တရားမဲ့ ခ်ဳပ္ေနွာင္ခံရျခင္း ၂၀၀၈ ခုႏွစ္ ဖြဲ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒ ႏုိင္ငံေတာ္၏ အေျခခံမူမ်ား အခန္း(၁) ပုဒ္မ ၂၁(ခ)၌ တရား႐ံုး၏ ခြင့္ျပဳခ်က္မရရွိပါက ႏုိင္ငံသားတဦးကို ၂၄ နာရီထက္ ေက်ာ္လြန္၍ ခ်ဳပ္ေႏွာင္ထားျခင္း မရွိေစရဟု ျပ႒ာန္းထားသည္။ ပုဒ္မ ၄၄၉ အရ ဖြဲ႔စည္းပံုအေျခခံ ဥပေဒသည္ ႏုိင္ငံေတာ္အတြင္းရွိ ဥပေဒအားလံုး၏ အေျခခံဥပေဒ ျဖစ္ပါသည္။ ႏုိင္ငံေတာ္သည္ ဥပေဒျပဳရာတြင္ လည္းေကာင္း၊ အုပ္ခ်ဳပ္ရာတြင္ လည္းေကာင္း ႏိုင္ငံေတာ္၏ အေျခခံမူမ်ားႏွင့္အညီ အေလးဂ႐ုျပဳ ေဆာင္ရြက္ရမည္ဟု ပုဒ္မ ၄၅၀ ၌ ျပ႒ာန္းထားသည္။ ပုဒ္မ ၃၇၆ ၌ တရားသူႀကီး၏ ခ်ဳပ္မိန္႔မရဘဲ ခ်ဳပ္ခြင့္ကို ျပ႒ာန္းထားပါသည္။ သို႔ရာတြင္ အေျခခံမူမ်ား၏ ျပ႒ာန္းခ်က္ကို ေက်ာ္လြန္၍ မရပါ။ ႀကိဳတင္ ကာကြယ္ထားရန္ လိုအပ္ေသာကိစၥ၊ တည္ဆဲဥပေဒတရပ္ရပ္အရ ခြင့္ျပဳခ်က္မ်ားမွာလည္း ခုိင္လံုေသာ အေၾကာင္းျပခ်က္ျဖင့္ တရား႐ံုး၏ ခြင့္ျပဳခ်က္ မရပါက ႏုိ္င္ငံသားတဦးအား ၂၄ နာရီထက္ေက်ာ္၍ မခ်ဳပ္ရဟူေသာ အေျခခံမူကို လိုက္နာရမည္ ျဖစ္ပါသည္။ တရား႐ံုး၏ ခြင့္ျပဳခ်က္မရွိဘဲ ၂၄ နာရီထက္ေက်ာ္၍ ခ်ဳပ္ေႏွာင္ျခင္းသည္ တရားမဲ့ ခ်ဳပ္ေႏွာင္ခံရျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ တရား႐ံုး၏ ခြင့္ျပဳခ်က္ျဖင့္ ခ်ဳပ္ေႏွာင္ရာတြင္လည္း ရာဇသတ္ႀကီးပုဒ္မ ၇၇ အရ တရားသူႀကီးသည္ မိမိ၏အာဏာကို သေဘာ႐ိုးျဖင့္ သံုးစြဲေဆာင္ရြက္ပါက ျပစ္မႈ မေျမာက္ေသာ္လည္း မိိမိခ်ဳပ္ခြင့္ အာဏာမရွိျခင္း၊ ခ်ဳပ္ခြင့္ကန္႔သတ္ခ်က္ထက္ အေၾကာင္းမဲ့ ေက်ာ္လြန္ခ်ဳပ္ေႏွာင္ျခင္း၊ မသမာေသာစိတ္ျဖင့္ ခ်ဳပ္ေႏွာင္ျခင္း၊ မမွန္ကန္ေသာ ခ်ဳပ္မိန္႔ကို ဥပေဒ ဆန္႔က်င္သည္ဟု သိလ်က္ျဖင့္ ခ်ဳပ္ေႏွာင္ျခင္းမ်ားမွာလည္း တရားမဲ့ ခ်ဳပ္ေႏွာင္ခံရျခင္းမ်ား ျဖစ္ပါသည္။ ျပစ္မႈမက်ဴးလြန္ေၾကာင္း သိလ်က္ အမႈစြဲျခင္း၊ အမႈလက္ခံ၍ ခ်ဳပ္ေႏွာင္ျခင္းမွာလည္း တရားမဲ့ခ်ဳပ္ေႏွာင္မႈ ျဖစ္ပါသည္။ တရားမဲ့ခ်ဳပ္ေႏွာင္ခံရပါက တရားစြဲခြင့္ တရားမဲ့ခ်ဳပ္ေႏွာင္ခံရပါက မိမိအား တရားမဲ့ခ်ဳပ္ေနွာင္သူအေပၚ ရာဇသတ္ႀကီး ဥပေဒ ပုဒ္မ ၂၁၉ အရ အေရးယူ တရားစြဲဆိုႏုိင္ပါသည္။ တရားမဲ့ခ်ဳပ္ေႏွာင္ျခင္းသာမက တရားစီရင္ရာ၌ ဥပေဒႏွင့္ ဆန္႔က်င္သည္ဟု သိလ်က္ႏွင့္ တရားမဲ့စြာ သို႔မဟုတ္ မသမာစိတ္ျဖင့္ ဆံုးျဖတ္ျခင္းကို အေရးယူရန္ ျပ႒ာန္းထားေသာပုဒ္မ ျဖစ္ပါသည္။ ရဲအေရးမပိုင္သျဖင့္ တရား႐ံုးကို ဦးတုိက္ေလၽွာက္ထား စြဲဆိုရပါသည္။ သက္ဆုိင္ရာ တရား႐ံုးမ်ားသို႔ တုိင္ၾကားစြဲဆိုရပါမည္။ တရားမဲ့ခ်ဳပ္ေႏွာင္သူသည္ ျပည္သူ႔ဝန္ထမ္းႏွင့္ အက်ံဳးဝင္ပါက တရားစြဲဆိုခြင့္ျပဳခ်က္ လုိပါသည္။ တရားမဲ့ခ်ဳပ္ေႏွာင္သူသည္ ျပစ္မႈ ထင္ရွားပါက ေထာင္ဒဏ္ ၇ ႏွစ္အထိ ခ်မွတ္ႏိုင္ပါသည္။ တရားစီရင္ေသာ ပုဂၢိဳလ္မ်ား မဟုတ္ေသာ ရဲ၊ အထူးစံုစမ္းစစ္ေဆးေရး၊ သတင္းတပ္ဖြ႔ဲ၊  တပ္မေတာ္ စသည့္ လူအမ်ားအား ခ်ဳပ္ထားရန္ အာဏာရွိသူမ်ားက ဥပေဒႏွင့္ဆန္႔က်င္၍၊ ဆန္႔က်င္ေၾကာင္း သိလ်က္ျဖင့္၊ တရားမဲ့စြာ၊ မသမာစိတ္ျဖင့္ တဦး တေယာက္အား စစ္ေဆးစိီရင္ေစျခင္းအတြက္ ခ်ဳပ္ထားရန္  လႊဲအပ္တင္ပို႔သူမ်ားကို ရာဇသတ္ႀကီးဥပေဒ ပုဒ္မ ၂၂၀အ ရ စြဲဆိုႏိုင္သည္။ သက္ဆုိင္ရာၿမိဳ႕နယ္ တရား႐ံုးသို႔ ဦးတုိက္ေလၽွာက္ထားစြဲဆိုရပါသည္။ ရဲအေရးမပိုင္ပါ။ ျပည္သူ႔ဝန္ထမ္းျဖစ္ပါက ခြင့္ျပဳခ်က္လိုပါသည္။ က်ဴးလြန္သူအား ေထာင္ဒဏ္ ၇ ႏွစ္အထိ ခ်မွတ္ႏုိင္ပါသည္။ မမွန္မကန္လိမ္လည္၍ အမႈဖြင့္တုိင္ၾကားျခင္း ျပစ္မႈက်ဴးလြန္သည္ဟု စြပ္စြဲပါက ရာဇသတ္ႀကီးပုဒ္မ ၂၁၁အရ တရာ႐ံုးသို႔ ဦးတုိက္ေလၽႇာက္ထား စြဲဆိုႏိုင္ပါသည္။ ဖမ္းဆီးရမည့္သူကုိ မဖမ္းဘဲ တမင္ပ်က္ကြက္ပါက၊ ထြက္ေျပးျခင္းကို တမင္ လ်စ္လ်ဴရႈထားပါက ရာဇသတ္ႀကီးပုဒ္မ ၂၂၁ အရ အေရးယူအျပစ္ေပးပါသည္။ စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ ၂၀၀၈ ခုႏွစ္ ဖဲြ႔႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒအရ စာခၽြန္ေတာ္ အမိန္႔ထုတ္ဆင့္ေပးရန္ ေလၽွာက္ထားခြင့္ရွိေၾကာင္း ျပ႒ာန္းထားပါသည္။ စာခၽြန္ေတာ္ အမိန္႔ ၅ မ်ိဳး ရွိပါသည္။ ေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔၊ အာဏာေပးစာခၽြန္ေတာ္ အမိန္႔၊ တားျမစ္ေစ စာခၽြန္ေတာ္အမိန႔၊ အာဏာပိုင္ေပးစာ စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ႏွင့္ အမႈေခၚ စာခၽြန္ေတာ္ အမိန္႔တုိ႔ ျဖစ္ပါသည္။ တရားမဲ့ ဖမ္းဆီးခ်ဳပ္ေနွာင္ျခင္းခံရပါက တင္သြင္းႏုိေသာ စာခၽြန္ေတာ္မ်ားမွာ ေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ “Writ of Habeas Corpus”  ျဖစ္ပါသည္။ တရား႐ံုးႏွင့္ အခြင့္အာဏာရွိ အဖြဲ႔အစည္းတခုခုက တရားမဲ့ ထိန္းသိမ္းခ်ဳပ္ေႏွာင္ထားပါက ခ်ဳပ္ေႏွာင္ခံထားရသူကို ဥပေဒႏွင့္ညီ၊ မညီ စိစစ္ၾကားနာ၍ ခိုင္လံုေသာ အေၾကာင္းမရွိဘဲ ဖမ္းဆီးခ်ဳပ္ေနွာင္ခံရသူအား စာခၽြန္ေတာ္႐ံုးေရွ႕ တင္ပို႔ေစ၍ တရားမဲ့ခ်ဳပ္ေႏွာင္ျခင္းျဖစ္ပါက ခ်က္ခ်င္းလႊတ္ရန္ အမိန္႔ေပးႏိုင္ပါသည္။ ဤစာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ကို ဖမ္းဆီး ခ်ဳပ္ေႏွာင္ခံရသူ၏ နီးစပ္ရာေဆြမ်ိဳးက ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္ (ေနျပည္ေတာ္)ကို ေလၽွာက္ထားႏိုင္ပါသည္။ ေလၽွာက္ထားလႊာနွင့္အတူ ေလၽွာက္ထားသူမ်ားက က်မ္းက်ိန္လႊာ ပူးတြဲ ေလၽွာက္ထားရပါသည္။ လူတုိင္း၏ လြတ္လပ္မႈအခြင့္အေရးကို ထိပါးျခင္းမွ ကာကြယ္ရန္ ျဖစ္ပါသည္။ ျပစ္မႈတစံုတရာ က်ဴးလြန္ျခင္းမရွိဘဲ တရားစြဲ အေရးယူ ခ်ဳပ္ေႏွာင္ခံထားရသူမ်ားလည္း ဤစာခၽြန္ေတာ္မ်ိဳး တင္သြင္း၍ ေလၽွာက္ထားႏိုင္ပါသည္။ ၁၉၄၈ ခုႏွစ္ ျမန္မာႏိုင္ငံ စီရင္ထံုးဂ်ီအင္ဘနာဂ်ီႏွင့္ ေထာင္ပိုင္ဝန္ အင္းစိန္တြဲဖက္ အက်ဥ္းေထာင္အမႈ၌ ဂ်ီအင္ဘနာဂ်ီအား စာခၽြန္ေတာ္႐ံုးမွ အခ်ဳပ္မွ လႊတ္ေပးခဲ့ပါသည္။ အျခားစီရင္ထံုး အမႈမ်ားလည္း ရွိပါသည္။ ပုဂၢိဳလ္ဆုိင္ရာ လြတ္လပ္လံုၿခံဳခြင့္ဥပေဒ မၾကာေသးမီ ၂၀၁၇ ခုႏွစ္ မတ္လ ၈ ရက္ေန႔က ႏုိင္ငံသားမ်ား၏ ပုဂၢိဳလ္ဆုိင္ရာ လြတ္လပ္မႈႏွင့္ ပုဂၢိဳလ္ဆုိင္ရာ လံုျခံဳမႈကို ကာကြယ္ေပးေရးဥပေဒ ျပ႒ာန္းခဲ့ပါသည္။ ယင္းဥပေဒပုဒ္မ (၇) အရ တရားမဲ့ ခ်ဳပ္ေႏွာင္ခံရပါက သက္ဆုိင္ရာ ရဲတပ္ဖြဲ႔စခန္းကို တိုင္ၾကားႏုိင္ပါသည္။ မတရားခ်ဳပ္ေႏွာင္ျခင္း ျပဳလုပ္ခဲ့ပါက အနည္းဆံုး ေထာင္ဒဏ္ ၆ လမွ အမ်ားဆံုး ၃ ႏွစ္အထိ ခ်မွတ္ရမည့္အျပင္ အနည္းဆံုး ေငြဒဏ္က်ပ္ ၃ သိန္းမွ အမ်ားဆံုး က်ပ္ ၁၅ သိန္း ေငြဒဏ္ခ်မွတ္ႏုိင္ပါသည္။ မည္သူမဆို