာင္းသား ေက်ာင္းသူ ၉၆ ဦး တက္ေရာက္ သင္ၾကားေနၾကတယ္လို႔ တိုင္းအစိုးရအဖြဲ႔ စာရင္းမ်ားေတြအရ  သိရပါတယ္။ အလယ္တန္းျပဆရာမ ေဒၚစန္းစန္းျမင့္က “ဘယ္လိုအခက္အခဲေတြ ရွိလဲဆိုေတာ့ ဒီကေလ ရခိုင္အစစ္ေတြလည္း မဟုတ္ဘူး။ ေနာက္ၿပီး ရခိုင္လူမ်ဳိး တခုတည္းလည္း မဟုတ္ဘူး။ လူမ်ဳိးေတြက ကရင္လည္း ရွိတယ္၊ ဗမာလည္း ရွိတယ္၊ ရခိုင္လည္း ရွိတယ္ဆိုေတာ့ ေလာေလာဆယ္ ဒီမွာသင္ေနတာ အားလပ္တဲ့အခ်ိန္မွာ တခ်ိန္ယူၿပီး သင္လိုက္တယ္။ ကိုယ္က အတိအက် မသင္တတ္ဘူး။ ကိုယ္ေျပာတာနဲ႔ သူတုိ႔ကို ဖတ္ခိုင္းလိုက္ အေပးအယူလုပ္ၿပီး ေျပာရ၊ သင္ရတယ္။ အခု ဒီမွာ အစိုးရက ေထာက္ပံ့ေနတဲ့ ၃ ေသာင္းကေတာ့ မရပါဘူး” လို႔ ေျပာပါတယ္။ ရခိုင္တိုင္းရင္းသားစာ သင္ၾကားေပးေနတဲ့ ဆရာ၊ ဆရာမေတြမွာ လစာသီးသန္႔မရွိဘဲ အစိုးရ ေထာက္ပံ့ေငြ တလ ၃ ေသာင္းက်ပ္သာ ခံစားခြင့္ရမွာျဖစ္ၿပီး စာေပသင္ၾကားေရး နည္းစနစ္ေတြကို ပို႔ခ်ေပးတဲ့ သင္တန္းေတြ မရွိတာေၾကာင့္ လတ္တေလာ အေျခခံပညာေက်ာင္းေတြမွာ တာဝန္က်ေနတဲ့ ေစတနာ႔ဝန္ထမ္းဆရာ၊ ဆရာမေတြကပဲ သင္ၾကားေပးႏုိင္ဖို႔ စီစဥ္ေနတာျဖစ္ေၾကာင္း ဧရာဝတီတိုင္းေဒသႀကီး အစိုးရအဖြဲ႔ ရခိုင္တိုင္းရင္းသားေရးရာဝန္ႀကီး ဦးတင္ေစာက ေျပာပါတယ္။ ဧရာဝတီတိုင္းေဒသႀကီး ရခိုင္တိုင္းရင္းသားေရးရာဝန္ႀကီး ဦးတင္ေစာက “အဓိကကေတာ့ ရခိုင္စာေပဆိုတာ စာအေနနဲ႔ သီးသန္႔မရွိေတာ့ ဗမာစာနဲ႔ ေရးထားတဲ့ ရခိုင္ အသံထြက္ေတြေပါ့။ အဲဒီအပိုင္းေတြ ကေေလးေတြကို သင္ေပးတယ္။ တနည္းေျပာရရင္ ကေလးေတြကို ရခိုင္စကား ေကာင္းေကာင္းေျပာတတ္ေအာင္၊ ရခိုင္လူမ်ဳိးရဲ႕ မိမိစကားကို အသက္ႀကီးတဲ့အခါမွာ မေမ့ေအာင္ေပါ့။ အဲဒါေလးေတြကုိ ရည္ရြယ္ၿပီး မူလတန္းကစၿပီး တတ္ႏိုင္ရင္ အတန္းႀကီးအပိုင္းအထိ ရခိုင္စကား ေျပာတတ္ေအာင္ ရည္ရြယ္ခ်က္နဲ႔ စာကို သင္ေပးလိုက္တယ္ေပါ့။ အမွန္ေတာ့ ပညာေရးဝန္ႀကီးဌာနက ထုတ္လိုက္တဲ့ စာအုပ္က သူငယ္တန္းရယ္၊ ပထမတန္းရယ္၊ ဒုတိယတန္းရယ္ ၃ အုပ္ ထုတ္တယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီမွာက သူငယ္တန္းက ဝလံုး ေရးတဲ့အဆင့္ပဲ ရွိတာဆိုေတာ့ ဒုတိယတန္းကစၿပီး သင္မယ္ဆိုၿပီး ဆံုးျဖတ္လိုက္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေက်ာင္းေတြမွာ ဒုတိယတန္းကစၿပီး ဒုတိယတန္းစာအုပ္ ဆိုေပမယ့္ သူတုိ႔ဟာ သူငယ္တန္းက စာအုပ္ကစၿပီး သင္ၾကားဖို႔ တာဝန္ေပးလိုက္တယ္။ သင္တဲ့အခါမွာ သူငယ္တန္းစာအုပ္က စသင္တယ္။ ၿပီးတဲ့အခါမွာ ပထမတန္း၊ ဥပမာ ၈ တန္းသမားလည္း ပထမတန္းကေန သင္ရမွာပဲ။ ရခိုင္စကား မတတ္ေသးဘူးဆိုေတာ့ေလ” လို႔ ေျပာပါတယ္။ ဧရာဝတီတိုင္းေဒသႀကီးမွာ ရခိုင္တိုင္းရင္းသား ၃ သိန္းေက်ာ္ ေနထိုင္ေနၿပီး ပုသိမ္ခ႐ိုင္အတြင္းမွာရွိတဲ့ ငပုေတာၿမိဳ႕နယ္ထဲက ေက်းရြာေတြ၊ ေငြေဆာင္ၿမိဳ႕နဲ႔ ေခ်ာင္းသာေက်းရြာေတြမွာ အမ်ားဆံုး ေနထိုင္ေနၾကပါတယ္။ ျမမင္းဦး (ပုသိမ္)