ဒီတပတ္တင္ဆက္မယ့္ အေၾကာင္းအရာကေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္အတိုင္ပင္ခံပုဂၢိဳလ္၊ ႏိုင္ငံျခားေရးဝန္ႀကီး ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ဟာ ဥေရာပ ၃ ႏိုင္ငံခရီးစဥ္ကို သြားပါတယ္။ အီတလီ၊ ဥေရာပသမဂၢ႐ံုးစိုက္ရာ ဘရပ္ဆဲလ္နဲ႔ အဂၤလန္ႏုိင္ငံတုိ႔ကို သြားေရာက္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီခရီးစဥ္နဲ႔အတူ ျမန္မာျပည္ ရခိုင္ေဒသေျမာက္ပိုင္းမွာျဖစ္ေနတဲ့ လူ႔အခြင့္အေရး ခ်ဳိးေဖာက္မႈေတြကို ကုလသမဂၢ လူ႔အခြင့္အေရးေကာ္မရွင္က စံုစမ္းေရး အခ်က္အလက္ရွာေဖြေရး ေကာ္မရွင္ ဖဲြ႔စည္းဖို႔နဲ႔ ပတ္သက္လို႔ အျငင္းပြားမႈ ျဖစ္ေနပါတယ္။ ဒီအေၾကာင္းအရာေတြကို ေဆြးေႏြးမွာျဖစ္ၿပီး ဒီတပတ္ ေဆြးေႏြးမယ့္ပုဂၢိဳလ္ေတြကေတာ့ ႏုိင္ငံေရး ေလ့လာသုံးသပ္သူ ေဒါက္တာရန္မ်ဳိးသိမ္းနဲ႔ ညီမွ်ျခင္းျမန္မာမွ ဒါ႐ုိက္တာ ကိုေအာင္မ်ဳိးမင္းတုိ႔ ျဖစ္ပါတယ္။ ဦးတိုးေဇာ္လတ္ (ဒီဗီြဘီ) “အဲဒီေတာ့ ဆရာရန္မ်ဳိးသိမ္းကို အရင္ေမးပါရေစ။ ေဒၚစုရဲ႕ အီးယူခရီးစဥ္ကေန က်ေနာ္တုိ႔ ဘာေတြေမၽွာ္လင့္လို႔ရလဲ။ လက္ေတြ႔က်က် ျမန္မာျပည္အတြက္ ဘာေတြမ်ား အက်ဳိးရွိလာႏိုင္လဲ။ အဲဒါေလး ပထမဆံုး စေဆြးေႏြးေပးပါခင္ဗ်။” ေဒါက္တာရန္မ်ဳိးသိမ္း (ႏိုင္ငံေရး ေလ့လာသံုးသပ္သူ) “ႏိုင္ငံေတာ္အတိုင္ပင္ခံပုဂၢိဳလ္ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ရဲ႕ ဥေရာပသမဂၢခရီးစဥ္ဟာ က်ေနာ့္အျမင္အားျဖင့္ေတာ့ က်ေနာ္တုိ႔ႏိုင္ငံရဲ႕ အေျပာင္းအလဲအတြက္ အေရးပါတဲ့ ခရီးစဥ္တခုလို႔ ျမင္ပါတယ္။ ဥေရာပသမဂၢဟာ က်ေနာ္တုိ႔ႏိုင္ငံရဲ႕ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးလုပ္ငန္းစဥ္မွာေရာ က်ေနာ္တို႔ႏိုင္ငံရဲ႕ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရး လုပ္ငန္းစဥ္မွာေရာ၊ တရားဥပေဒစိုးမိုးေရးအပိုင္း၊ ရဲတပ္ဖဲြ႔ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးအပိုင္း၊ ဒီအပိုင္းေတြမွာ အင္တိုက္အားတိုက္နဲ႔ က်ေနာ္တုိ႔ႏိုင္ငံရဲ႕ အေျပာင္းအလဲကို အကူအညီေပးေနတဲ့ အဖဲြ႔အစည္းႀကီး ျဖစ္တဲ့အတြက္ ဒီအဖဲြ႔အစည္းႀကီးနဲ႔ က်ေနာ္တို႔ႏိုင္ငံရဲ႕ အေရးပါတဲ့ပုဂိၢဳလ္နဲ႔ ေတြ႔ဆံုၿပီး ေဆြးေႏြးစကားေျပာတဲ့ အေနအထားဟာ က်ေနာ္တုိ႔တိုင္းျပည္ အေျပာင္းအလဲအတြက္ အင္မတန္မွ အေရးႀကီးတဲ့ ျဖစ္စဥ္တခုလို႔ က်ေနာ္ကေတာ့ သံုးသပ္ပါတယ္။” ဦးတိုးေဇာ္လတ္ (ဒီဗီြဘီ) “ဟုတ္ကဲ့ခင္ဗ်ာ၊ ဆရာရန္မ်ဳိးသိမ္းကေတာ့ ဥေရာပသမဂၢသည္ ျမန္မာ့ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးမွာ ၂၀၁၂ ေလာက္ကတည္းကစၿပီးေတာ့ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးခရီးစဥ္ေတြ၊ ရဲေတြကို capacity ျမႇင့္တင္တဲ့ ကိစၥေတြမွာေပါ့ေနာ္။ အဲဒီမွာ တစိုက္မတ္မတ္ပါခဲ့တယ္။ Technical Assistant ေတြလည္း ပါခဲ့တယ္။ အဲဒီအတြက္ေတာ့ အေရးပါတယ္ေပါ့။ ေနာက္တခုက ဘရပ္ဆဲလ္မွာဆိုရင္ အမ်ားေမၽွာ္လင့္ထားၿပီးတဲ့အတိုင္းပဲ ရခိုင္ကိစၥ၊ လူ႔အခြင့္အေရးကိစၥေတြ ေမးလာတယ္။ ျမန္မာျပည္ရဲ႕ လူ႔အခြင့္အေရး အေျခအေနနဲ႔ ဥေရာပသမဂၢရဲ႕ ဆက္ဆံေရး ဘာေတြျဖစ္လာႏိုင္လဲ။ ဘာေတြဟာ ဘယ္လို ေက်ာ္လႊားႏိုင္လဲဆိုတာ ဆရာေအာင္မ်ဳိးမင္းအေနနဲ႔ ျဖည့္စြက္ ေဆြးေႏြးေပးပါဦးခင္ဗ်။” ဦးေအာင္မ်ဳိးမင္း (ဒါ႐ိုက္တာ၊ ညီမၽွျခင္းျမန္မာ) “အီးယူက ျမန္မာႏိုင္ငံ အသြင္ကူးေျပာင္းေရးနဲ႔ က႑ေပါင္းစံုမွာ အေရးႀကီးသလို၊ ျမန္မာႏုိင္ငံ ဒီမိုကေရစီရရွိဖို႔အတြက္ ႏိုင္ငံတကာအသိုင္းအဝုိင္း၊ အထူးသျဖင့္ ကုလသမဂၢအပုိင္းမွာ တကယ့္ကို သူတုိ႔ ကမကထလုပ္ခဲ့တဲ့ အဖဲြ႔အစည္းတခု ျဖစ္ပါတယ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ ကုလသမဂၢရဲ႕ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ေတြ ၾကည့္ပါ။ အီးယူကေန အၿမဲတမ္း ကမကထလုပ္ခဲ့တယ္။ ၿပီးခဲ့တဲ့ မတ္လမွာ က်င္းပခဲ့တဲ့ ကုလသမဂၢ လူ႔အခြင့္အေရးေကာင္စီကေန ျမန္မာႏိုင္ငံကို ထုတ္ျပန္တဲ့အခ်က္ ဒီဆံုးျဖတ္ခ်က္ေတြထဲမွာဆိုရင္ အီးယူကေန ကမကထ လုပ္ခဲ့တာပါ။ အဲဒီေတာ့ ျမန္မာႏိုင္ငံသမိုင္းေရာ၊ ျမန္မာႏိုင္ငံ လူ႔အခြင့္အေရးကိစၥ အီးယူက တကယ့္ကို ေလးစားခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္တခု ထူးျခားခ်က္က အီးယူနဲ႔ ျမန္မာႏိုင္ငံၾကားမွာ ႏွစ္စဥ္ Human Right Dialogue ဆိုၿပီးေတာ့ ရွိခဲ့တယ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံ အေျခအေနေတြ၊ လူ႔အခြင့္အေရးကိစၥေတြ ဘာေတြျဖစ္ေနလဲ။ အဲဒါကို အီးယူက နည္းပညာအရေရာ၊ အတတ္ပညာအရေရာ၊ ေငြေၾကးအရေရာ ဘယ္လိုလုပ္ေဆာင္ခဲ့တယ္ဆုိတာ ႏွစ္တုိင္း ေတြ႔ဆံုတယ္ဆုိေတာ့ အီးယူက လူ႔အခြင့္အေရးနဲ႔ပတ္သက္ရင္ ျမန္မာႏိုင္ငံအေပၚမွာ တကယ့္ကို မျဖစ္မေန ေစာင့္ၾကည့္ရမယ့္အရာတခု ျဖစ္တယ္။ အဲဒီေတာ့ ေဒၚစုသြားတဲ့ ခရီးစဥ္အတြင္းမွာ အေၾကာင္းအရာေတာ့ အမ်ားႀကီးပါ။ ဒါေပမယ့္ ႏိုင္ငံတကာ လက္ရွိ အာ႐ံုစိုက္ေနတဲ့ အေၾကာင္းအရာကေတာ့ ရခိုင္ျပည္နယ္ကိစၥရယ္၊ အဲဒီကိစၥကို စံုစမ္းစစ္ေဆး ေကာ္မရွင္ဖဲြ႔ဖို႔အတြက္ အစိုးရက လက္ခံလား၊ လက္မခံလားဆိုတဲ့ အခ်က္ကို က်ေနာ္ အမ်ားဆံုးေတြ႔ရတယ္။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ လူ႔အခြင့္အေရးေကာင္စီမွာ ဒါကို