ဒီမုိကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္း အေၾကာင္း အထိုက္အေလွ်ာက္ ေရးသားၾကျပီး ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမ့ယ္ ေခတ္သစ္ ထီးနန္းဆက္ခံ စနစ္ (neopatrimonial) ကေန ဒီမုိကေရစီ စနစ္ဆီကို အဘယ္ပံုခ်ီတက္ရမည္ကို အလင္းျပမည့္ စာေပတို႔မွာ ရွားပါးဆဲပင္။ က်န္ခဲ့တဲ့ ဆယ္စု တခုအတြင္း အထုိက္အေလွ်ာက္ ရွိခဲ့ေပမယ့္ သေဘာတရား လိုအပ္ခ်က္မွာ ရွိေနဆဲ ျဖစ္ရာ အေကာက္အယူလြဲမႈမ်ားလည္း  နက္နက္႐ႈိင္း႐ႈိင္း ရွိေနပါတယ္။ ဥပမာ “ေခတ္မီႏုိင္ငံေတာ္ (modern state) ကို တည္ေဆာက္ဖို႔ လာဘ္ေပးလာဘ္ယူ ကင္းဖုိ႔ လိုတယ္” ဆုိတဲ့ အယူအဆမ်ဳိး ျဖစ္ပါတယ္။ ႏုိင္ငံတခ်ုဳိ႔မွာ ၾကံဳေတြ႔ခဲ့ရတဲ့ အက်င့္ပ်က္ျခစားမႈရဲ့  ျပႆ  နာေတြ အေၾကာင္းလည္း အထုိက္အေလွ်ာက္ ေရးသားခဲ့ၾကတယ္။ အက်င့္ပ်က္ျခစားမႈနဲ႔ အစိုးရစြမ္းေဆာင္ရည္ ည့ံဖ်င္းမႈတို႔ ၾကားမွာ အဆက္အစပ္ ရွိေပမယ့္ ထပ္တူျပဳလို႔ မရႏုိင္ပါဘူး။ ႏိုိင္ငံတႏိုင္ဟာ လာဘ္ေပးလာဘ္ယူမႈ အထုိက္အေလွ်ာက္ ကင္းစင္ေပမယ့္ စြမ္းေဆာင္ရည္ မရွိျပန္ရင္လည္း ျပည္သူ႔ အေျခခံ လိုအပ္ခ်က္ကို ျဖည့္ဆည္းေပးႏိုင္စြမ္းမွာ မဟုတ္ပါဘူး။ ဥပမာ အီဘိုလာ ကပ္ေဘးနဲ႔ ၾကံဳခဲ့ရတဲ့ ဂီနီ၊ ဆီရာလီယြန္းနဲ႔ လုိက္ေဘးရီးယားတို႔မွာ က်န္းမာေရး ၀န္ေဆာင္မႈေတြကို မျဖည့္ဆည္း ေပးႏိုင္တာဟာ အက်င့္ပ်က္ ျခစားမႈ မဟုတ္ဘဲ စြမး္ေဆာင္ရည္ ကိစၥက အဓိက ပိုက်ပါတယ္။ အတိအက် ေျပာရရင္ လူသားအရင္းအျမစ္နဲ႔  ႐ုပ္၀တၳဳပိုင္း အရင္းအျမစ္ မျပည့္စံုမႈနဲ႔ ပိုဆုိင္သည္။ ဆရာ၀န္၊ သူနာျပဳ၊ လွ်ပ္စစ္မီး အားျပည့္ေသာ ေဆး႐ုံ၊ ေရေကာင္းေရသန္႔ စသည့္ လိုအပ္ခ်က္ေတြကို ဆုိလိုပါတယ္။ ႏိုင္ငံေတာ္၏ စြမ္းေဆာင္ရည္ ေခတ္မီႏုိင္ငံအေၾကာင္းေျပာမယ္ဆုိရင္ ဘယ္ေလာက္အထိ လာဘ္ေပးလာဘ္ယူ ကင္းစင္းသလဲ ဆုိတာထက္ ႏိုင္ငံရဲ့ စြမ္းေဆာင္ရည္ (state capacity) ဘယ္ေလာက္ ျမင့္မားသလဲဆုိတာကို အာ႐ုံျပဳဖုိ႔ လိုအပ္ပါတယ္။ ေခတ္မီ ႏိုင္ငံအေၾကာင္းေျပာၾကတဲ့အခါ ႏုိင္ငံေတာ္ရဲ႕ ၀န္ေဆာင္မႈ နယ္ပယ္က က်ယ္၀န္းပါတယ္။ စီးပြားေရး လူမႈေရး ကိန္းဂဏန္း စာရင္းအင္းမ်ား ေကာက္ယူထားရွိမႈကေန သဘာ၀ကပ္ေဘး ကယ္ဆယ္ေရး၊ ရာသီဥတု ႀကိဳတင္ခန္႔မွန္းတဲ့ စနစ္၊ ေလေၾကာင္း ပ်ံသန္းမႈ ထိန္းခ်ဳပ္ေရး စနစ္အထိ အျပန္႔က်ယ္ပါတယ္။ ဒီလို က်ယ္၀န္းသေလာက္လည္း လူသားအရင္းအျမစ္ကို ႀကီးႀကီးမားမား ရင္းႏွီးျမႇဳပ္ႏွံဖို႔ လိုအပ္လာပါတယ္။ ႏုိင္ငံေတာ္ ယႏၱရားေတြ လည္ပတ္ႏုိင္ေအာင္ ရုပ္၀ထၳဳပိုင္း လုိအပ္ခ်က္မ်ားကို ျဖည့္ဆည္းေပးရတာလည္း ရွိပါတယ္။ ဆုိလုိတဲ့ သေဘာက လာဘ္ေပးလာဘ္ယူ ကင္းစင္း႐ုံ သက္သက္နဲ႔  မျဖစ္ႏုိင္တဲ့ ကိစၥရပ္ေတြ ရွိေနပါတယ္။ အားေကာင္းေသာ ႏိုင္ငံေတာ္ အရင္က ရွိခဲ့ဖူးတဲ့ အားေကာင္းတဲ့ ႏိုင္ငံေတာ္ (strong state) နဲ႔ ပတ္သက္လို႔လည္း ရွင္းလင္းတဲ့ သေဘာတရား မရွိတာက ေနာက္ျပႆနာ တရပ္ပါ။ ယေန႔ ကာလမွာ ႏိုင္ငံတကာအလွဴရွင္ေတြက အစုိးရေကာင္းတရပ္ကို ဘယ္ပံု ဖန္တီးယူၾကမလဲ နည္းလမ္းရွာၾကတဲ့ အခါ ပြင့္လင္းျမင္သာမႈ (transparency)၊ တာ၀န္ယူမႈ တာ၀န္ခံမႈ (accountability) ဘက္ကေန ခ်ဥ္းကပ္ၾကတာရွိပါတယ္။  အေျခခံ အယူအဆကေတာ့ အစိုးရရဲ့  အက်င့္ပ်က္ျခစားမႈေတြ ပြင့္က်လာေလေလ စြမ္းေဆာင္ရည္ပိုေကာင္းတဲ့ အစိုးရအျဖစ္ ေျပာင္းလဲသြားေအာင္ ျပည္သူလူထုက တြန္းအားေပး ေတာင္းဆုိလာၾကလိမ့္မယ္ ဆုိတဲ့ အေကာက္အယူ ျဖစ္ပါတယ္။ တနည္းေျပာရရင္ ဒီမုိကေရစီ ေရခ်ိန္ ျမင့္လာေလေလ၊ လာဘ္ေပးလာဘ္ယူျပႆနာနဲ႔ အစိုးရ စြမး္ေဆာင္ရည္ ညံ့ဖ်င္းတဲ့ ျပႆနာကို အလိုေလွ်ာက္ ေျဖရွင္းျပီးသား  ျဖစ္သြားမယ္ဆုိတဲ့ အယူအဆ ျဖစ္ပါတယ္။ လူမွန္ေနရာမွန္ ဗ်ဴရိုကေရစီ အဓိက ျပႆနာ တခုက ဒီနည္းနဲ႔ ခ်ဥ္းကပ္လို႔ စြမး္ေဆာင္ရည္ျမင့္တဲ့ အစိုးရကို ဖန္တီးတည္ေဆာက္ႏိုင္တဲ့ လက္ေတြ႔ သက္ေသ မရွိေသးတာပါပဲ။ သမုိင္းမွာေရာ မ်က္ေမွာက္ေခတ္မွာပါ ေလာက္ေလာက္လားလား လက္ညိဳႇးထုိးျပစရာ မရွိပါဘူး။ စြမး္ေဆာင္ရည္ ျမင့္မားတယ္လို႔ သတ္မွတ္ရမယ့္ ႏုိင္ငံေတြ ( ဥပမာ တရုတ္၊ ဂ်ပန္၊ ဂ်ာမနီ၊ ျပင္သစ္၊ ဒိန္းမတ္ ) တို႔ကလည္း ၀က္ဘာရီယံ ဗ်ဴရုိကေရစီ ယႏၱယားေတြကို အာဏာရွင္ စနစ္ေအာက္မွာ တည္ေဆာက္ယူခဲ့ၾကတယ္။ ေနာက္တဆင့္ ဒီမုိကေရစီ ႏုိင္ငံ အျဖစ္ ေျပာင္းလဲေသာအခါမွာ လူမွန္ေနရာမွန္ ဗ်ဴရိုကေရစီ (meritocratic state apparatuses) ယႏၱယားေတြက အေျခခ်ႏွင့္ျပီးသား ျဖစ္ခဲ့ၾကတယ္။ ေခတ္မီ အစိုးရကို တည္ေဆာက္ဖို႔ ေအာက္ေျချပည္သူလူထုရဲ့  ႏႈိးထေတာင္းဆုိမႈနဲ႔ စတင္ခဲ့ျခင္းမ်ဳိး မဟုတ္ဘဲ ေခါင္းေဆာင္ေတြ ကုိယ္တုိင္က အေျခအေနအရေျပာင္းလဲခဲ့ျခင္းမ်ဳိး ျဖစ္ပါတယ္။ အေျခအေန တရပ္ကေတာ့ ႏုိင္ငံေတာ္ လံုျခံဳေရး ကိစၥ ( national security) နဲ႔ ဆုိင္ပါတယ္။ ခ်ားလ္ ေတလီ (Charles Tilly) ရဲ့  ထင္ရွားတဲ့ စကားအတုိင္း “စစ္ပြဲေတြက ႏုိိင္ငံေတြကို ဖန္တီးျပီး၊ ႏိုင္ငံေတြက စစ္ကို ဖန္တီးသည္” လုိ႔ အႏွစ္ခ်ဳပ္ႏိုင္ပါတယ္။ ေခတ္သစ္ ဥေရာပ သမုိင္းသာမက တရုတ္ျပည္ သမုိင္းကို ၾကည့္ရင္လည္း ေက်ာသားရင္းသား မခြဲျခားဘဲ အရည္အခ်င္းအလုိက္ ေနရာေပးတဲ့ ႏုိင္ငံေတာ္ျဖစ္ေအာင္ တည္ေဆာက္ခဲ့ၾကတဲ့ အေတြ႔အၾကံဳေတြကို ေလ့လာရင္လည္း ထိုနည္းအတုိင္း ေကာက္ခ်က္ခ်ႏုိင္ပါတယ္။ အသျပာႏွင့္ ဒီမုိကေရစီ ေခတ္မီႏုိင္ငံေတာ္နဲ႔ ဒီမုိကေရစီ အၾကား အဆက္အစပ္ကို ေလ့လာရင္ ထင္တာထက္ ပိုရွုပ္ေထြးပါတယ္။ ၀င္ေငြအဆင့္ နိမ့္၊ ပညာေရး အဆင့္ နိမ့္ ေသးတဲ့ အေျခအေနတြင္  ဒီမုိကေရစီကလည္း ေရာင္းကုန္တမ်ဳိး ျဖစ္ေလ့ျဖစ္ထ ရွိပါတယ္။ ျပန္ၾကည့္တဲ့အခါ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုပင္လ်င္ ဒီအဆင့္ကို ျဖတ္သန္းခဲ့ရပါတယ္။ မဲဆႏၵရွင္ေတြကို လက္ငင္းအက်ဳိး မက္လံုးေပး စည္းရံုးတာက စနစ္တက် လူထုေရးရာ မူ၀ါဒေတြကို ခ်ျပ စည္းရံုးတာထက္ မဲရဖို႔ ပိုေသခ်ာတဲ့ သေဘာမ်ဳးိကို ဆုိလိုပါတယ္။ သို႔ေသာ္လည္း  စီးပြားေရးေကာင္းျပီး ၀င္ေငြေကာင္းလာတာနဲ႔ အမွ် အေျခအေနလည္း ေျပာင္းလဲသြားပါတယ္။ ၀င္ေငြျမင့္တဲ့ မဲဆႏၵရွင္ေတြဟာ တဦးခ်င္း ေငြေပး စည္းရံုးတာကို စိတ္မ၀င္စားေတာ့ဘဲ စနစ္က်တဲ့ လူထုေရးရာ မူ၀ါဒ အစီအစဥ္ေတြကို ပိုျပီး စိတ္၀င္စား လာပါတယ္။ ၀င္ေငြျမင့္လာတဲ့ အေျခအေနကို တြန္းပို႔ေသာ အရာမွာ ေစ်းကြက္ စီးပြားေရးစနစ္ ျဖစ္တယ္။ ျပန္ခ်ဳပ္ရင္ လူတဦးခ်င္း ၀င္ေငြနည္းတဲ့ အေျခအေနမွာ ဒီမုိကေရစီဟာ ေရာင္းကုန္ တခု ျဖစ္တတ္ေသာ္လည္း ၀င္ေငြျမင့္လာတာနဲ႔ အမွ် အရည္အခ်င္းျမင့္ အစိုးရ ေပၚေပါက္ေစဖို႔ တြန္းအား ျဖစ္လာႏိုင္ပါတယ္။ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စု အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုမွာ ၁၈၈၀ ျပည့္လြန္ႏွစ္မ်ားက စုိက္ပ်ဳိးေရး အေျချပဳ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းအေျခကေန ျမိဳ႔ျပစက္မႈလက္မႈ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းအဆင့္ကို တက္လွမ္းတဲ့ အခါ အရည္အခ်င္းျမင့္ အစိုးရကို ေတာင္းဆုိခဲ့ၾကတယ္။ ဒီလို ေအာက္ေျခ လူထုရဲ ့ လႈပ္ရွားမႈေၾကာင့္ ၁၈၈၃ Pendleton အက္ ဥပေဒ ေပၚေပါက္ခဲ့တယ္။ အႏွစ္သာရက ျပည္ေထာင္စု အစုိးရ ဗ်ဴရုိကေရစီ ယႏၱယားမွာ အရည္အခ်င္းအလိုက္ လူမွန္ေနရာမွန္ တာ၀န္ေပး ခန္႔အပ္ဖို႔ ျပဌာန္းခ်က္ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္း သမတ ရုစဘဲ ( ၁၉၀၁-၀၉)၊ ၀ီလဆင္ (၁၉၁၃-၂၁) တို႔လို ေခါင္းေဆာင္ေတြက အေျပာင္းအလဲကို အရွိန္ျမွင့္ခဲ့ၾကတယ္။ ပါတီ ေခါင္းေဆာင္ေတြ၊ ႏိုင္ငံေရး အဖြဲ႔အစည္းေတြကလည္း  အရွိန္ကို တန္႔မသြားေအာင္ မ်ဳိးဆက္ခ်ီ ဆက္လက္ တြန္းအားေပး ေမာင္းႏွင္ခဲ့ၾကတယ္။ အိႏၵိယနဲ႔ ဘရာဇီးကဲ့သုိ႔ ဒီမုိကေရစီ ႏိုင္ငံတို႔ အေနနဲ႔လည္း လက္ရွိ ၾကံဳေနရတဲ့ မ်ဳိးရိုးအေမြခံ စနစ္၊ လာဘ္ေပးလာဘ္ယူ စနစ္တို႔ကို အေမရိကန္ လမ္းေၾကာင္းကို နမူနာယူျပီး ေက်ာ္လႊားဖုိ႔ပဲ ရွိပါတယ္။ ဆက္လက္ေဖာ္ျပပါမည္