ႏို၀င္ဘာ ၈ ရက္ေန႔ ေရြးေကာက္ပဲြမွာ အႏိုင္ရခဲ့တဲ့ အမ်ဳိးသားဒီမိုကေရစီအဖြဲ႔ခ်ဳပ္ရဲ႔ ေရြးေကာက္ပဲြေၾကညာစာတမ္းမွာ တိုင္းရင္းသားအေရး၊ ျပည္တြင္းၿငိမ္းခ်မ္းေရးနဲ႔ပတ္သက္လို႔ “လြတ္လပ္ျခင္း၊ တူညီေသာအခြင့္အေရးရရိွျခင္းႏွင့္ ကိုုယ့္ၾကမၼာကိုုယ္ဖန္တီးခြင့္ ရိွျခင္းတိုု႔ႏွင့္ ျပည့္စံုုေသာ စစ္မွန္သည့္ ဖက္ဒရယ္ဒီမိုုကေရစီျပည္ေထာင္စု တည္ေဆာက္ေရးကိုု ဦးတည္ေဆာင္ရြက္မည္။” လို႔ပါရွိသလို၊ လက္ရွိ ဖြဲ႔စည္းပုံျပင္ဆင္ေရးဆိုင္ရာမူေတြထဲမွာလည္း “ျပည္တြင္းၿငိမ္းခ်မ္းေရးအတြက္ တိုုင္းရင္းသားမ်ား၏ အခြင့္အေရးမ်ားကိုု အာမခံေရးႏွင့္ ဖက္ဒရယ္ ဒီမိုုကေရစီ ျပည္ေထာင္စုု ထူေထာင္မည္။” လို႔ပါရွိပါတယ္။ တိုင္းရင္းသား လက္နက္ကိုင္အင္အားစုေတြနဲ႔ တိုင္းရင္းသားႏိုင္ငံေရးပါတီေတြကလည္း အမ်ဳိးသားတန္းတူေရးနဲ႔ ကိုယ္ပိုင္ျပဌာန္းခြင့္ကို အာမခံတဲ့ ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စုစနစ္နဲ႔ ႏိုင္ငံကို တည္ေဆာက္ႏိုင္ေရး ႀကဳိးပမ္းေနၾကပါတယ္။ မၾကာခင္ကာလမွာ ဒီမိုကရက္တစ္ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စု တည္ေဆာက္ေရးဆိုင္ရာ အေရးကိစၥကို ႏိုင္ငံေရးစားပြဲ၀ိုင္းေတြမွာ ေဆြးေႏြးၾကေတာ့မယ့္အေျခအေန ျဖစ္ထြန္းေနၿပီး ႏိုင္ငံေရးမူေဘာင္ေရးဆြဲေရး လုပ္ေနၾကၿပီျဖစ္ပါတယ္။ ဖက္ဒရယ္အေပၚ ျမန္မာျပည္သူေတြ ဘယ္လိုနားလည္သလဲ၊ ဖက္ဒရယ္ဟာ ေပါင္းစည္းေရးလား၊ ခြဲထြက္ေရးလား၊ အက်ဳိး၊ အျပစ္၊ ေစာင့္ထိန္းလိုက္နာၾကရမယ့္ က်င့္၀တ္ေတြနဲ႔ပတ္သက္လို႔ ဖက္ဒရယ္ဥပေဒအကယ္ဒမီရဲ႕ ေက်ာင္းအုပ္ႀကီး၊ ဥပေဒအေထာက္အကူျပဳကြန္ရက္ တည္ေထာင္သူ  ေရွ႕ေန ဦးေအာင္ထူးကို ဆက္သြယ္ေမးျမန္းပါတယ္။ ဖက္ဒရယ္ဆိုတဲ့ ေ၀ါဟာရ စကားလုံးကို အရပ္သူ၊ အရပ္သားေတြ နားလည္ သေဘာေပါက္လြယ္ေအာင္ ဘယ္လိုအဓိပၸါယ္ ဖြင့္ဆိုႏိုင္မလဲ။   “အရပ္သူအရပ္သားေတြ နားလည္ေအာင္ ဖက္ဒရယ္ကို ေျပာရမယ္ဆိုရင္ေတာ့ ဒီဟာက က်ေနာ့္ဥပမာေတာ့မဟုတ္ဘူး၊ ကြယ္လြန္သြားၿပီျဖစ္တဲ့ ေဒါက္တာ ေက်ာက္ယန္းေရာင္ေ၀ေလ သူေျပာသြားတဲ့ဥပမာ သိပ္ေကာင္းလို႔ ဆရာလည္း ၾကဳံတဲ့ေနရာမွာ လက္ဆင့္ကမ္းတယ္။ အဓိကက ဘာလဲဆိုေတာ့ သူေပးသြားတာက ‘ဖက္ဒရယ္ဆိုတာဟာ ရြာေလးတရြာနဲ႔တူတယ္၊ အဲဒီရြာထဲမွာ အိမ္ႀကီးတာလည္းရွိမယ္။ ေသးတာလည္းရွိမယ္။ အလယ္အလတ္ေတြလည္း ရွိိမယ္။ သူ႔အိမ္ေလးနဲ႔သူ၊ သူ႔ျခံ၀င္းေလးနဲ႔သူ။ သူ႔ျခံထဲမွာ စိုက္ပ်ဳိးေရးလုပ္တဲ့သူက လုပ္မယ္။ ၀က္ေမြး၊ ႏြားေမြး ေမြးရင္လည္း ေမြးမယ္။ ၾကက္ကေလးေမြးခ်င္လည္း ေမြးမယ္၊ သူစိုက္ခ်င္တာ စိုက္မယ္။ သူ႕ျခံထဲမွာ သူ႔ဟာနဲ႔သူ လုပ္ပိုင္ခြင့္ရွိထားၾကတယ္တဲ့။ အဲဒီလိုုလုပ္ပိုင္ခြင့္ ရွိထားၾကတဲ့အိမ္ႀကီးေတြ၊ အိမ္လတ္ေတြ၊ အိမ္ငယ္ေလးေတြ စုစည္းၿပီးေတာ့ တည္ထားတဲ့ ရြာဟာ ဖယ္ဒရယ္နဲ႔အလားသဏၭာန္တူပါတယ္’ တဲ့။ အဲေလာက္ပါပဲ။” အဲဒီဥပမာထက္နည္းနည္းပိုၿပီး ႏိုင္ငံေရးေလ့လာသူ ေက်ာင္းသူေက်ာင္းသားေတြ၊ ႏိုင္ငံေရးသမားေတြ၊ တက္ႂကြလႈပ္ရွားသူေတြ နားလည္ေအာင္ဆိုရင္ ႏိုင္ငံေရးေ၀ါဟာရ စကားလုံး ျဖည့္စြက္ေျပာဆိုရင္ ဘယ္လိုေျပာမလဲ။ “ဖက္ဒရယ္ဆိုတာကေတာ့ တန္းတူေရးနဲ႔ ကိုယ္ပိုင္ျပဌာန္းခြင့္ေပၚမွာ အေျခခံတဲ့ ျပည္နယ္ေတြနဲ႔၊ အထူးသျဖင့္ အမ်ဳိးသားျပည္နယ္မ်ားနဲ႔ စုေပါင္းဖြဲ႔စည္းထားတဲ့ ျပည္ေထာင္စုကို ဆိုလိုတာျဖစ္တယ္။ အဲဒီေတာ့ အေျခခံက တန္းတူေရးနဲ႔ ကိုယ္ပိုင္ျပဌာန္းခြင့္ ရွိတဲ့ Constituent Unit ေတြေပါ့။ ဖြဲ႔စည္းပုံယူနစ္ေတြျဖစ္ရမယ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံလက္ေတြ႔အရဆိုရင္ အမ်ဳိးသားျပည္နယ္မ်ားျဖစ္ရမယ္။ အဲဒီေတာ့ အဲဒီျပႆ    နာက အခုအခ်ိန္ထိ စစ္အစိုးရလည္း လက္မခံေသးဘူး။ ေနာက္တခုက အမ်ဳိးသားဒီမိုကေရစီ အဖြ႔ဲခ်ဳပ္မွာလည္း ရွင္းလင္းတဲ့ေပၚလစီ မရွိေသးဘူး။ ၂၀၀၈ ဖြဲ႔စည္းပုံအတိုင္းသြားလို႔ကေတာ့ ဘယ္ေတာ့မွ ဖက္ဒရယ္မရႏိုင္ဘူး။ ဘာေၾကာင့္လည္းဆိုေတာ့ သူက တိုင္းနဲ႔ျပည္နယ္၊ တိုင္း ၇ ခု၊ ျပည္နယ္ ၇ ခုနဲ႔ အေျခခံအားျဖင့္ ဖဲြ႔စည္းထားတဲ့ ျပည္ေထာင္စုျဖစ္တယ္။ အဲဒီေတာ့ ဖက္ဒရယ္သြားခ်င္လို႔ ရွိရင္ေတာ့ တန္းတူေရးနဲ႔ ကိုယ္ပိုင္ျပဌာန္းခြင့္ရွိတဲ့ျပည္နယ္မ်ားဆိုရင္ အမ်ဳိးသားျပည္နယ္မ်ားနဲ႔ပဲ၊ အတိအက် ဆိုရင္ ျမန္မာျပည္နယ္အပါအ၀င္ အမ်ဳိးသားျပည္နယ္မ်ားနဲ႔ ျပည္ေထာင္စုကို ျပန္လည္ဖြဲ႔စည္းဖို႔ လိုတယ္။ အဲဒါမွ တန္းတူအေျခခံကို ရႏိုင္မယ္။ လက္ရွိ တိုင္း ၇ တိုင္း၊ ျပည္နယ္ ၇ ျပည္နယ္၊ ေနျပည္ေတာ္ျပည္နယ္ အပါအ၀င္ဆိုတဲ့ပုံစံမ်ဳိးနဲ႔ကေတာ့ ဘယ္ေတာ့မွ တန္းတူရႏိုင္စရာမရွိဘူး။ ဒါက အေျခခံတခုျဖစ္တယ္။ ဒုတိယတခုက ဘာလဲဆိုေတာ့ ဖက္ဒရယ္ကလည္းပဲ ဒီမိုကေရစီနဲ႔ ဥပေဒစိုးမိုးေရး အေျခခံမရွိရင္ ဘယ္ေတာ့မွ မရႏိုင္ဘူး။ ဒီမိုကေရစီနဲ႔ ဥပေဒစိုးမိုးေရး အေျခခံရွိဖို႔ဆိုရင္ အခုဒီလႊတ္ေတ္ာထဲမွာ စစ္တပ္က ပါ၀င္တာတို႔၊ ကာလုံ (အမ်ဳိးသားကာကြယ္ေရးနဲ႔လုံျခဳံေရးေကာင္စီ) လိုအဖြဲ႔အစည္းေတြ ပါတာတို႔၊ စစ္ဘက္ဆိုင္ရာတရားရုံး သီးျခားဖြဲ႔စည္းထားတာတို႔  ဒါေတြဆိုရင္ ဘယ္ေတာ့မွ ဖက္ဒရယ္မျဖစ္ႏိုင္ဘူး။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ ဖက္ဒရယ္ရဲ႕အေျခခံက  ႏွစ္ပိုင္းရွိတယ္။ တပိုင္းက ျပႆ     နာရပ္ေတြကို ႏိုင္ငံသားေတြအခ်င္းခ်င္းအၾကား၊ ႏိုင္ငံသားနဲ႔ အစိုးရအၾကား၊ ျပည္ေထာင္စုအစိုးရနဲ႔ ျပည္နယ္အခ်င္းခ်င္းအၾကားထဲမွာရွိတဲ့ ျပႆ     နာရပ္ေတြကို ပထမအဆင့္က ၿငိမ္းခ်မ္းစြာညိႇႏိႈင္းေဆြးေႏြးေျဖရွင္းအေျဖရွာမယ္။ အဲဒါ မရတဲ့အခါက်ရင္ တျပည္လုံးက အားကိုးေလာက္တဲ့ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္ဆိုတာ ရွိရတယ္။ အဲဒီတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္က လုံး၀ သီးျခားျဖစ္ရတယ္။ လြတ္လပ္ဘက္မလိုက္ ထက္ျမက္တဲ့ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္ျဖစ္ရတယ္။ အဲဒီ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္ရဲ႕ အဆုံးအျဖတ္ကို ျပည္နယ္အစိုးရအခ်င္းခ်င္း ၾကားထဲမွာ အျငင္းပြားသည္ျဖစ္ေစ၊ ဖက္ဒရယ္အစိုးရနဲ႔ ျပည္နယ္အစိုးရအၾကားမွာ အျငင္းပြားသည္ျဖစ္ေစ၊ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္ကိုတင္၊ ဆုံးျဖတ္ခ်က္နာခံၿပီးေတာ့မွ ေဖာ္ေဆာင္သြားတာဟာ ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စုလမ္းေၾကာင္းရဲ႕ အေျခခံတရားျဖစ္တယ္။ ဒါ ဒုတိယတခုျဖစ္တယ္။ တတိယတခုက ဘာလဲဆိုေတာ့ ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စု တည္ေဆာက္ေတာ့မယ္ဆိုရင္ ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စု ကြန္စတီက်ဴးရွင္းသာမကဘဲနဲ႔ State Constitution ပါ ရွိရတယ္။ ျပည္နယ္ဖြ႔ဲစည္းပုံအေျခခံဥပေဒရွိရတယ္။ ဆိုေတာ့ ဖက္ဒရယ္ႏိုင္ငံေတြကို ေလ့လာၾကည့္ပါ။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုလား၊ ဂ်ာမန္ျပည္ေထာင္စုလား၊ ဖက္ဒရယ္တိုင္းျပည္ေတြဟာ သူတို႔မွာ State Constitution ေတြ ရွိတယ္။  ျပည္နယ္ဖြဲ႔စည္းပုံေတြရွိတယ္။ အဲဒီ ျပည္နယ္ ဖြဲ႔စည္းပုံေတြဟာ သူ႔ျပည္နယ္ရဲ႕ကိုယ္ပိုင္ျပဌာန္းခြင့္အေျခခံကို ျပဌာန္းထားၿပီးေတာ့မွ ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စုဖြဲ႔စည္းပုံနဲ႔လည္း မဆန္႔က်င္ေစတဲ့ ဖြ႔ဲစည္းပုံရွိရတယ္။ အနည္းဆုံးေတာ့ ဒီလိုအေျခခံ ၃ ခ်က္ေလာက္ရွိထားရင္ ဖက္ဒရယ္ကို သြားလို႔ရပါတယ္။” ကမၻာေပၚမွာ ဖက္ဒရယ္က ဘာေၾကာင့္ ေပၚလာရတာလဲ။ “ပထမ တခ်က္က သူက လူ႔အဖြဲ႔အစည္းမွာ မတူတဲ့လူဦးေရရွိတယ္၊ မတူတဲ့ လူမ်ဳိးစုဖြဲ႔မႈေတြ ရွိတယ္။ Minority ေတြရွိတယ္ Minority Races ေတြရွိတယ္။ မတူတဲ့ လူဦးေရရွိတယ္။ လူအစုအစည္းေတြရွိတယ္၊ လူမ်ဳိးစုေတြရွိတယ္။ အဲဒီ မတူတဲ့ လူဦးေရေတြ၊ လူအစုအစည္းေတြ၊ လူမ်ဳိးစုေတြဟာ မတူတဲ့အေျခခံေနၿပီးေတာ့မွ တူညီႏိုင္တဲ့ အေနအထားတရပ္ကို ဖန္တီး တည္ေဆာက္ဖို႔ပဲ။ အဲဒါကို Unity in diversity လို႔ေခၚတယ္။ လူ႔အဖြ႔ဲအစည္းက အသြင္ေတြ အမ်ဳိးမ်ဳိးကြဲမယ္၊ အေရာင္ေတြအမ်ဳိးမ်ဳိးကြဲမယ္၊ အလႊာေတြ အမ်ဳိးမ်ဳိးကြဲမယ္၊ လူဦးေရအမ်ဳိးမ်ဳိးကြဲမယ္၊ လူမ်ဳိးအမ်ဳိးမ်ဳိးကြဲမယ္။ အဲဒီ ကြဲျပားျခားနားေနတဲ့လူေတြကို စုစည္းလို႔ရႏိုင္ေစဖို႔ရန္အတြက္  Unity in diversity ဆိုတဲ့အေတြးအေခၚေပၚလာတာ။ အဲဒီေတာ့ ဘယ္ေလာက္ပဲ ကြဲေနပါေစ၊ ဥပမာဆိုၾကပါစို႔ အေျခခံအားျဖင့္ ျပႆ     နာ စတက္ေနၿပီ၊ အဲဒါဘာလဲဆိုေတာ့ ရွမ္းျပည္နယ္ တခုတည္းမွာပဲ ရွမ္းလည္းေနတယ္၊ ကခ်င္လည္းေနတယ္၊ တအာင္းပေလာင္လည္း ေနၾကတယ္။ အဲဒီေတာ့ ရွမ္းကေျပာတယ္ ဒါ ငါတို႔ရွမ္းျပည္နယ္၊ ကခ်င္ကလည္းေျပာတယ္ ရွမ္းျပည္နယ္မွာ ငါတို႔ကခ်င္ေတြအေျခခ်ေနလာတာ ၾကာလာၿပီ၊ ပင္လုံမေပၚခင္ကတည္းကပဲ၊ ဘိုးစဥ္ေဘာင္ဆက္ေနလာခဲ့ၾကတာ။ တအာင္းကေျပာတယ္ ဟာ… နမ္စမ္ဆိုတာ ရွမ္းလည္းေနတယ္၊ ငါတို႔တအာင္းေတြလည္း အမ်ားႀကီးပဲ။ ဆုိေတာ့ ဒီလိုမ်ဳိး မတူတဲ့လူေတြ၊ လူဦးေရက အနည္း၊ အမ်ား ရွိရင္ရွိမယ္။ လူမ်ဳိးအရ အနည္းအမ်ားကြာတာရွိမယ္၊ မတူတဲ့လူေတြ စုစည္းေနတဲ့အခါမွာ ေပၚလာတဲ့ျပႆ     နာေတြကို ေျဖရွင္းႏိုင္ဖို႔ အေျခခံအေကာင္းဆုံးကေတာ့  ဖက္ဒရယ္ပဲ။” ကြန္ဖက္ဒေရးရွင္းနဲ႔ ဖက္ဒရယ္နဲ႔ ဘာကြာျခားလည္းဆိုတာလည္း သိခ်င္ပါတယ္။ “ကြန္ဖက္ဒေရးရွင္းဆိုတာကေတာ့ ဗမာလို ျပည္ေထာင္ေပါင္းစု ျပည္ေထာင္စုလို႔ေခၚတယ္။ ျပည္ေထာင္ေပါင္းစုဆိုတာကေတာ့ သူက အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု အေတြ႔အၾကဳံကို ေျပာလို႔ရတာေပါ့။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုမွာ အရင္တုန္းက ၁၃ ျပည္နယ္ရွိခဲ့တယ္ေလ။ ၁၃ ျပည္နယ္က ဘာနဲ႔အလားသဏၭာန္တူသလဲဆုိေတာ့ တပ္ေပါင္းစုဖြ႔ဲသလိုေပါ့။ တပ္ေပါင္းစုဖြဲ႔တဲ့အခါက်ေတာ့ ေကအိုင္အိုပါမယ္၊ ကရင္ပါမယ္၊ ဘာပါမယ္ အကုန္လုံးပါၾကတာေပါ့။ ပါတဲ့အခါက်ေတာ့ သူ႔ရဲ႕ကိုယ္စားလွယ္ေတြနဲ႔ ဖြဲ႔လိုက္တယ္။ ဖြဲ႔တဲ့အခါက်ေတာ့ တကယ့္အာဏာက ေအာက္ေျခ Organization မွာရွိတယ္။ ကိုယ္စားလွယ္မွာမရွိဘူး၊ သူ ဆုံးျဖတ္လို႔မရဘူး။ အဲဒီကိုယ္စားလွယ္ဆိုတဲ့ပုဂိဳၢလ္ေတြက သူ႔ရဲ႕ မူရင္းမိခင္အဖြဲ႔အစည္းကို ျပန္ေခၚရင္ ျပန္သြားရတယ္။ အဲလိုသေဘာမ်ဳိးနဲ႔ ဖြဲ႔ထားတဲ့ယူနစ္ေတြက ကြန္ဖက္ဒေရးရွင္းပဲ။ အဲဒီေတာ့ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုရဲ႕ ၁၃ ျပည္နယ္ စတင္ဖြဲ႔စည္းတုန္းက ျပည္နယ္ေတြလက္ထဲမွာ အဓိကအာဏာရွိတယ္။ အဲဒီေတာ့ ျပည္နယ္အစိုးရေစလႊတ္ထားတဲ့ ပုဂိဳၢလ္ေတြနဲ႔အညီ ကြန္ဖက္ဒေရးရွင္းအစိုးရကို ဖြဲ႔ရတယ္။ ကြန္ဖက္ဒေရးရွင္းအစိုးရက Very Weak (အလြန္အားနည္းတဲ့) အစိုးရျဖစ္တယ္။ Centralization မရွိဘူး၊ ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မႈမရွိဘူး။ အဲဒီအခါက်ေတာ့ ျပည္ေထာင္စုက လည္ပတ္လို႔မရဘူး။ ၁၃ ျပည္နယ္မွာ ျပည္နယ္အဖြဲ႔၀င္ေတြက ၾကိဳက္တာလုပ္လို႔ရတယ္။ ဆိုေတာ့ လုံး၀ထိန္းခ်ဳပ္လို႔မရတဲ့အခါက်ေတာ့မွ ကြန္ဖက္ဒေရးရွင္းနဲ႔ သြားလို႔မရေတာ့ဘူး။ တစုံတရာ အခြင့္အာဏာရွိတဲ့ ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မႈအားေကာင္းတဲ့ အစိုးရတရပ္ကို ေဖာ္ဖို႔လိုတယ္ဆိုၿပီးေတာ့မွ သူက ဖက္ဒရယ္ ေပၚလာတာပဲ။” ဖက္ဒရယ္နဲ႔ ျပည္ေထာင္စုနဲ႔ ကြာျခားခ်က္ကို ရွင္းျပေပးပါခင္ဗ်ာ။ “ျပည္ေထာင္စုနဲ႔ ဖက္ဒရယ္ကေတာ့ ျမန္မာလိုကေတာ့ ဘာသာျပန္ရင္ေတာ့ ဖက္ဒရယ္ကေတာ့ ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စုေပါ့။ ယူနီယံဆိုရင္ေတာ့ ျပည္ေထာင္စုလို႔ ေျပာၾကမွာေပါ့။ သို႔ေသာ္ အႏွစ္သာရကို ၾကည့္ဖို႔လိုတယ္။ ျမန္မာမွာကေတာ့ စကားလုံးက မရွင္းဘူးလို႔ ဆရာေတာ့ ထင္တာပဲ။ ဖက္ဒရယ္လည္းျပည္ေထာင္စုပဲ၊ က်န္တဲ့ဟာလည္း ျပည္ေထာင္စုပဲလို႔ ေျပာလို႔ရတယ္။ ဥပမာဆိုရင္ ၁၉၄၇ ဖြဲ႔စည္းပုံမွာလည္း ျပည္ေထာင္စုလို႔ သုံးသြားတာပဲ။ ဖက္ဒရယ္လို႔ မသုံးဘဲနဲ႔ ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စုလုပ္ၾကတဲ့တိုင္းျပည္ေတြလည္း ရွိၾကတာပဲ။ အဲလိုရွိတဲ့အခါက်ေတာ့ ျပည္ေထာင္စုဆိုတဲ့သေဘာကေတာ့ ေအာက္ေျခမွာ မတူကြဲျပားတဲ့ယူနစ္ေတြ၊ မတူကြဲျပားတဲ့ေနာက္ခံသမုိင္းရွိတဲ့ ဖြဲ႔စည္းပုံယူနစ္ေတြ၊ ျပည္နယ္ေတြ၊ ေဒသေတြ ပါ၀င္စုဖြဲ႔ထားတာကို သူက ျပည္ေထာင္စုလို႔ ေခၚတာပဲေလ။ သို႔ေသာ္ ဖက္ဒရယ္က်ေတာ့ ခုနေျပာတဲ့၊ ေရွ႕ပိုင္းမွာ ဆရာရွင္းျပခဲ့တဲ့ အနည္းဆုံးအေျခခံ ၃ ခ်က္ေလာက္နဲ႔ ပါ၀င္ဖြဲ႔စည္းထားတဲ့ဟာမ်ဳိးမွသာလွ်င္ ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စုလို႔ေခၚတာေပါ့။ အဲလိုမဟုတ္ဘဲအျခားနည္းနဲ႔ ျဖစ္သလို စုစည္းထားၿပီးေတာ့ ျပည္ေထာင္စုလို႔ေခၚၾကတဲ့တိုင္းျပည္ေတြလည္း အမ်ားႀကီးပဲ။” လက္ရွိအခ်ိန္မွာ တိုင္းျပည္ကို ဖက္ဒရယ္ကို သြားေတာ့မယ္ဆိုၿပီး ေခါင္းေဆာင္ေတြက ေျပာေနၾကၿပီေပါ့ေနာ္၊ ဖက္ဒရယ္ရဲ႕ ေကာင္းက်ဳိးက ဘာျဖစ္မလဲ၊ ဆိုးက်ဳိးက ဘာျဖစ္မလဲ။ “ဖက္ဒရယ္ရဲ႕ အားနည္းခ်က္က ဘာလဲဆိုေတာ့ သူက ဥပမာအားျဖင့္ ေျပာမယ္ဆိုရင္ ၾကိဳးတန္းေပၚမွာ လမ္းေလွ်ာက္သလုိပဲတဲ့ ပညာရွင္ေတြေျပာၾကတာက။ ၾကိဳးတန္းေပၚမွာ လမ္းေလွ်ာက္တယ္ဆိုတာ သူက ညိွရတယ္ေလ။ Balance ကို ယူထားရတယ္။ ယူနစ္ေတြအခ်င္းခ်င္းအၾကားမွာ Balance ကို ယူထားရတယ္။ Constituent Units လို႔ေခၚတဲ့ ျပည္ေထာင္စုအဖြဲ႔အစည္းမွာပါ၀င္တဲ့ ယူနစ္ေတြနဲ႔ ဗဟိုအစိုးရၾကားထဲမွာ  ခ်ိန္ခြင္လွ်ာ ညိွထားရတယ္။ တရားစီရင္ေရးၾကားထဲမွာ ခ်ိန္ခြင့္လွ်ာ ညွိထားရတယ္။ သဘာ၀သယံဇာတခြဲယူေရးထဲမွာ ခ်ိန္ခြင္လွ်ာ ညွိထားရတယ္။ အဲဒီေတာ့ ညိႇထားႏိုင္တဲ့တိုင္းျပည္ေတြမွာ ဖက္ဒရယ္က ေကာင္းမြန္စြာ လည္ပတ္တာပဲ။ မညိႇႏိႈင္ဘူး၊ ညိွတဲ့ Process က ပ်က္သြားၿပီဆုိရင္ ဖက္ဒရယ္က ပ်က္ဖို႔ အလားအလာရွိသြားၿပီ။ ဆိုလိုတာက ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စုရဲ႕အေျခခံက ညိႇႏိႈင္းေရးပဲ။ ညိႇႏိႈင္းႏိုင္တဲ့ ေပၚလစီလို႔ေခၚတာေပါ့။  ညိႇႏိႈင္းႏိုင္တဲ့ ႏိုင္ငံေရးေနာက္ခံအေျခအေနကို ဖန္တီးေပးထားရတယ္။ ဒါက ဖက္ဒရယ္ရဲ႕ Key (ေသာ့) ပဲ။ အဲဒီေတာ့ ဖက္ဒရယ္မွာ ညိႇႏိႈင္းႏိုင္ဖို႔က  Stakeholders လုိ႔ေခၚတဲ့ ဒီဟာမွာ ပါ၀င္တဲ့အင္အားစုေတြက တခုက Very Strong ျဖစ္ၿပီး၊ သိပ္အားေကာင္းၿပီး တျခားယူနစ္ေတြက အားနည္းေနတယ္ဆိုရင္ ညိႇႏိႈင္းႏိုင္တဲ့အေျခအေနက ပ်က္သြားၿပီ၊ မရေတာ့ဘူး။ ဒါေၾကာင့္ ၂၀၀၈ ဖြဲ႔စည္းပုံနဲ႔သြားလို႔ မရဘူးလို႔ေျပာတာေပါ့။ ၂၀၀၈ ဖြဲ႔စည္းပုံအရ စစ္တပ္တခုတည္းက အႀကီးအက်ယ္အားေကာင္းၿပီး သူ႔ကို ထိန္းလို႔ရမယ့္အဖြဲ႔အစည္းမရွိဘူး။ ဘယ္ေတာ့မွ ဖက္ဒရယ္ သြားလို႔မရဘူး။ ဖက္ဒရယ္က ညိႇႏိႈင္းႏိုင္တဲ့အေျခအေနကို ဖန္တီးေပးထားရတယ္။ လူနည္းစုျဖစ္ရင္ျဖစ္မယ္၊ ဓနေငြေၾကးအရ နည္းပါးရင္ နည္းပါးမယ္၊ ခြန္အားအရ နည္းပါးရင္ နည္းပါးမယ္၊ လူဦးေရအရ နည္းပါးရင္ နည္းပါးမယ္။ ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ အဲလိုနည္းပါးတဲ့အင္အားစုေတြ၊ အဖြဲ႔အစည္းေတြ၊ လူမ်ဳိးစုေတြ၊ အုပ္စုေတြ၊ အလႊာေတြကလည္းပဲ ညိႇႏိႈင္းႏိုင္ေရး ေနာက္ခံအေျခအေန ရွိရမယ္။ အဲလိုအေျခအေနရွိတဲ့အခါမ်ဳိးမွာ ဖက္ဒရယ္ကို သြားလို႔ရတယ္။ ဆိုေတာ့ အဲလိုအေျခအေနရွိေအာင္လုပ္ေပးထားျပန္တဲ့အခါက်ေတာ့လည္း တကယ္လက္ေတြ႔ ညိႇႏိႈင္းတဲ့အခါမွာ ညိႇႏိႈင္းတဲ့ Process ေတြက သဘာ၀က် မွန္ကန္ဖို႔လိုတယ္၊ ရိုးရွင္းဖို႔လိုတယ္၊ အျပဳသေဘာဘက္က ခ်ဥ္းကပ္ဖို႔လိုတယ္။ အဲလိုမဟုတ္ဘူး၊ အပ်က္သေဘာဘက္က ခ်ဥ္းကပ္တယ္၊ ဥပမာ - Strong Nationalism ေပါ့၊ တဘက္က အစြန္းေရာက္အမ်ဳိးသားေရး၀ါဒေတြေပၚလာၿပီ၊ သိပ္အားေကာင္းလာၿပီဆိုရင္ ဖက္ဒရယ္က ပ်က္တာပဲ။ ဒါက ဖက္ဒရယ္ရဲ႕ အားနည္းခ်က္ပဲ။” ဖက္ဒရယ္က်င့္သုံးေအာင္ျမင္တဲ့ႏိုင္ငံေတြမွာ ႏိုင္ငံသားေတြ လိုက္နာေစာင့္ထိန္းတဲ့ က်င့္၀တ္ေတြက ဘယ္လုိအမ်ဳိးအစားေတြရွိႏိုင္လဲ။ “ပထမ တခ်က္ကေတာ့ မွ်ေ၀တဲ့စိတ္ဓာတ္ရွိဖို႔လိုပါတယ္။ ႏိုင္ငံသားေတြမွာေရာ၊ သက္ဆိုင္ရာ ယူနစ္ေတြမွာရွိတဲ့ အစိုးရအဆင့္အသီးသီးမွာေရာ မွ်ေ၀တဲ့စိတ္ဓာတ္မရွိဘူးဆိုရင္ ဖက္ဒရယ္ တည္ေဆာက္လို႔မရပါဘူး။ မွ်ေ၀တယ္ဆိုတာ ဘာလဲဆိုေတာ့ သဘာ၀သယံဇာတေတြ ကိုလား၊ အခြင့္အလမ္းေတြကိုလား၊ ရပိုင္ခြင့္ေတြကိုလား၊ ေငြေၾကးဓနခ်မ္းသာေတြကိုလား၊ ကုိယ့္လူ႔အဖြ႔ဲအစည္းမွာရွိတဲ့ ယူနစ္ေတြအၾကားထဲမွာ၊ ျပည္ေထာင္စုအစိုးရနဲ႔ ျပည္နယ္ေတြ ၾကားထဲမွာ၊ ကိုယ့္ေဒသတြင္းမွာ ကိုယ့္ေဒသလူထုေတြ ၾကားထဲမွာ ေဖာ္ေဆာင္ႏိုင္လို႔ရွိရင္ ဖက္ဒရယ္က ေအာင္ျမင္တာပဲ။ အဲလိုစိတ္ဓာတ္အေျခခံတခု ရွိဖို႔လိုတယ္။ ဒါ စိတ္ဓာတ္ပိုင္းဆိုင္ရာအရျဖစ္တယ္။ ငါခ်ည္းပဲစားခ်င္တယ္၊ ငါခ်ည္းပဲလိုခ်င္တယ္၊ ငါပဲ အျမတ္ရခ်င္တယ္၊ ငါပဲႀကီးပြားခ်င္တယ္ဆုိတဲ့စိတ္ဓာတ္လႊမ္းမိုးေနရင္ေတာ့ ဘယ္ေတာ့မွ ဖက္ဒရယ္က မေအာင္ျမင္ဘူး။ ဒါ တခုျဖစ္တယ္။ ေနာက္တခုက ဘာလဲဆိုေတာ့ ျဖစ္တဲ့ျပႆ   နာေတြကို ဥပေဒနဲ႔အညီေျဖရွင္းမယ္၊ ဥပေဒ ကလည္းပဲ တရားမွ်တတ့ဲဥပေဒေတြျဖစ္ၿပီးေတာ့ ဥပေဒစိုးမိုးေရးအေျခခံကေန၊ စစ္မွန္တဲ့ ဥပေဒစိုးမိုးေရးအေျခခံကေန ေပၚလာတဲ့ဥပေဒမ်ားနဲ႔အညီ ပထမအဆင့္က ညိႇႏိႈင္းေျဖရွင္းလို႔ မရရင္ ဥပေဒက ခ်မွတ္ထားတဲ့၊ လြတ္လပ္ဘက္မလိုက္ထက္ျမက္တဲ့ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္က ခ်မွတ္တဲ့အမိန္႔ကို နာခံမယ္ဆိုတဲ့ လုပ္ဟန္ေတြရွိဖို႔ လိုပါတယ္။ အဲဒီလို လုပ္ဟန္ေတြရွိတဲ့ တိုင္းျပည္ေတြပဲ ဖက္ဒရယ္ ေအာင္ျမင္ၾကတယ္။” ဖက္ဒရယ္စနစ္ကုိ က်င့္သုံးအေကာင္အထည္ေဖာ္ရင္းနဲ႔ က်႐ႈံးသြားခဲ့တဲ့ႏိုင္ငံရွိလား။ ရွိတယ္ဆိုရင္ ဘာေၾကာင့္ က်႐ႈံးခဲ့ရတယ္လို႔ ေကာက္ခ်က္ဆြဲမလဲ။ “ဥပမာ ဆိုၾကပါစို႔၊ ဆိုဗီယက္ရုရွားေလ၊ ဆိုဗီယက္ရုရွားက အဲဒီသေဘာ ေဖာ္ေဆာင္ခဲ့တာပဲ။ ဒါေပမယ့္ ပ်က္စီးသြားတယ္ေလ။ အားလုံးေပါင္း ဆိုဗီယက္ရုရွားမွာ စတုန္းက ၁၅ ယူနစ္ေလာက္ပါတယ္။ ဖက္ဒရယ္အေျခခံလို႔ ေျပာတဲ့ပုံစံတည္ေဆာက္ထားၿပီးေတာ့ ဘာကို သြားက်င့္သုံးလိုက္လဲဆိုေတာ့ Extreme Centralization ေပါ့။ အလြန္အကြ်ံ၊ အလြန္အကဲ ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မႈ သြားက်င့္သုံးတဲ့အခါမွာ ဆိုဗီယက္ရုရွားႏိုင္ငံဟာ ပ်က္စီးသြားခဲ့တာပဲ၊ ၿပိဳလဲသြား ခဲ့တာပဲ။ အဲဒီေတာ့ ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စုရဲ႕ အေျခခံကမၻာလဲဆိုေတာ့ ဗဟိုျပည္ေထာင္စု အစိုးရနဲ႔ ျပည္ေထာင္စုအဖြဲ႔အစည္းထဲမွာပါ၀င္တဲ့ Constituent Units လို႔ေခၚတဲ့ ျပည္နယ္အစိုးရေတြ ၾကားထဲမွာ သင့္တင့္ေလ်ာက္ပတ္တဲ့အာဏာကို ခြဲေ၀ထိန္းေၾကာင္း ထားႏိုင္ေရးျဖစ္တယ္၊ ဒါ တခု။ ေနာက္တခုက ျပည္နယ္တခုနဲ႔တခုၾကားထဲမွာ ျပႆ     နာေတြ ျဖစ္လာရင္ ေျဖရွင္းႏုိ္င္တဲ့ယႏၱရားေတြရွိသလို တရားစီရင္ေရး အဆုံးအျဖတ္ကို နာခံၿပီး ေျဖရွင္းသြားတဲ့ အစဥ္အလာလည္း ရွိဖို႔လိုတယ္၊ ဒါတခု။ ေနာက္တခုက အခြင့္အာဏာေရာ၊ တုိင္းျပည္ရဲ႕ ၀င္ေငြေတြေရာ၊ သဘာ၀သယံဇာတ ရင္းျမစ္ေတြေရာကို မွ်တစြာ ခြဲေ၀ယူမယ္ဆိုတဲ့ စိတ္ဓာတ္နဲ႔ လုပ္ဟန္နဲ႔လက္ေတြ႔လည္းရွိဖို႔လိုတယ္။ ဒါမွ ဖက္ဒရယ္က တည္ျမဲတာျဖစ္ပါတယ္။ အေမရိကန္ဖက္ဒရယ္နဲ႔ ဥေရာပ ဖက္ဒရယ္နဲ႔ မတူဘူးေပါ့ေနာ္၊ အိႏိၵယ၊ ကေနဒါစတဲ့ ဖက္ဒရယ္ႏိုင္ငံႀကီးေတြလည္း ရွိၾကတယ္။ လူမ်ဳိးေပါင္းစုံျမန္မာျပည္နဲ႔ ကိုက္ညီတဲ့ ဖက္ဒရယ္ ပံုစံမ်ဳိးကေလ ဘယ္လိုပုံစံမ်ဳိးျဖစ္မလဲ။ “ဒီလိုေတာ့ရွိတယ္။ ကမၻာမွာရွိတဲ့ ဖက္ဒရယ္ႏိုင္ငံေတြက သူ႔ဟာနဲ႔သူ ေကာင္းၾကတာပဲ။ သူ႔နည္းသူ႔ဟန္နဲ႔သူ လည္ပတ္လို႔ရၾကတာပဲ။ ဗမာျပည္ကလည္းပဲ ကိုယ့္နည္းကိုယ့္ဟန္နဲ႔ကိုယ္ ဖက္ဒရယ္အိုင္ဒီယာ၊ ခုနေျပာတဲ့ ဖက္ဒရယ္အေတြးအေခၚ၊ ဖက္ဒရယ္လုပ္ဟန္၊ ဖက္ဒရယ္ရဲ႕ လည္ပတ္ပုံစနစ္ေတြကို ေလ့လာၿပီးေတာ့ ကိုယ့္တိုင္းျပည္ေဒသနဲ႔၊ ကိုယ့္ဟာနဲ႔ကိုယ္ လိုက္ေလ်ာညီေထြျဖစ္တဲ့ ဖက္ဒရယ္စနစ္တခုကို တည္ေဆာက္ရမယ္လို႔ ဆရာေတာ့ ထင္တယ္။ ပုံေသယူလို႔ေတာ့ မရႏိုင္ဘူး။ ပုံေသကူးခ်လို႔ မရႏိုင္ဘူး။ အဲလိုပဲ ဆရာေျပာခ်င္တယ္။ ဥပမာ ဆြစ္ဇာလန္ ဖက္ဒရယ္စနစ္က သူ႔ဟာနဲ႔သူ ေကာင္းတာရွိတယ္၊ ဆြစ္ဇာလန္ရဲ႕ ေနာက္ခံ အေျခအေနက မတူဘူး ဆရာတို႔နဲ႔။ ဆြစ္ဇာလန္မွာ အဓိကေျပာၾကတာက ဂ်ာမန္ရွိတယ္၊ ဖရန္႔ရွိတယ္၊ အီတလီရွိတယ္။ အဲဒီသုံးမ်ဳိးစကားကို အဓိကေျပာတယ္။ ဆရာတို႔တိုင္းျပည္က အဲလိုမဟုတ္ဘူး၊ သမိုင္းေၾကာင္းကလည္း မတူဘူး။ လူဦးေရကလည္း မတူဘူး။ ေနာက္ၿပီးေတာ့ ေပၚလာတဲ့ ျပည္ေထာင္စုတည္ေဆာက္ပုံ အေနအထားကလည္း မတူဘူး။ ဆြစ္ဇာလန္မွာလို Consociational Government သြားလို႔မရႏိုင္ဘူး။ အဲလိုမတူတာေတြရွိတယ္ေလ။  သို႔ေသာ္အားလုံး ဥပမာဆို ဗမာျပည္ဆိုရင္ အိႏိၵယနဲ႔ ၁၉၄၇ တုန္းကဆိုရင္ အိႏိၵယနဲ႔ တိုက္ရိုက္သြားယူတဲ့အတြက္ ၄၇ ဖြဲ႔စည္းပုံဟာ အင္မတန္ေကာင္းႏိုင္ပါေသာ္ျငားလည္းပဲ ၄၇ ဖြဲ႔စည္းပုံသည္ပင္လွ်င္ တိုင္းရင္းသားေတြ လက္မခံႏိုင္လို႔  ျပႆ     နာေတြ တက္တာပဲဟာ။ အဲဒီေတာ့ ႏိုင္ငံတခုရဲ႕ ဖြဲ႔စည္းပုံ ဖက္ဒရယ္စနစ္ကို အတိအက်သြားယူလို႔ေတာ့ မရႏိုင္ဘူးလို႔ ဆရာျမင္တယ္။” ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စုကို ျမန္မာျပည္မွာ တည္ေဆာက္ရင္ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးနဲ႔ လုံျခဳံေရးကို အေထာက္အပံ့ျဖစ္ေစမလား၊ စိုးရိမ္ပူပန္မႈေတြ ျမင့္တက္ေစမလား။ ဘယ္လိုမ်ဳိးရွိလဲ။ “ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စုကုိ ၁၀၀ ရာခိုင္ႏႈန္းတည္ေဆာက္ဖို႔ လိုတယ္။ ခုန စိုးရိမ္ခ်က္ေတြ ကေတာ့ ရွိမွာပဲ။ ကမၻာ ေပၚမွာ ၁၀၀ ရာခိုင္ႏႈန္း ၿပီးျပည့္စုံတဲ့ System စနစ္ဆိုတာ ရွိကို မရွိဘူး။ အဲဒီေတာ့ ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္ကုိ တည္ေဆာက္သြားရင္း၊ တျခားႏိုင္ငံေတြရဲ႕ အေတြ႔အၾကဳံကို ေလ့လာသြားရင္း ဗမာျပည္ရဲ႕ လက္ေတြ႔အေျခအေနနဲ႔ ေပါင္းစပ္ဖို႔ ႀကိဳးစားသြားရင္းနဲ႔ အားနည္းခ်က္ေတြကို ျပင္သြားရင္း အားေကာင္းေအာင္ လုပ္သြားၾကရမယ္။ စိုးရိမ္တာေတာ့ စိုးရိမ္စရာရွိမွာပဲ။ သို႔ေသာ္ ဒီစနစ္ကလြဲရင္ေတာ့ က်န္တဲ့စနစ္က ဒီထက္ေကာင္းတဲ့ စနစ္ကို ခုခ်ိန္မွာေတာ့ ရွာလို႔ မေတြ႔ေသးဘူးလို႔ ေျပာရမွာပဲ။” ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စုဆိုတဲ့ စကာလုံး ေ၀ါဟာရကို ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒမွာ ထည့္သြင္းျပဌာန္းဖို႔ လိုအပ္မလား။ “ဖြဲ႔စည္းပုံမွာထဲကို ရွင္းရွင္းလင္းလင္းထည့္ႏိုင္ရင္ အေကာင္းဆုံးပါပဲ၊ ဥပမာဆိုၾကပါစို႔၊ ဒီမိုကရက္တစ္ဖက္ဒရယ္ယူနီယံဆိုတာမ်ဳိးေပါ့။ ဘာလို႔လည္းဆိုေတာ့ ဖက္ဒရယ္က ဒီမိုကေရစီ မပါလည္း မေအာင္ျမင္ႏိုင္ဘူး။ ခုနေျပာသလို ဒီမိုကေရစီနဲ႔ ဥပေဒစိုးမိုးေရးမရွိရင္ ဖက္ဒရယ္လည္း ေအာင္ျမင္ဖို႔အလားအလာမရွိဘူး။ ျပည္နယ္ေတြက သူ႔ဟာသူ လုပ္ခ်င္ရာ လုပ္ၾကၿပီးေတာ့ တဗိုလ္တမင္းနဲ႔ ျပည္နယ္ေတြမွာ စစ္္ဘုရင္ထပ္ေပၿပီးေတာ့ ျပည္ေထာင္စုပါ ၿပိဳကြဲသြားမွာပဲ။ အဲလိုဆိုတဲ့အခါက်ေတာ့ ဒီမိုကေရစီအေျခခံရွိဖို႔လိုတယ္၊ ဥပေဒစိုးမိုးေရး အားေကာင္းဖို႔လိုတယ္၊ ဒါက အေျခခံပဲ၊ ဒါေၾကာင့္ ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စု ဖြဲ႔စည္းပုံမွာ ကတည္းကိုက ဒီမိုကရက္တစ္ဖက္ဒရယ္ ျပည္ေထာင္စုဆိုတဲ့ဟာမ်ဳိးကို အတိအက် သံုးႏိုင္ရင္ေတာ့ ပိုေကာင္းမယ္လို ဆရာေတာ့ထင္တာပဲ။” ျမန္မာျပည္က တပါတီအာဏာရွင္စနစ္၊ စစ္အာဏာရွင္စနစ္တုိ႔ေအာက္ကေနၿပီးေတာ့ အခု ဖက္ဒရယ္စနစ္ကို ျဗဳန္းကနဲသြားလိုက္လို႔ရွိရင္ ဘယ္လုိ ကြာဟမႈေတြကို ရုတ္တရက္မွာ ျဖတ္သန္းေက်ာ္လႊားရဖို႔ရွိလဲ။ “အဓိက စိုးရိမ္ခ်က္က စစ္အာဏာရွင္ေတြက အာဏာက မလႊတ္ခ်င္ဘဲနဲ႔ ၁၉၆၂ ခုႏွစ္က စၿပီးေတာ့ အင္မတန္တင္းၾကပ္တဲ့ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မႈကို က်င့္သုံးထားတဲ့အခါမွာ တဖက္စြန္းကို ေရာက္သြားၾကတယ္။ ဆိုတဲ့အခါက်ေတာ့ စစ္အာဏာရွင္ေတြက တင္းက်ပ္တဲ့ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မႈကို ကေန႔အခ်ိန္ထိလည္း ၂၀၀၉၈ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒနဲ႔ ဆက္လက္က်င့္သုံးေနၾကတာပဲ။ ဆိုေတာ့ ဒီအႏၱရာယ္ကို ေၾကာက္ရတာ တပိုင္းျဖစ္တယ္။ ေနာက္တပိုင္းက ဒီမိုကေရစီကို အလြန္အကြ်ံက်င့္သုံးသြားမွာ စိုးရိမ္ရတာရွိတယ္။ ဒီႏွစ္ခုကို သတိထားမယ္ဆိုရင္ေတာ့ သင့္တင့္မွ်တတဲ့  Democratic Practices (ဒီမိုကရက္တစ္ အေလ့အက်င့္) ဒီမိုကေရစီအေျခခံကို က်င့္သုံးသြားမယ္၊ ဥပေဒစိုးမိုးေရး ေလးစားလိုက္နာ သြားမယ္ဆိုရင္ ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စု တည္ေဆာက္ျခင္းဟာ ႀကီးမားတဲ့ အႏၱရာယ္ မရွိႏိုင္ပါဘူး။ ဖက္ဒရယ္ပီပီျပင္ျပင္ျဖစ္လာရင္ ဗဟိုအစိုးရရဲ႕အာဏာ ေလ်ာ့ပါးသြားမလား။ ျပည္နယ္ေတြမွာ အာဏာဘယ္လိုျဖစ္လာႏိုင္ေျခရွိမလဲ။ “ဖက္ဒရယ္ကို တကယ္သြားမယ့္ဟာက ဗဟိုအစိုးရရဲ႕   တင္းက်ပ္တဲ့ ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မႈ ထားလို႔ မရဘူး။ ေနာက္တခုက ျပည္ေထာင္စုဖြဲ႔စည္းရာမွာ ပါ၀င္တဲ့ယူနစ္ေတြကလည္း အလြန္အကြ်ံ ပါ၀ါေတြ သြားယူထားလို႔မရဘူး။ ဒီႏွစ္ခုၾကားထဲက သြားရမွာျဖစ္တယ္။ အဲဒီေတာ့ သင့္တင့္ေလ်ာက္ပတ္တဲ့၊ မွ်ေျခရွိတဲ့အာဏာ၊ အဲဒါကို သြားရမယ္။ ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မႈမရွိရင္ ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စုက ပ်က္သြားမွာပဲ။ ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မႈ ရွိဖို႔ကိုလိုတယ္။ ဒါေပမယ့္ တဖက္ကက်ေတာ့ ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မႈက သိပ္တင္းက်ပ္လြန္းအားႀကီးရင္ ဖက္ဒရယ္က ပ်က္တာပဲ၊ မရဘူး။ အခု ၂၀၀၈ ဖြဲ႔စည္းပုံက မရဘူးဆိုတာ ဆရာေျပာတယ္။ တင္းက်ပ္မႈနဲ႔ သြားေနတာ၊ ဘယ္ေတာ့မွ ဖက္ဒရယ္မရဘူး။ အစြန္းျဖစ္သြားၿပီးေတာ့ ေအာက္ေျခယူနစ္ေတြ၊ ျပည္ေထာင္စု ဖြဲ႔စည္းရာမွာပါ၀င္တဲ့ ယူနစ္ေတြကိုယ္တိုင္ သူအားေကာင္းသြားၿပီးေတာ့ ဗဟိုအစိုးရ အားနည္းသြားၿပီဆုိ ဖက္ဒရယ္ ပ်က္မွာပဲ။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု အေတြ႔အၾကဳံကိုၾကည့္ေပါ့။ ၁၃ ျပည္နယ္တုန္းက ဖက္ဒရယ္ ဟုတ္မွမဟုတ္ပဲဟာ၊ လည္ပတ္လို႔မွမရဘဲ၊ တိုင္းျပည္က ပ်က္ေနတာေပါ့။ သင့္တင့္ေလ်ာက္ပတ္တဲ့ ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မႈေတြ တည္ေဆာက္ရွာေဖြသြားရင္ ဖက္ဒရယ္က ေအာင္ျမင္မယ္။ လာမယ့္ႏိုင္ငံေရးေဆြးေႏြးပြဲအတြက္ မူေဘာင္ေရးေနၾကတယ္။ ဖက္ဒရယ္ဒီမိုကရက္တစ္ ျပည္ေထာင္စုအတြက္ ခိုင္မာတဲ့အုတ္ျမစ္ခ်ႏုိင္ဖို႔ ဘယ္လိုပုဂိဳၢလ္၊အဖြဲ႔အစည္းေတြ ပါ၀င္သင့္သလဲ။ အစည္းအေ၀းအစီအစဥ္ေတြထဲမွာ ဘာေတြပါဖို႔ိလိုသလဲ။ အားရစရာ ေကာင္းေနလား။ “ပြင့္ပြင့္လင္းလင္းေျပာရင္ ခုခ်ိန္ထိကေတာ့ အားရေက်နပ္ဖြယ္မရွိေသးပါဘူး။ လမ္းစႀကီးေတာ့ ျမင္ေနၿပီလို႔ ေျပာရမွာေပါ့။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ နံပါတ္ ၁ က ပြင့္ပြင့္လင္းလင္းေျပာရရင္ အမ်ဳိးသားဒီမုိကေရစီအဖြဲ႔ခ်ဳပ္နဲ႔ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ကိုယ္တိုင္က ဖက္ဒရယ္ကို သြားမယ္ ဆိုေသာ္ျငားလည္းပဲ ဖက္ဒရယ္ရဲ႕အေျခခံေတြ၊ ဘယ္ဟာေတြ လက္ခံက်င့္သုံးသြားမယ္ ဆိုတာမ်ဳိးေတြကို ရွင္းလင္းတိက်တဲ့ စာနဲ႔ေသေသခ်ာခ်ာေရးထားတဲ့ မူ၀ါဒတခု မရွိေသးဘူး။ ဒါက အင္မတန္စိုးရိမ္စရာေကာင္းတဲ့ အခ်က္ ပထမတခုျဖစ္တယ္။ ဒုတိယတခုက အေတြးအေခၚအရ မျပတ္ေသးတာေပါ့။ ၂၀၀၈ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒနဲ႔အညီပဲ ဖက္ဒရယ္ကိုသြားလို႔ရေတာ့မလိုလို၊ ဦးေအာင္မင္း (ျပည္ေထာင္စုၿငိမ္းခ်မ္းေရးေဖာ္ေဆာင္မႈ လုပ္ငန္းအဖြဲ႔ဒုတိယဥကၠ႒)တို႔ အပါအ၀င္ စစ္အာဏာရွင္ေတြက အသံေကာင္းေပးထားၿပီးေတာ့ ဖက္ဒရယ္ဖြဲ႔စည္းပုံျပင္ဆင္ေရး လမ္းေၾကာင္းကိုပဲ တြဲေခၚသြားတဲ့ အဲဒီလမ္းေၾကာင္းမွာပဲ ေမွ်ာလိုက္ေနၾကတယ္။ ဥပမာဗ်ာ- အခု အန္အယ္လ္ဒီအမတ္ေတြကို ဥပေဒေၾကာင္းအရ သင္တန္းေပးေတာ့မယ္။ သင္တန္းေပးတဲ့ အခါက်ေတာ့ ဘယ္ Subject (ဘာသာရပ္)ေတြ ပို႔ခ်မွာလဲလို႔ ရွင္းလင္းခ်က္ကို နားေထာင္လိုက္တဲ့အခါက်ေတာ့ ဖက္ဒရယ္နဲ႔ပတ္သက္တ့ဲဟာေတြ မပါဘူး၊ စိတ္မေကာင္းစရာ ပါ။ အဲဒီေတာ့ ၂၀၀၈ ဖြဲ႔စည္းပုံနဲ႔ သူ႔ကို ဗဟိုျပဳထားတဲ့ ဥပေဒေတြကိုပဲ လြႊတ္ေတာ္အမတ္ေတြ ေလ့လာခြင့္ရေအာင္ သင္ၾကားပို႔ခ်ေပးသြားမယ့္သေဘာရွိတယ္။ ဖက္ဒရယ္အိုင္ဒီယာမရႏိုင္ဘူး။ ကမၻာေပၚက ဖက္ဒရယ္ႏိုင္ငံေတြရဲ႕ ဖြဲ႔စည္းပုံေတြက ဘာေတြျဖစ္တယ္၊ သူတို႔ရဲ႕ အားေကာင္းခ်က္ေတြက ဘာျဖစ္တယ္၊ အားနည္းခ်က္ေတြက ဘာျဖစ္တယ္၊ ဘာကို သင္ခန္းစာယူသင့္တယ္၊ ဗမာျပည္နဲ႔ ဘယ္လိုမ်ဳိးအက်ဳံး၀င္သင့္တယ္ဆိုတဲ့ဟာေတြက ပို႔ခ်တဲ့ အထဲမွာ ပါမွ မပါဘဲဟာ။ အဲဒီေတာ့ ဒီ အန္အယ္လ္ဒီအမတ္ေတြက ဘယ္လိုလုပ္ၿပီးေတာ့ ဖက္ဒရယ္အေျခခံေတြကို ဖက္ဒရယ္အေျခခံကေနၿပီးေတာ့ လႊတ္ေတာ္ကို ပတ္သက္သြား ၾကမလဲ။ ဥပမာဆိုၾကပါစို႔ ေလာေလာဆယ္မွာကိုပဲ ဖက္ဒရယ္စနစ္ကို အေျခခံအားျဖင့္ ဖ်က္ဆီးထားတဲ့၊ ဖ်က္ဆီးေနတဲ့ တည္ဆဲဥပေဒမ်ားရွိတယ္။ ဒါကို ဘယ္လိုခ်ဥ္းကပ္မလဲ။ သင္တန္းေတြမွာ ေဆြးေႏြးရရင္ သာဓက ေျပာျပမယ္ ဟုတ္လား၊ အထူးစီးပြားေရးဇုန္ဥပေဒ၊ ၂၀၁၁ ခုႏွစ္မွာ ျပဌာန္းတယ္။ ၂၀၁၄ ခုႏွစ္မွာ ျပဌာန္းတယ္၊ ၂ ခါေလာက္။ အထူးစီးပြားေရးဇုန္ ဥပေဒေတြ ရွိတယ္။ ဒီအထူးစီးပြားေရးဇုန္ဥပေဒေတြဟာ တင္းက်ပ္တဲ့ ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မႈ အေျခခံကေနၿပီးေတာ့ ျပည္နယ္ေတြရဲ႕ ေျမယာနဲ႔ သဘာ၀သယံဇာတအခြင့္အေရးကို ရာႏႈန္းျပည့္ဆန္႔က်င္ၿပီး ျပဌာန္းထားတဲ့ဥပေဒ။ အဲဒီေတာ့ ဒီလိုဥပေဒေတြကို ဖက္ဒရယ္ အေျခခံကေန ဘယ္လိုခ်ဥ္းကပ္မလဲဆိုတဲ့ သင္ၾကား၊ ပို႔ခ်၊ ေဆြးေႏြး၊ ေလ့လာမႈေတြမရွိဘဲနဲ႔ ဒီ အန္အယ္လ္ဒီအမတ္ႀကီးေတြက ဘယ္လိုလုပ္ၿပီးလႊတ္ေတာ္မွာ ဘယ္ဥပေဒနဲ႔ သြားျပဌာန္းမလဲ။ ဒီလို အားနည္းခ်က္ေတြရွိတယ္ ဒါတခုျဖစ္တယ္။ ေနာက္တခုက အခုသြားေနၾကတဲ့ အန္စီေအလို႔ေခၚတဲ့ အပစ္အခတ္ရပ္စဲေရး ျဖစ္စဥ္အတြင္းမွာလည္းပဲ ရထားတဲ့ သေဘာတူညီခ်က္ေတြရဲ႕ ေရရာမႈ တခုမွ မရွိဘူး။ ဆိုလိုခ်င္တာကေတာ့ နားေထာင္လို႔ ေကာင္းတယ္။ တန္းတူေရးနဲ႔ကိုယ္ပိုင္ျပဌာန္းခြင့္ အေျခခံေပၚကေန ဖက္ဒရယ္ တည္ေဆာက္သြားမယ္။ ဒီမူသေဘာထားပါလာတာ မပါတာထက္စာရင္ အမ်ားႀကီး ေကာင္းတယ္။ ဒါေပမယ့္ တိက်မႈမရွိေတာ့ဘူး။ ကဲ တန္းတူေရးနဲ႔ ကိုယ္ပိုင္ျပဌာန္းခြင့္ဆိုတာ ဘာကိုဆိုိလိုတာလဲ။ တခြန္းတည္းနဲ႔ေျပာမယ္ဆုိရင္ ၁၉၆၁ ခုႏွစ္က ေတာင္ႀကီးညီလာခံမွာ တိုင္းရင္းသားအဖြ႔ဲအစည္းေတြက ရိုးသားစြာအသိအမွတ္ျပဳေပးၾကတဲ့ ‘ျပည္ေထာင္စုကို အမ်ဳိးသားျပည္နယ္မ်ားနဲ႔သာ ဖြဲ႔စည္းေရး’ ဆုိတဲ့ဟာမ်ဳိး ပါကိုပါရမယ္။ အဲဒီေတာ့ ျပည္ေထာင္စုကို အမ်ဳိးသားျပည္နယ္မ်ားနဲ႔ ဖြဲ႔စည္းထားတဲ့၊ ၿပီးေတာ့မွ တန္းတူေရးနဲ႔ ကိုယ္ပိုင္ျပဌာန္းခြင့္ အေျခခံရွိတဲ့ ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စုဆိုလို႔ရွိရင္ အမ်ားႀကီးနီးစပ္သြားၿပီ။ အဲဒီလိုမ်ဳိး တိက်မႈ၊ ေသခ်ာမႈ ဘာမွမရွိဘဲနဲ႔ ဖက္ဒရယ္ကို သြားမယ္ဆိုတဲ့အခါက်ေတာ့ ေနာက္ဆုံး ၂၀၀၈ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒေအာက္မွာပဲ ၀ဲလည္သြားမယ့္ အႏၱရာယ္ကို ဆရာေတာ့ အႀကီးအက်ယ္ စိုးရိမ္မိပါတယ္။ ႏိုင္ငံမွာလည္း တိုင္းနဲ႔ျပည္နယ္ ၁၄ ခုမွာ ဗမာလူမ်ဳိးကမ်ားတယ္ဆိုေတာ့ ၈ ျပည္နယ္နဲ႔  ဖြဲ႔စည္းပုံ ပုံစံကို လက္ခံႏိုင္မယ့္အေနအထားမ်ဳိးရွိလား။ ဒီဖြဲ႔စည္းပုံက လြယ္လင့္တကူျဖစ္မယ္ထင္သလား။ “ခုနေျပာသလိုေပါ့။ နံပါတ္ ၁ အခ်က္က စစ္အာဏာရွင္ေတြက ဒီေဆြးေႏြးပဲြေတြကို အသာတၾကည္ခြင့္ျပဳမယ္၊ အေႏွာင့္အယွက္မေပးဘူး၊ ျပႆ  နာ မရွာဘူး၊ ဒါ တခုေနာ္။ ေနာက္တခုက အေတြးအေခၚအရ ရွင္းမယ္၊ ၂၀၀၈ ဖြဲ႔စည္းပုံနဲ႔ ဖက္ဒရယ္သြားလို႔ မရႏိုင္ဘူးဆိုတာ အေတြးအေခၚအရ ရွင္းမယ္။  တတိယတခုက လြတ္လပ္စြာ ထုတ္ေဖာ္ေျပာဆိုခြင့္၊ စည္းရုံးခြင့္၊ စုေ၀းခြင့္ေတြဟာ ထိုက္သင့္အားေလ်ာ္စြာ ဆင္ႏႊဲခြင့္ ရွိမယ္ဆိုရင္ ေဆြးေႏြးပြဲေတြသာ လုပ္ခြင့္ေပးပါ။ ေဆြးေႏြးပဲြေတြသာ လုပ္ခြင့္ေပးစမ္းပါ။ လူထုတရပ္လုံးလက္ခံလာေအာင္ ဘက္ေပါင္းစုံကေန ခ်ျပ၊ ရွင္းျပ၊ သေဘာထားယူျပ၊ ေထာက္ျပ၊ လုပ္ျပလို႔ရတယ္။ Debate အေခ်အတင္ေဆြးေႏြးပဲြေတြ အမ်ားႀကီး ေပၚလာဖို႔လိုတယ္။ ေဆြးေႏြးမႈေတြ အမ်ားႀကီးေပၚလာဖို႔လိုတယ္။ ေလ့လာမႈေတြ အမ်ားႀကီးေပၚလာမယ္။ ဆရာနားလည္တာက ဆရာတို႔ျမန္မာလူမ်ဳိးေတြကလည္း ရိုးသားၾကပါတယ္၊ ေကာက္က်စ္တဲ့လူေတြ မဟုတ္ဘူး။ ဒါေပမယ့္္ စဥ္းစားၾကည့္ပါ ၁၉၆၂ ခုႏွစ္ စစ္အာဏာသိမ္းၿပီးကတည္းကစၿပီးေတာ့ ဖက္ဒရယ္ဆိုတာဟာ ေၾကာက္စရာႀကီးလို႔ ဖန္တီးထားတယ္။ ဖက္ဒရယ္ဆိုတာ တေစၦသူရဲႀကီးလိုပဲ၊ ခြဲထြက္ေရးလို႔ ေျပာတယ္။ ဖက္ဒရယ္သာ တည္ေဆာက္မယ္ဆိုရင္ ျပည္ေထာင္စုႀကီး ေခ်ာက္ထဲက်သြားႏိုင္တယ္၊ ဒါေၾကာင့္ ေခ်ာက္ထဲက်ဖို႔ လက္တကမ္းအလိုမွာ သူတို႔တပ္မေတာ္က ကယ္တင္လိုက္ရတယ္ ဆိုတာႀကီးနဲ႔ အခုလူငယ္ေတြ၊ လူလတ္ေတြ ႀကီးျပင္းလာခဲ့ၾကရတာ။ ဒီဟာႀကီးက ေဖ်ာက္ပစ္ရတာ မခက္ဘူးလား။ သိပ္ခက္တယ္။ ဒါေပမယ့္ အခုနအေျခအေန ရၾကည့္စမ္းပါ။ ေဖ်ာက္ဖ်က္လို႔ရပါတယ္။ ျမန္မာလူမ်ဳိးေတြ ရိုးသားမႈအေျခခံရွိတယ္ဆိုတာ ဆရာနားလည္တယ္။ အခုတက္တဲ့ျပႆ နာက ေအာက္ေျခလူထုၾကားထဲမွာ မဟုတ္ဘူး။ ျမစ္၀ကြ်န္းေပၚ သြားၾကည့္စမ္း ပါ။ ျမန္မာရြာေတြ၊ ကရင္ရြာေတြ၊ ရွမ္းရြာေတြ အတူတကြ ေနၾကတာပဲ။ ေျမျပန္႔ေဒသ သြားၾကည့္စမ္းပါဦး၊ ခ်င္းေတြ ဘာေတြ ရွမ္းေတြ အတူတကြ ေနၾကတာပဲ။ လူမ်ဳိးေတြက ျပႆ     နာ တက္ၾကတာမဟုတ္ဘူး၊ လူမ်ဳိးေရးျပႆ    နာ မဟုတ္ဘူး။ ဒါက ႏိုင္ငံေရးျပႆ    နာ။ ႏိုင္ငံေရး သမားေတြက အဓိက စစ္အာဏာရွင္စနစ္ကို အႀကီးအက်ယ္ တြန္းတင္တဲ့အခါမွာ စစ္အာဏာရွင္ကို ဆန္႔က်င္တဲ့ ဘက္ကလည္း ဟိုဘက္၊ ဒီဘက္ေတြ တင္တဲ့အခါက်ေတာ့ အမ်ဳိးမ်ဳိးျဖစ္ၿပီးေတာ့ ျပႆ     နာ ျဖစ္ၾကတာ။ လူထုျပႆ     နာ မဟုတ္ပါဘူး။ ရွင္းလို႔ရပါတယ္။” က်ေနာ့္ေမးခြန္းေတာ့ ၿပီးပါၿပီ၊ ျဖည့္စြက္ေျပာစရာမ်ား က်န္ရွိဦးမလားခင္ဗ်။ “ျပည့္စုံပါၿပီ၊ အဓိကေနာက္ဆုံးေျပာခ်င္တာကေတာ့ အခုလို မီဒီယာေတြကလည္း စိတ္၀င္တစားနဲ႔ အေသအခ်ာေလ့လာၾကၿပီးေတာ့ စနစ္တက်လူထုၾကားထဲမွာ ျဖန္႔ျဖဴးေပး သြားၾကမယ္ဆိုရင္ ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စုတည္ေဆာက္ေရးဟာ ပိုၿပီးေတာ့ အလွမ္းနီး ႏိုင္တယ္လို႔ ေျပာခ်င္ပါတယ္။ ေက်းဇူးပါ။ “အိုေက”