ဒီတပတ္ ေဆြးေႏြးမယ့္ အေၾကာင္းအရာကေတာ့ အမ်ဳိးသားဒီမိုကေရစီအဖဲြ႔ခ်ဳပ္ ဦးေဆာင္တဲ့ အစိုးရ တက္လာတာ ၆ လသက္တမ္း ၾကာခဲ့ပါၿပီ။ အဲဒီမွာ အထူးသျဖင့္ အထူးဦးစားေပး ျပည္တြင္းၿငိမ္းခ်မ္းေရးနဲ႔ ရင္ၾကားေစ့ေရး၊ အဲလိုပဲ ႏိုင္ငံျခားဆက္ဆံေရးေတြကို တိုးျမႇင့္လုပ္ေဆာင္လာတာ ေတြ႔ရပါတယ္။ အဲဒါနဲ႔တၿပိဳင္တည္းမွာပဲ လက္ရွိအေျခအေနမွာဆိုရင္ေတာ့ နည္းနည္းႀကီးမားတဲ့ စစ္ဆင္ေရးေတြ၊ အထူးသျဖင့္ ကခ်င္ျပည္နယ္နဲ႔ ရွမ္းျပည္ဘက္မွာ စၿပီးေတြ႔လာတဲ့အတြက္ ျပည္သူေတြကလည္း စစ္မီးေတြမ်ား ျပန္ေတာက္လာမလားဆိုတဲ့ စိုးရိမ္ခ်က္ေတြလည္း ျဖစ္ေပၚေနပါတယ္။ အဲဒါနဲ႔ပတ္သက္လို႔ ဒီေန႔ က်ေနာ္တို႔ အဓိကေဆြးေႏြးမွာေတာ့ လက္ရွိျဖစ္ေပၚေနတဲ့ ျပည္တြင္းစစ္မီးအရွိန္ဟာ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးနဲ႔ အမ်ဳိးသားရင္ၾကားေစ့ေရးကို ဘယ္လိုမ်ား သက္ေရာက္ႏုိင္လဲဆိုတာ က်ေနာ္တို႔ ေဆြးေႏြးမွာျဖစ္ပါတယ္။ ဒီတပတ္ေဆြးေႏြးမယ့္သူေတြကေတာ့ ႏုိ္င္ငံေရးေဆာင္းပါးရွင္ေတြ ျဖစ္ၾကတဲ့ ဦးသန္းစုိးႏုိင္နဲ႔ ဦးေအးေမာင္ေက်ာ္တို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ ဦးတိုးေဇာ္လတ္ (ဒီဗီြဘီ) “လြန္ခဲ့တဲ့ တလေက်ာ္ေက်ာ္ေလာက္ကေတာ့ ၂၁ ပင္လံုကို လုပ္ႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။ အရင္ထက္ပိုၿပီး လူေတြပါခဲ့တယ္။ အရင္မပါခဲ့တဲ့ ဝ တို႔၊ မိုင္းလားတို႔ ပါခဲ့တဲ့အတြက္ လူေတြ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ရွိတယ္။ အဲဒါနဲ႔တၿပိဳင္တည္း အခုရက္ပိုင္းေတြမွာ အထူးသျဖင့္ ကခ်င္ျပည္နယ္နဲ႔၊ ရွမ္းျပည္ဘက္မွာ စစ္မီးေတြ၊ ေျမာက္ပိုင္းနားဘက္မွာေပါ့ေနာ္ ေသနတ္သံေတြ ျပန္ၾကားရတယ္။ ေတာ္ေတာ္ႀကီးက်ယ္တဲ့ စစ္ဆင္ေရးေတြ ေတြ႔ေနရတယ္ဆရာ။ အဲဒါနဲ႔ပတ္သက္လုိ႔ ဆရာ၊ ဘာေၾကာင့္မို႔လို႔ ဒီလိုမ်ဳိး ၿငိမ္းခ်မ္းေရးနဲ႔ အမ်ဳိးသားရင္ၾကားေစ့ေရးကို အရွိန္အဟုန္နဲ႔ သြားေနတဲ့အခ်ိန္မွာ ဒီစစ္မီးေတြ ျပန္ေတာက္လာတာဟာ အေစာတုန္းကေျပာတဲ့ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးလုပ္ငန္းစဥ္ကို ဘယ္လိုမ်ား ထိခိုက္ႏိုင္လဲ။ ဘာေၾကာင့္ ျပန္ျဖစ္တာလဲဆိုတာ ဆရာ ပထမဦးဆံုး သံုးသပ္ေပးပါခင္ဗ်ာ။” ဦးသန္းစိုးႏိုင္ (ႏိုင္ငံေရးေဆာင္းပါးရွင္) “၂၁ ရာစု ပင္လံုညီလာခံ အခင္းအက်င္းေရာ၊ ပါ၀င္မႈေရာ၊ ေနာက္ ေရွ႕ဆက္လုပ္မယ့္ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးလုပ္ငန္းစဥ္ေတြနဲ႔ ပတ္သက္လုိ႔ေရာ ျပည္သူေတြကေတာ့ အမ်ားႀကီးကို ေက်နပ္အားရၿပီးေတာ့ ၀မ္းေျမာက္ေနၾကတာပါ။ ဒါေပမယ့္ ပထမအႀကိမ္ သမၼတဦးသိန္းစိန္ ဦးေဆာင္တဲ့ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးညီလာခံတုန္းကလည္း