တုိင္ၾကားခ်က္အေပၚ အေရးယူ ေဆာင္ရြက္ေပးရန္ တာဝန္ပ်က္ကြက္ပါက အနည္းဆံုး ၁ ႏွစ္မွ အမ်ားဆံုး ၅ ႏွစ္ထိ ခ်မွတ္ရမည့္အျပင္ အနည္းဆံုးက်ပ္ ၅ သိန္းမွ အမ်ားဆံုးက်ပ္ ၂၅ သိန္းထိ ခ်မွတ္ႏိုင္ပါသည္။ အမႈပယ္ဖ်က္ျခင္း တရား႐ံုးမ်ား၏ ဥပေဒလုပ္ထံုးလုပ္နည္းမ်ား အလြဲျပဳလုပ္ျခင္းမ်ားကို တရားေျဖာင့္မွန္ရာ ေရာက္ေအာင္ ျပဳျပင္ေပးရန္ တရားလႊတ္ေတာ္၌ မူလဘူတ အာဏာအပ္ႏွင္းထားပါသည္။ အမႈအား ပယ္ဖ်က္ႏုိ္င္ပါသည္။ ရာဇဝတ္က်င့္ထံုး ဥပေဒပုဒ္မ ၅၆၁(က) ျဖစ္ပါသည္။ တရားစြဲဆိုရန္ လံုေလာက္ေသာ၊ ထုေခ် ေျဖရွင္းရန္ အေၾကာင္းမေပၚေသာ စြဲဆိုမႈမ်ား၊ လဲြမွားစြာ စြဲဆိုမႈမ်ား၊ ဥပေဒအရ ၿငိစြန္းမႈမရွိေသာ၊ ျပစ္မႈ က်ဴးလြန္ျခင္း မရွိေသာ စြဲဆိုမႈမ်ား၊ တိုင္ခ်က္အရပင္ ျပစ္မႈမေျမာက္ေသာ စြဲဆိုမႈမ်ားအေပၚ အမႈအား ပယ္ဖ်က္ေပးရန္ ေလၽွာက္ထားႏုိင္ပါသည္။ ဤသို႔ေသာ စြဲဆိုခ်က္ျဖင့္ အခ်ဳပ္အေႏွာင္ ခံရျခင္းမွာလည္း တရားမဲ့ ခ်ဳပ္ေႏွာင္ခံရျခင္းျဖစ္၍ တုိင္းႏွင့္ ျပည္နယ္ တရားလႊတ္ေတာ္မ်ားသို႔ အမႈအား ပယ္ဖ်က္၍ အခ်ဳပ္ခံထားရသူအား အခ်ဳပ္မွ လႊတ္ေပးရန္ ေလၽွာက္ထားႏုိင္ပါသည္။ ထုိ႔ျပင္ တိုင္းႏွင့္ျပည္နယ္ တရားလႊတ္ေတာ္မ်ား၌ ရာဇဝတ္က်င့္ထံုး ဥပေဒပုဒ္မ ၄၉၁(က)(ခ) တုိ႔အရ ေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္ႏွင့္ အလားတူေသာ ညႊန္ၾကားခ်က္မ်ား ထုတ္ဆင့္ႏိုင္ေသာ အာဏာမ်ား အပ္ႏွင္းထားပါသည္။ သို႔ျဖစ္၍ ရာဇဝတ္က်င့္ထံုး ၄၉၁(က)(ခ)တုိ႔အရ တုိင္းေဒသႀကီး၊ ျပည္နယ္တရားလႊတ္ေတာ္မ်ားသို႔လည္း ေလၽွာက္ထားႏုိင္ေၾကာင္း ဥပေဒ ျပ႒ာန္းထားပါသည္။ ေလ်ာ္ေၾကး၊ နစ္နာေၾကးမ်ား စြဲဆိုျခင္း တရားမဲ့ ဖမ္းဆီးခ်ဳပ္ေႏွာင္ခံရေၾကာင္း ေပၚလြင္ပါက တရားမဲ့ ခ်ဳပ္ေႏွာင္ခံရသူသည္ မိမိအား ခ်ဳပ္ေႏွာင္ထားမႈအရ စိတ္ပိုင္း၊ ႐ုပ္ပုိင္းထိခုိက္ေစ၍ ေလ်ာ္ေၾကး၊ နစ္နာေၾကးမ်ား၊ ရလိုမႈမ်ားကို တရားမ ေၾကာင္းျဖင့္ တရားစြဲဆိုႏုိင္ၾကပါသည္။ ႏုိင္ငံတကာ လူ႔အခြင့္အေရးမ်ားသည္ ျပည္တြင္းဥပေဒ ျပ႒ာန္းခ်က္မ်ား ရွိမွသာ ျပည္တြင္းဥပေဒ ျပ႒ာန္းခ်က္အရသာ အကာအကြယ္ေပးႏိုင္မည္ ျဖစ္ပါေၾကာင္း............။ (ေရွ႕ေန-ေမာင္ကံ)