ဆံုးျဖတ္ခ်က္ခ်ထားတယ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံ သံအမတ္ႀကီးက ဒါကို လက္မခံဘူးလို႔ ေျပာတယ္။ အဲဒီေတာ့ ေဒၚစုသြားရင္ ဒီေမးခြန္း ေမးမယ္ဆုိတာ က်ေန ာ္ႀကိဳသိၿပီးသား။ ဘယ္သူသြားသြား ဒီကိစၥကို ေမးၾကမွာ။ ႏုိင္ငံတကာ အာ႐ံုစိုက္မႈက ဘယ္လုိမွ ေဖ်ာက္လို႔မရဘူး။ ႏိုင္ငံတကာရဲ႕ လူ႔အခြင့္အေရးကိစၥအေပၚမွာ ရခိုင္ကိစၥက ပါၿပီးသား။ ဒါေပမယ့္ ျပႆနာက ဒါကို ဘယ္လို ေျဖရွင္းရမလဲဆိုတဲ့ အေၾကာင္းအရာမွာေတာ့ ဝိဝါဒ ကဲြျပားတာ ရွိတယ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံ အစိုးရက သူတုိ႔အေနနဲ႔ လုပ္ေဆာင္ထားၿပီးသားရွိတယ္။ ဒီကိစၥနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ျဖစ္ရင္လည္း တိုင္ၾကားပါ ေျပာတယ္။ ဒါေၾကာင့္မို႔လို႔ ေရေျမေဒသနဲ႔ လက္ရွိအေျခအေနက ဒီေကာ္မရွင္ မလိုဘူးလို႔ ေျပာတယ္။ တဘက္ကလည္း တကယ္ ဒီေဒသေတြမွာ လူ႔အခြင့္အေရး ခ်ဳိးေဖာက္မႈေတြ တကယ္ကို ျဖစ္ေနတယ္။ ဒါေၾကာင့္မုိ႔လို႔ အေရးယူေပးရမယ္။ အေရးယူဖို႔အတြက္ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးေကာ္မရွင္ ဖဲြ႔ရမယ္။ Theory of thought ႏွစ္ခုက ေတာ္ေတာ္ျဖစ္ေနတယ္။ က်ေနာ့္အေနနဲ႔ကေတာ့ ျဖစ္လား၊ မျဖစ္လားဆိုတာ သိဖို႔အတြက္ အျဖစ္မွန္ကို စံုစမ္းစစ္ေဆးမွ ရမယ္။ စံုစမ္းစစ္ေဆးတဲ့ေနရာမွာ ေကာ္မရွင္ကလည္း အေႏွာင္အဖဲြ႔ကင္းၿပီးေတာ့ အမွန္ကို အမွန္အတိုင္း ေျပာရမယ္။ ေကာ္မရွင္ေတြ ဖဲြ႔တယ္။ တကယ္တမ္း ေျပာႏိုင္လား၊ အဲဒီေကာ္မရွင္ကို ယံုၾကည္ရလား၊ သူ႔ရဲ႕လုပ္ေဆာင္မႈတာဝန္မွာ အခ်က္အလက္ စံုစမ္းႏိုင္တဲ့ လုပ္ပိုင္ခြင့္ ေပးထားလား။ အဲဒါေတြ အားနည္းေနတယ္။ အဲဒီေတာ့ တဘက္မွာလည္း မရွိဘူး ေျပာတယ္။ တဘက္မွာလည္း ရွိတယ္ ေျပာရင္ေတာ့ တကယ့္ကို လြတ္လပ္ၿပီးေတာ့ ႏုိင္ငံတကာက ဒါကို အသိအမွတ္ျပဳၿပီးေတာ့ သမာဓိက်က်နဲ႔ လုပ္ႏိုင္တဲ့ ေကာ္မရွင္ကို လုပ္မယ္ဆုိရင္ အစိုးရအတြက္က ေကာင္းတဲ့ ခရက္ဒစ္ ျဖစ္သြားမွာ။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ မယံုဘူးလား၊ လာၾကည့္၊ မဟုတ္ဘူးဆိုရင္ မဟုတ္ဘူး၊ ဟုတ္တယ္ဆုိရင္ ငါတို႔ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မႈ ရွိပါတယ္။ ဘယ္လို ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ရမလဲဆိုတဲ့အရာကို သြားႏိုင္တဲ့အတြက္ ဒီအပိုင္းမွာကေတာ့ က်ေနာ္တုိ႔အေနနဲ႔ လြတ္လပ္တဲ့ ေကာ္မရွင္ကို ဖဲြ႔စည္းဖို႔ အီးယူကလည္း လိုလားသလို လူ႔အခြင့္အေရးကို အမွန္တကယ္ တင္ျပလုိတဲ့သူအတြက္ကလည္း ဒါကို က်ေနာ္ ေထာက္ခံပါတယ္ခင္ဗ်။” အျပည့္အစုံကို ႐ုပ္သံဖုိင္တြင္ ၾကည့္႐ႈႏုိင္ပါသည္။