အန္စီေအ လက္မွတ္ထုိးတဲ့ မင္မေျခာက္ခင္ ေသနတ္သံေတြ ထြက္ခဲ့တဲ့အတြက္ ေနာက္ပိုင္းမွာ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးအလားအလာေတြ ေမွးမွိန္သြားတယ္။ အခု ဒီတခါလည္း ၿငိမ္းခ်မ္းေရးညီလာခံ ၿပီးတဲ့ေနာက္ တပတ္ေလာက္အတြင္း ၁၁ ရက္ေန႔ကစၿပီးေတာ့ ကခ်င္ျပည္နယ္မွာ တိုက္ပဲြေတြ စၿပီးေတာ့ျဖစ္တယ္။ အဲဒီေတာ့ ဆိုလိုတာကေတာ့ ညီလာခံၿပီးတာနဲ႔ ျပည္သူလူထုရဲ႕ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ေတြက ဒီေသနတ္သံေတြေအာက္မွာ ေတာ္ေတာ္ေလးကို စိတ္ေထြျပားၿပီးေတာ့ အေတာ္ေလးကို စစ္ပဲြေတြမ်ား ျပန္ၿပီးျဖစ္ေတာ့မွာလားလို႔ ေတာ္ေတာ္ေလးကို စိုးရိမ္ေနၾကတယ္။ အဲဒီထဲမွာ ၿပီးခဲ့တဲ့ မိတၳီလာမွာ တပ္ခ်ဳပ္ကိုယ္တိုင္ တက္ေရာက္ၿပီးေတာ့ ပူးေပါင္းစစ္ဆင္ေရး လႈပ္ရွားမႈႀကီး လုပ္တယ္။ အဲဒီမွာလည္း တပ္ခ်ဳပ္က ဒါက တပ္မေတာ္အေနနဲ႔ ႏိုင္ငံတကာမွာ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာကို ကာကြယ္ဖို႔အတြက္ ပူးေပါင္းစစ္ဆင္ေရးကို အတိုင္းအတာႀကီးစြာ လုပ္တယ္လို႔ ေျပာတယ္။ ဒါေပမယ့္ အဲဒီမွာ ထူးျခားတာတခုကေတာ့ ၾကည္းနဲ႔ ေလသာ ပါၿပီးေတာ့ ေရ မပါဘူး။ တကယ္တမ္း လက္ေတြ႔ျဖစ္လာတာလည္း အဲဒီေနာက္ပိုင္းမွာ ေကအုိင္ေအကို ဦးတည္ၿပီးေတာ့တိုက္တဲ့ စစ္ဆင္ေရးဟာ က်ေနာ္တို႔သိရသေလာက္ေတာ့ တပ္မႏွစ္ခုေလာက္ ပါတယ္။ ေနာက္ ေတာင္ေပၚအေျမာက္ေတြ ပါတယ္။ သံခ်ပ္ကာကားတပ္ေတြ ပါတယ္။ ေလေၾကာင္းထိုးစစ္ေတြ ပါတယ္ဆိုတဲ့အခါက်ေတာ့ မိတၳီလာမွာလုပ္ခဲ့တဲ့ ပူးေပါင္းစစ္ဆင္ေရး ဆိုတာ ေကအုိင္ေအကို တိုက္ဖုိ႔အတြက္ ဦးတည္ၿပီးေတာ့ လုပ္ခဲ့တာလားဆိုတဲ့ စိုးရိမ္စိတ္ေတြ အေတာ္ေလးကို မ်ားလာပါတယ္။ အဲဒါေၾကာင့္လည္း အခုဆိုရင္ ေဒသခံေတြ ထြက္ေျပးရတာ၊ ပိုၿပီးေတာ့ ဒုကၡသည္ေတြ မ်ားလာတာ၊ အဲဒါေၾကာင့္ ကခ်င္ျပည္နယ္တဝန္းလံုးမွာ ဒီစစ္ပဲြေတြကို ရပ္ဆုိင္းေပးဖို႔အတြက္ ေတာင္းဆိုမႈေတြဟာ အလြန္ကို ျပင္းထန္လာတယ္။ အဲဒီျပင္းထန္မႈဟာ ခုေနာက္ဆံုး ဘယ္အဆင့္ထိ ေရာက္ေတာ့မွာလဲဆိုေတာ့ တျပည္လံုးအတိုင္းအတာနဲ႔ စစ္ရပ္စဲေရးကို ေတာင္းဆိုတဲ့ ေတာင္းဆိုမႈေတြအထိ အရွိန္အဟုန္ျမႇင့္လာမယ့္ အေနအထား ရွိပါတယ္။ အဲဒီေတာ့ က်ေနာ္တို႔ စဥ္းစားစရာႏွစ္ခ်က္ ရွိတယ္ေပါ့ဗ်ာ။ တခုကေတာ့ ၂၁ ရာစု ပင္လံုညီလာခံရဲ႕ အက်ဳိးဆက္အရ ေျပာရမယ္ဆိုရင္ေတာ့ ဒီပင္လံုညီလာခံေနာက္ပိုင္းမွာ လုပ္မယ့္ ႏိုင္ငံေရး ေတြ႔ဆံုေဆြးေႏြးပဲြေတြ၊ လႈပ္ရွားမႈေတြ၊ အမ်ဳိးသားအဆင့္ ႏိုင္ငံေရးေဆြးေႏြးပြဲေတြ အားလံုးက အန္စီေအ လက္မွတ္ထုိးမွ ပါ၀င္ရမွာ ျဖစ္တယ္။ အဲဒီေတာ့ အန္စီေအ လက္မွတ္ထုိးေအာင္ က်ေနာ္တို႔ တပ္မေတာ္က စစ္ေရးအရ ဖိအားေပးေနတာလား။ ဒါမွမဟုတ္ရင္ အရင္တုန္းက ၿပီးခဲ့တဲ့ လြတ္လပ္ေရးသက္တမ္းတေလွ်ာက္လံုးမွာ လုပ္ခဲ့သလို ၿငိမ္းခ်မ္းေရးလုပ္လိုက္၊ စစ္ဆင္ေရးေတြ ဆင္ႏဲႊလိုက္၊ ၿပီးရင္ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးလုပ္လိုက္။ အဲဒီအခါက်ေတာ့ အရင္တုန္းက နပိုလီယံ ေျပာသလိုေပါ့ဗ်ာ၊ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးဆိုတာ ဘာလဲဆုိရင္ စစ္ပဲြေတြ ခဏနားတဲ့အခ်ိန္မွာ အားျဖည့္တဲ့သေဘာလားလို႔ က်ေနာ္တို႔က ယူဆစရာေတြရွိတယ္။ အဲဒီအလားအလာေတြဟာ က်ေနာ္တို႔ျပည္သူေတြရဲ႕ ပင္လံုေမွ်ာ္လင့္ခ်က္၊ ၿငိမ္းခ်မ္းေရး ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ေတြကို အေတာ္ကို ၿပိဳကဲြသြားေအာင္ ျဖစ္ေစႏိုင္တဲ့အတြက္ က်ေနာ္ေတာ့ အဲဒီကိစၥေတြနဲ႔ပတ္သက္လုိ႔ ထိုးစစ္ေတြရပ္စဲဖို႔၊ ႏွစ္ဘက္ စစ္ရပ္စဲဖို႔ကို က်ေနာ္တို႔ကေတာ့ ေမွ်ာ္လင့္ေနပါတယ္။” ဦးတိုးေဇာ္လတ္ (ဒီဗီြဘီ) “ဟုတ္က့ဲ။ ဆရာသန္းစိုးႏိုင္ကေတာ့ အထူးသျဖင့္ လက္ရွိထိုးစစ္ေတြအေပၚမွာ စိုးရိမ္တယ္။ ေနာက္တခုကလည္း အန္စီေအကို လက္မွတ္ထုိးေအာင္ ဖိအားေပးတာလား၊ ေလာေလာဆယ္ ခဏအင္အားျဖည့္တင္းတာလား ေျပာသြားပါတယ္။ ဆရာေအးေမာင္ေက်ာ္လည္း က်ေနာ္ ေမးခ်င္ပါတယ္။ ေလာေလာဆယ္မွာေတာ့ ေသခ်ာတာကေတာ့ အထူးသျဖင့္ ကခ်င္ျပည္နယ္ဘက္မွာေပါ့ေနာ္။ အရွိန္အဟုန္နဲ႔ ထိုးစစ္ေတြဆင္ေနတယ္။ အဲဒါရဲ႕ေနာက္ကြယ္က ဘာေတြရွိလဲ၊ ေနာက္တခုက တကယ္တမ္း ျမန္မာျပည္ရဲ႕ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးလုပ္ငန္းစဥ္ကို ဘယ္လိုမ်ဳိး သက္ေရာက္မႈရွိလဲဆိုတာ ဆရာ့အေနနဲ႔ ျဖည့္စြက္ၿပီးေတာ့ ေဆြးေႏြးေပးပါဦးခင္ဗ်။" ဦးေအးေမာင္ေက်ာ္ (ႏိုင္ငံေရးေဆာင္းပါးရွင္) “အခုဟာကေတာ့ ေတာ္ေတာ္ေလး စိုးရိမ္စရာေကာင္းတဲ့ အေျခအေနေပါ့ေလ။ ဒါက ႏိုင္ငံေရး စိတ္ပါ၀င္စားသူေတြေရာ သာမန္ျပည္သူလူထုၾကားထဲအထိပါ မေကာင္းတဲ့ အက်ဳိးသက္ေရာက္မႈေတြ၊ ခံစားမႈေတြ ျဖစ္ေနတာေပါ့ေနာ္။ ျမစ္ႀကီးနားတို႔ ဘာတို႔မွာဆို လူထုဆႏၵျပပဲြေတြ အႀကီးအက်ယ္ လုပ္ၾကတယ္ေပါ့ေနာ္။ ဒါေတြက ေျပာမယ္ဆိုရင္ေတာ့ လူထုကေတာ့ ဘယ္ဘက္ကိုမွ ပါတယ္လို႔ မဟုတ္ဘဲနဲ႔ အဓိကေတာ့ စစ္ကို ရပ္စဲခ်င္တယ္ဆိုတဲ့သေဘာ ပိုေတြ႔ရတယ္။ ဒါက လူထုရဲ႕ တေလွ်ာက္လံုးေသာ ဆႏၵေပါ့ေနာ္။ အဲဒီေတာ့ ေကအုိင္ေအနဲ႔ အစိုးရ ျပန္ၾကည့္မယ္ဆိုရင္ေတာ့ ၁၉၉၄ ေလာက္က စာခ်ဳပ္တခု ခ်ဳပ္ဖူးတယ္ေပါ့ေနာ္ ၿငိမ္းခ်မ္းေရး။ အဲဒီေနာက္ပိုင္းမွာ တေလွ်ာက္လံုး သူ ေအးေအးေဆးေဆးပဲဗ်။ ဘာမွမျဖစ္ခဲ့ဘူး။ ၂၀၁၁ မွာ တခါ ျပန္ၿပီးေတာ့ျဖစ္တယ္ စစ္က။ တပိန္ေရအားလွ်ပ္စစ္တို႔ ဘာတို႔နဲ႔ ပတ္သက္ၿပီးေတာ့ေပါ့ေနာ္။ အဲဒီေနာက္ပိုင္းမွာ သူက တေလွ်ာက္လံုး အပစ္အခတ္ရပ္စဲေရး ပံုစံမ်ဳိး တခါမွ သူတို႔ မခ်ဳပ္ႏိုင္ခဲ့ဘူး။ အဲဒီေတာ့ ဒီၾကားကာလတေလွ်ာက္လံုးမွာ မၾကာခဏ ျဖစ္တာပဲ။ ျဖစ္လိုက္၊ ျပန္ေအးသြားလိုက္၊ ေတာ္ေတာ္မ်ားတယ္၊ အႀကိမ္ေတာ္ေတာ္မ်ားတယ္။ တပ္မေတာ္ဘက္က ေျပာတာေတြလည္း ရွိတယ္။ ေကအုိင္ေအဘက္က ေျပာတာေတြလည္း ရွိတယ္။ ဘယ္ဟာမွားတယ္၊ မွန္တယ္ဆိုတာ က်ေနာ္တို႔က ေျပာဖို႔နည္းနည္းခက္တယ္။ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မႉးႀကီးမင္းေအာင္လိႈင္ ကုိယ္တိုင္လည္း ေျပာဖူးတယ္။ သူတို႔ဘက္က မၾကာခဏ လာၿပီး ေႏွာင့္ယွက္ပစ္ခတ္တာ ဘာညာေပါ့ အမ်ားႀကီးရွိတယ္ေပါ့။ အႀကိမ္ေပါင္းမ်ားစြာ ရွိတယ္။ ဒါေပမယ့္ တခ်ဳိ႕ကက်ေတာ့ သူတုိ႔က ေအာက္ေျခကလုပ္တာ၊ သူတို႔မသိလိုက္တာတို႔၊ သူတုိ႔ အမိန္႔ေပးလို႔မရဘူးဆိုတဲ့ စသျဖင့္ေပါ့ေနာ္။ သူတို႔ဘက္က အဲဒီလို ေျပာတာေတြရွိတယ္။ ေကအုိင္ေအဘက္ကက်ေတာ့လည္း သူက နယ္ေျမေတြ တိုးခ်ဲ႕တယ္ေပါ့ေနာ္။ စစ္ေၾကာင္း နယ္ေျမရွင္းတယ္ဆုိတဲ့ေအာက္မွာေပါ့ေနာ္။ ရိကၡာပို႔တယ္ဆိုတဲ့ေအာက္မွာ သူတို႔ နယ္ေျမေတြတိုးခ်ဲ႕တယ္။ သူတို႔ကို လာၿပီးေတာ့ ထိပါးတယ္ေပါ့ေနာ္။ ဒီလိုေျပာဆိုတာေတြ ရွိတယ္။ ဆိုတဲ့အခါက်ေတာ့ အဲဒါေတြက က်ေနာ္တို႔က အေ၀းကေန လွမ္းၿပီးေတာ့ မွန္တယ္၊ မွားတယ္ဆိုတာ ေျပာဖို႔ အရမ္းခက္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္လို႔ တကယ္ ဘာျဖစ္ရမလဲဆိုေတာ့ တကယ္တမ္းက ကိုယ့္တပ္ကိုေတာ့ ႏိုင္ၾကဖို႔ လိုပါတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္ ေအာက္ေျခမွာ တခုခုျဖစ္တယ္။ ျဖစ္ရင္ ဒါ ေအာက္ေျခက၊ က်ေနာ္တို႔ မသိလုိက္ပါဘူး၊ ဒီလိုေျပာလို႔ေတာ့ မရဘူးေပါ့။ ဒါ စစ္ေရးကိစၥျဖစ္တာကိုး။ စစ္ေရးကိစၥျဖစ္တဲ့အခါက်ေတာ့ တာ၀န္ေတာ့ ယူရလိမ့္မယ္ဗ်။ ေနာက္တခုက ကိုယ့္တပ္ကို မႏိုင္ဘူးလို႔ေတာ့ ေျပာလို႔မရဘူး။ သူတုိ႔ကို က်ေနာ္တို႔ ေျပာပါတယ္၊ ဒါေပမယ့္ သူတုိ႔ သြားလုပ္ပါတယ္ ဆိုၿပီးေတာ့ လုပ္လို႔မရဘူး။ ဒါေတြက နည္းနည္းခက္တဲ့ကိစၥေတြေပါ့ဗ်ာ ေရွ႕တန္းမွာ။ အဲဒီေတာ့ တကယ္တမ္းေတာ့ ဘာျဖစ္ရမလဲဆိုေတာ့ အပစ္အခတ္ရပ္စဲေရးစာခ်ဳပ္ေပါ့ေနာ္၊ အန္စီေအသာ ထိုးထားမယ္ဆိုရင္ ဒီလိုတိုက္ပဲြေတြက တစံုတရာ ေလ်ာ့က်သြားႏိုင္မယ္လို႔ေတာ့ က်ေနာ္ကေတာ့ ယူဆတယ္ဗ်။ အခုဟာက ျဖစ္ႏိုင္ေျခေတြကေတာ့ ဘာေတြျဖစ္ႏိုင္လဲဆိုေတာ့ စစ္ေရးအရ ၿခိမ္းေျခာက္ၿပီးေတာ့ ဖိအားေပးထားတာေပါ့ေနာ္။ အဲဒါ ဘာလဲဆိုေတာ့ ဒါ တပ္မေတာ္ဘက္က အယူအဆရွိတယ္။ ကိုယ့္ကိုယ္ကိုယ္ လံုၿခံဳေအာင္ ကာကြယ္တယ္ဆိုတာ တဘက္လူကို မလႈပ္ႏိုင္ေအာင္ လုပ္ထားတဲ့အဆင့္အထိ ပါတယ္ဆိုတာ သူတုိ႔ ေျပာဖူးတယ္။ အဲဒီေတာ့ ဒါက လိုင္ဇာကိုေတာ့ သူက ၇၇၁ ေတာင္ကုန္းနဲ႔ ဒီဘက္က ေတာင္ကုန္းႏွစ္ခုနဲ႔ သြားေထာက္ထားၿပီးသား ရွိတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဟိုဘက္မွာရွိတဲ့ ပါေခ်ာင္တို႔လို ေတာင္ေၾကာေတြမွာက်ေတာ့ ျပန္ၿပီးေတာ့ တစံုလံုးကို ခ်ဳပ္ကိုင္ထားမယ္။ မလႈပ္ႏိုင္ေအာင္ လုပ္ထားခ်င္တယ္ဆိုတဲ့ သေဘာလားေပါ့။ အဲဒီေတာ့ စဥ္းစားရတာကေတာ့ ဒါေတြသိမ္းဖို႔ေတာ့ မဟုတ္ဘူးလို႔ က်ေနာ္တို႔ ယူဆတယ္။ သိမ္းမွာေတာ့ မဟုတ္ဘူး။ ဒါေပမယ့္လို႔ သူက ခ်ဳပ္ကိုင္ထားခ်င္တာ။ ထိန္းခ်ဳပ္ထားခ်င္တာေပါ့ အေျခအေနတခုေအာက္မွာ။ အဲဒီေတာ့ အဲဒီရဲ႕ေနာက္ကြယ္မွာ ႏိုင္ငံေရးအယူအဆေတြ ရွိေကာင္းရွိႏိုင္ပါတယ္။ ခုနက အန္စီေအမွာ၊ ညီလာခံမွာ ေကအုိင္ေအ အပါအ၀င္ေပါ့ေနာ္၊ ယူအန္အက္ဖ္စီကတင္တဲ့ ေတာင္းဆိုခ်က္မ်ဳိးေတြရွိတယ္။ ဒီဟာေတြနဲ႔ ပတ္သက္သလားေပါ့ေနာ္။ ဒီလိုေတာင္းဆိုခ်က္ေတြကိုပဲ တပ္မေတာ္က အလြန္အကၽြံျဖစ္တယ္လို႔ ယူဆတာလား။ သို႔မဟုတ္ ဒီလိုေတာင္းဆိုခ်က္ေတြ ေလ်ာ့က်သြားေစခ်င္တာလား သို႔မဟုတ္ မလႈပ္ႏိုင္ေအာင္ ထိန္းခ်ဳပ္တာလား၊ သို႔မဟုတ္ ခုနကေျပာတဲ့ ေအာက္ေျခမွာျဖစ္တဲ့ဟာေလးေတြကို မေက်နပ္လို႔ပဲ တန္ျပန္ၿပီးေတာ့ အေရးယူတာလားေပါ့ေနာ္။ ဒီလို စဥ္းစားစရာေတြ အမ်ားႀကီး ျဖစ္လာတယ္ေပါ့ေနာ္။ ဘာပဲျဖစ္ျဖစ္ အေျခအေနကေတာ့ မေကာင္းပါဘူး။ က်ေနာ္တို႔ သိသေလာက္ သတင္းေတြကေတာ့ မထုတ္ျပန္ဘူးေပါ့ဗ်ာ။ ဒါေပမယ့္ ၾကားရသေလာက္ေတာ့ ေတာ္ေတာ္ႀကီးက်ယ္ပါတယ္။ ဒီတိုက္ပဲြေတြက ေတာ္ေတာ္ေလးဆိုးေနတဲ့သေဘာ ရွိပါတယ္။" ဦးတိုးေဇာ္လတ္ (ဒီဗီြဘီ) “ဟုတ္ကဲ့ခင္ဗ်။ ဆရာေအးေမာင္ေက်ာ္ကေတာ့ ဒါ စစ္ေရးအရ ဖိအားေပးလားေပါ့ေနာ္။ က်ေနာ္တို႔ရဲ႕ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးလုပ္ငန္းစဥ္ကလည္း ၆ လတခါ ထပ္ေတြ႔မယ္။ ေနာက္တေခါက္ ထပ္ေတြ႔ဖို႔ကလည္း ေဖေဖာ္၀ါရီေလာက္က်တယ္။ အမ်ားစုကလည္း ျပည္ေထာင္စုေန႔ေလာက္လို႔ ခန္႔မွန္းတယ္။ အဲဒါနဲ႔တၿပိဳင္တည္းမွာပဲ အမ်ဳိးသားအဆင့္ ႏိုင္ငံေရးေဆြးေႏြးပဲြေတြ လုပ္မယ္။ တကယ္တမ္းက်ေတာ့ စစ္ေရးအရ ဖိအားဟာ ႏိုင္ငံေရးေဆြးေႏြးမႈေတြမွာ သက္ေရာက္မႈ ရွိတယ္ေပါ့ေနာ္။ စစ္ေဘာင္က်ယ္ရင္ေတာ့ ဒီမိုကေရစီေဘာင္က်ဥ္းတယ္၊ ႏိုင္ငံေရးေဘာင္က်ဥ္းတယ္၊ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးေဘာင္က်ဥ္းတာေပါ့။ အဲဒီေတာ့ ဆရာသန္းစိုးႏိုင္ကို က်ေနာ္ေမးခ်င္တာက စစ္ေရးအရ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးကို တကယ္လုပ္ႏိုင္ပါ့မလား။ အဲဒီေတာ့ တပ္မေတာ္ရဲ႕ အခန္းက႑ ျပန္ပါလာတယ္။ ေနာက္တခု အစိုးရအေနနဲ႔ေရာ ဒီကိစၥကို ဘယ္လိုကိုင္တြယ္သင့္လဲေပါ့ေနာ္။ အဲဒါနဲ႔ပတ္သက္လုိ႔ ဆရာ နည္းနည္းျဖည့္စြက္ေျပာပါဦး။ တကယ္တမ္း စစ္ေရးဖိအားနဲ႔ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးစားပဲြ၀ိုင္းေပၚ တကယ္ေရာက္ႏိုင္ပါ့မလားဆိုတာ ဆရာ သံုးသပ္ေပးပါဦးခင္ဗ်။” ဦးသန္းစိုးႏိုင္ (ႏိုင္ငံေရးေဆာင္းပါးရွင္) “ဒါက က်ေနာ္တို႔ ျပည္တြင္းစစ္သမိုင္းတေလွ်ာက္လံုးမွာ ၿငိမ္းခ်မ္းေရး အႀကိမ္ႀကိမ္ လုပ္ခဲ့ၾကတယ္။ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးလုပ္တယ္ဆိုတာ ခုနက က်ေနာ္ ေျပာခဲ့သလုိပါပဲ။ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးလုပ္ၿပီးရင္ စစ္ေရးဖိအားေတြက ေနာက္က လိုက္လာတာပဲ။ အဲဒါေၾကာင့္ ဒီေန႔ ျပည္တြင္းစစ္က ၆၇ ႏွစ္ ၾကာလာတာ။ အဲဒီေတာ့ အဲဒီနည္းပဲ ဆက္သံုးမယ္ဆိုရင္ေတာ့ က်ေနာ္တို႔ ျပည္တြင္းစစ္ အႏွစ္ ၁၀၀ ကို ႀကိဳဆိုရမယ့္ အေနအထားတခုကို ေရာက္သြားႏိုင္ပါတယ္။ ဒါမွမဟုတ္ ဒီနည္းကေတာ့ မက်င့္သံုးသင့္ဘူးလို႔ က်ေနာ္တို႔ထင္တယ္။ တကယ္ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးလိုလားတယ္ဆိုရင္ က်ေနာ္တို႔က ၿငိမ္းခ်မ္းေရးညီလာခံၿပီးရင္ ဆက္လုပ္ရမယ့္ ႏိုင္ငံေရးလုပ္ငန္းစဥ္ေတြ ရွိတယ္။ အမ်ဳိးသားအဆင့္ ႏိုင္ငံေရးေဆြးေႏြးပဲြေတြ၊ ေနာက္ၿပီးေတာ့ ႏိုင္ငံေရးမူေဘာင္ ေဆြးေႏြးပဲြေတြ။ အဲဒီေဆြးေႏြးပဲြေတြ ေအာင္ျမင္မွ က်ေနာ္တို႔က ဒုတိယအဆင့္၊ ဒုတိယေျခလွမ္း ေဖေဖာ္၀ါရီေလာက္မွာလုပ္မယ့္ ညီလာခံမွာ က်ေနာ္တို႔က ၿငိမ္းခ်မ္းေရးအတြက္ အလားအလာေတြ ပိုၿပီးေတာ့ေကာင္းလာမွာ။ သို႔ေသာ္ျငားလည္း အခုက ညီလာခံၿပီးတာနဲ႔တၿပိဳင္နက္ ေပၚလာတဲ့သတင္းက အန္စီေအ လက္မွတ္မထိုးရင္ ေနာက္ပုိင္း ႏိုင္ငံေရးလုပ္ငန္းစဥ္ေတြမွာ ပါဝင္ခြင့္မရဘူးဆိုတဲ့အခါက်ေတာ့၊ အဲဒီေတာ့ ဒီ အန္စီေအ လက္မွတ္မထိုးရေသးတဲ့ ဝ၊ မိုင္းလားရွိတယ္။ ေနာက္ၿပီးေတာ့ ယူအန္အက္ဖ္စီက ၈ ဖဲြ႔ရွိတယ္။ အဲဒီေတာ့ သူတို႔ မပါဝင္ဘူးဆိုရင္ ေနာင္လာမယ့္ ညီလာခံဟာ အခု ပထမညီလာခံအဆင့္ေလာက္ေတာင္ ရွိေတာ့မွာမဟုတ္ဘူးဆိုတာ ဝမ္းနည္းစရာေကာင္းတဲ့ အေနအထားတခုရွိတယ္။ ေနာက္တခုက သူတို႔မပါဘူးဆိုရင္ ဒီညီလာခံမွာ တင္ျပတဲ့ကိစၥေတြ၊ ကိုယ့္လူထု သက္ဆိုင္ရာလူထုကို တင္ျပဖို႔အတြက္ စီစဥ္ထားတဲ့ အမ်ဳိးသားအဆင့္ ႏိုင္ငံေရးေဆြးေႏြးပဲြေတြ၊ အနည္းဆံုး ကခ်င္ျပည္နယ္တို႔၊ ရွမ္းျပည္နယ္တို႔မွာ လုပ္လို႔ရမွာ မဟုတ္ေတာ့ဘူး။ အဲဒါဆိုရင္ က်ေနာ္တို႔ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးလုပ္ငန္းစဥ္ေတြက ေတာ္ေတာ္ကို ဖ႐ိုဖရဲျဖစ္ေတာ့မွာ။ ေနာက္ၿပီးေတာ့ မူေဘာင္ေဆြးေႏြးပဲြ ကိစၥကလည္း အခု သူတုိ႔မပါဘူးဆိုရင္ ဒီမူေဘာင္ကိစၥကို ညိႇႏိႈင္းဖို႔ကလည္း ေတာ္ေတာ္ခက္ခဲသြားၿပီ။ အဲဒီေတာ့ ေျပာခ်င္တာကေတာ့ ၂၁ ရာစု ပင္လံုညီလာခံရဲ႕ ေအာင္ျမင္မႈေတြ ဆက္သယ္ေဆာင္ဖုိ႔အတြက္၊ ဒီစစ္ဆင္ေရးေတြ ေပၚေပါက္လာတဲ့အတြက္ က်ေနာ္တို႔ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးလုပ္ငန္းစဥ္ေတြက ေရွ႕မတိုးသာ၊ ေနာက္မဆုတ္သာ အေျခအေန ေရာက္ေနၿပီ။ ဒါေပမယ့္ ဒီလို စစ္ေရးနည္းနဲ႔ အန္စီေအ လက္မွတ္ထိုးဖို႔ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ဒါမွမဟုတ္ ေဒသတခုကို ခ်ဳပ္ကိုင္ဖုိ႔ ႀကိဳးစားတာေသာ္လည္းေကာင္း ဘယ္လို စစ္ေရးလႈပ္ရွားမႈမွ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးအတြက္ အေထာက္အကူမျပဳဘူး။ ဒါမွမဟုတ္ ဒီလိုစစ္ဆင္ေရးေတြကို ရပ္ဆိုင္းေပးသင့္တယ္လို႔ က်ေနာ္ကေတာ့ ေျပာခ်င္ပါတယ္။” ဦးတုိုးေဇာ္လတ္ (ဒီဗီြဘီ) “ဟုတ္ကဲ့ခင္ဗ်။ ဆရာေအးေမာင္ေက်ာ္လည္း က်ေနာ္ ဒီဟာကိုပဲ ျပန္ေမးပါတယ္။ တကယ္တမ္းက်ေတာ့ ႏိုင္ငံေရးျဖစ္စဥ္ေတြေပါ့ေနာ္၊ ပထမညီလာခံကေန ေနာက္ညီလာခံၾကားမွာ Process အေနနဲ႔ သြားေနတဲ့အတြင္းမွာ ဒီစစ္ေရးလႈပ္ရွားမႈေတြေၾကာင့္ ႏိုင္ငံေရးမူေဘာင္ကိစၥ ထိခိုက္လာမယ္။ အမ်ဳိးသားအဆင့္ ႏိုင္ငံေရးေဆြးေႏြးပဲြေတြ ထိခိုက္လာမယ္။ အဲဒါနဲ႔ပတ္သက္လို႔ တကယ္လက္ေတြ႔က်ၿပီး အလုပ္ျဖစ္ႏိုင္တဲ့ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးလမ္းတခု ျပန္ပြင့္ဖို႔ေပါ့ေနာ္။ ဘာေတြလုပ္ဖုိ႔လိုမလဲ၊ ေနာက္တခုက တကယ္တမ္း ခုနက ဆရာေျပာတဲ့ Inclusion, Exclusion ေပါ့။ ပါတာနဲ႔ မပါတာ။ တခ်ဳိ႕ေတြေတာ့ မပါဘဲ က်န္ခဲ့ေတာ့မယ္။ အဲဒါနဲ႔ ျဖစ္ေပၚလာမယ့္ ရလဒ္ေတြ အဲဒါလည္း ဆရာ ျဖည့္စြက္ၿပီးေတာ့ နည္းနည္းသံုးသပ္ေပးပါဦး ဆရာ။” ဦးေအးေမာင္ေက်ာ္ (ႏိုင္ငံေရးေဆာင္းပါးရွင္) “အခုဟာက က်ေနာ္တို႔က ၾကားကာလ ျဖစ္ေနတာေပါ့ေနာ္။ ညီလာခံႏွစ္ခုၾကားမွာ။ အခ်ိန္ကေတာ့ ၆ လပဲရွိတယ္။ အခုေတာင္ ၁ လေက်ာ္သြားၿပီေပါ့ေနာ္။ ဆိုတဲ့အခါက်ေတာ့ ဒီၾကားကာလမွာက အမ်ဳိးသားအဆင့္ ေဆြးေႏြးပဲြဆိုတာက လူမ်ဳိးအလိုက္၊ ေဒသအလုိက္၊ အေၾကာင္းအရာအလိုက္ေပါ့ေနာ္။ ဒီလိုေျပာၾကရမွာဆိုတဲ့အခါက်ေတာ့ အဲဒီအေၾကာင္းအရာေတြ ေျပာဖို႔အတြက္ကိုပဲ မူေဘာင္အေျခခံေတြ ဆဲြတာကိုက မၿပီးေသးဘူး။ ေနာက္ Framework လို႔ ေခၚတဲ့ ႏိုင္ငံေရးညိႇႏိႈင္းေဆြးေႏြးပဲြမူေဘာင္။ ဒါကလည္း မၿပီးေသးဘူး။ ဒါေတြကလည္း ႏိုင္ငံေတာ္အတိုင္ပင္ခံပုဂိၢဳလ္ ကုိယ္တုိင္ ၀င္ဆံုးျဖတ္မွရမယ့္ သေဘာမ်ဳိးလားေတာ့ မသိဘူးေပါ့။ အဲဒါေတြၿပီးမွ ဒီေဆြးေႏြးပဲြေတြက စရမွာ။ အဲဒီေဆြးေႏြးပဲြေတြမွာ က်ေနာ္တို႔က တစံုတရာ အဆင့္တခုအထိ လြယ္ကူတဲ့ သေဘာတူညီခ်က္တခ်ဳိ႕ရမွ က်ေနာ္တို႔က ေနာက္ညီလာခံတခုကို ေရာက္မွာေလ။ အဲဒီေတာ့ ဒီဟာကိုစဖို႔အတြက္ ဆုိတာက ေလာေလာဆယ္ သိပ္ႀကီးမားတဲ့တိုက္ပြဲေတြ၊ ဒီလို သက္ေရာက္မႈ အရမ္းမ်ားတဲ့ ဟာမ်ဳိးေတြ ျဖစ္ေနတယ္ဆိုရင္ ဒီဟာစဖို႔ဆုိတာ မလြယ္ဘူး။ အဲဒီေတာ့ လူထုေတြ ဆႏၵျပတာေတြက အမ်ားႀကီးရွိတယ္။ တျပည္လံုးေတာင္ ျဖစ္လာႏိုင္တဲ့သေဘာရွိတယ္ ဆႏၵျပပဲြေတြက။ ကရင္ျပည္နယ္မွာဆိုရင္ ကရင္ႏိုင္ငံေရးပါတီေတြနဲ႔ ကရင္လက္နက္ကိုင္တပ္ဖဲြ႔ေတြက အမ်ဳိးသားႏိုင္ငံေရးေဆြးေႏြးပဲြအဆင့္ကို ျပင္ဆင္တဲ့ အႀကိဳညိႇႏိႈင္းပဲြေတြလုပ္ဖုိ႔ ျပင္ဆင္ၿပီးသား။ လုပ္ဖုိ႔ ျပင္ဆင္ေနၾကတာေပါ့ေနာ္။ ခုဆိုရင္ ေနာက္ျပန္ဆုတ္လိုက္တယ္။ ဒါမ်ဳိးေလးေတြလည္း ရွိတယ္ေပါ့ေနာ္။ ဆိုတဲ့အခါက်ေတာ့ ဒါက ဒီအေျခအေနက က်ေနာ္တို႔ ရပ္မွျဖစ္မယ္။ ခုနေျပာသလိုေပါ့ေနာ္။ စစ္ပဲြေတြက ရွိေနမွာပဲဆိုတာ ေယဘုယ်သေဘာကို ေျပာတာ။ အန္စီေအ မထိုးထားရင္။ ဒါေပမယ့္ သိပ္ႀကီးက်ယ္ေနလို႔ကေတာ့ မျဖစ္ဘူး။ သိပ္ႀကီးက်ယ္ေနရင္ေတာ့ က်ေနာ္တို႔ ဆံုး႐ံႈးနစ္နာမႈကေတာ့ ျဖစ္လာမွာပဲ။ အဲဒီေတာ့ ေနာက္တႀကိမ္ က်ေနာ္တို႔ ညီလာခံမစႏိုင္ဘဲ ျဖစ္သြားလိမ့္မယ္။ ဆိုတဲ့အခါက်ေတာ့ သိပ္အတိုင္းအတာမလြန္ခင္မွာ က်ေနာ္ထင္တာကေတာ့ ႏွစ္ဘက္လံုးက အေလးအနက္ထားၿပီးေတာ့ လုပ္သင့္ပါတယ္။ မဟုတ္ရင္လည္း အစိုးရပဲ အက်ပ္အတည္းေရာက္မွာ။ အစိုးရကို အက်ပ္အတည္းျဖစ္ေစမွာ။ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးလုပ္ငန္းစဥ္ကို အက်ပ္အတည္းျဖစ္ေစမယ္။ ဒီလို ျဖစ္သြားလိမ့္မယ္လို႔ က်ေနာ္ထင္တယ္။” ဦးတိုးေဇာ္လတ္ (ဒီဗီြဘီ) “ဟုတ္ကဲ့ဆရာ။ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးကို ျပန္ဦးတည္မယ့္ ဘယ္လိုအလုပ္မ်ဳိး အဓိက ဦးစားေပးလုပ္သင့္လဲ ဆိုတာေလးကို ဆရာ ေနာက္ဆံုးအေနနဲ႔ မွတ္ခ်က္ေပးပါဦးခင္ဗ်။” ဦးသန္းစိုးႏိုင္ (ႏိုင္ငံေရးေဆာင္းပါးရွင္) “အဲဒီကိစၥက ရွင္းပါတယ္၊ ဒီျဖစ္စဥ္ကို ၾကည့္မယ္ဆိုရင္။ ႏွစ္ခ်က္ပဲလိုတာပါ။ တခ်က္က ႏွစ္ဘက္ စစ္ရပ္စဲၾကဖို႔။ ေနာက္တခ်က္က ၿငိမ္းခ်မ္းေရးလုပ္ငန္းစဥ္မွာ အားလံုးပါ၀င္ေရးကို တပ္မေတာ္က လက္ခံဖုိ႔။ အဲဒီႏွစ္ခ်က္ ေျပလည္တယ္ဆိုရင္ က်ေနာ္တို႔ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးလႈပ္ရွားမႈေတြ၊ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးလုပ္ငန္းစဥ္ေတြ ျပန္စလို႔ရတယ္လို႔ က်ေနာ္ကေတာ့ ယံုၾကည္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္မုိ႔ အဲဒီႏွစ္ခ်က္အေပၚမွာ က်ေနာ္တို႔ ဒီကိစၥက အစိုးရအေနနဲ႔ကလည္း တပ္မေတာ္ကို တိုက္တြန္းသင့္တယ္။ ေနာက္တခုက တပ္မေတာ္ကလည္း ဒီကိစၥကို ၿငိမ္းခ်မ္းေရးအက်ဳိး၊ တျပည္လံုးရဲ႕ ျပည္သူေတြရဲ႕ ဒုကၡေတြကို ေထာက္ထားေသာအားျဖင့္ စဥ္းစားၿပီးေတာ့ ေျဖရွင္းေပးဖုိ႔ လိုအပ္တယ္လို႔ က်ေနာ္ ေျပာခ်င္ပါတယ္။"